اثر بهبود شاخص‌های ادراک و کنترل فساد بر رشد اقتصاد
حسین سلطان‌آبادی|
شواهد آماری بین‌المللی بیانگر آن است که با بهبود امتیاز شاخص‌های ادراک فساد، کنترل فساد و اثربخشی دولت‌ها، نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی در کشورها افزایش می‌یابد.
با کاهش قابل توجه درآمدهای نفتی دولت، لزوم افزایش درآمدهای مالیاتی از سوی بسیاری از دولتمردان و کارشناسان اقتصادی مطرح شده است. در این راستا تغییر برخی از قوانین و مقررات مالیاتی در دستور کار قرار گرفته است. اما افزایش درآمدهای مالیاتی منوط به رعایت بسیاری از پیش‌شرط‌ها است که کمتر کسی در شرایط فعلی به آنها توجه کرده است. بدون رعایت این پیش‌شرط‌ها، تغییر قوانین کمکی به افزایش درآمدهای مالیاتی نمی‌کند، کما اینکه در دهه‌های اخیر، تغییر مکرر و ساختاری قوانین مالیاتی کشورمان نتوانسته است بر نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی تأثیر چندانی بگذارد. در این نوشتار تنها به دو نمونه از این پیش‌شرط‌ها اشاره می‌شود، در حالی که این سیاهه بسیار بلندتر از این است. برای بسیاری از این پیش‌شرط‌ها شاخص‌های قابل سنجش از سوی مراجع معتبر بین‌المللی ارایه شده است و دولت می‌تواند برای افزایش درآمدهای مالیاتی گزارش ارزیابی عملکرد خود را در زمینه بهبود این پیش‌شرط‌ها به‌طور مرتب ارایه کند. شکایت از عدم افزایش درآمدهای مالیاتی تنها زمانی محلی از اعراب خواهد داشت که دولت موفقیت خود در زمینه بهبود این پیش‌شرط‌ها را به اثبات رسانده باشد.
یکی از مواردی که البته ارتباط تنگاتنگی با مبحث توزیع درآمد (به عنوان یکی از اهداف اصلی اخذ مالیات) دارد، عملکرد دولت در زمینه کنترل فساد است. شاخص‌های مختلفی برای سنجش عملکرد یک دولت در راستای مقابله با فساد وجود دارد. یکی از مهم‌ترین این شاخص‌ها، شاخص ادراک فساد (Corruption Perceptions Index) است که سالانه از سوی سازمان شفافیت بین‌الملل محاسبه و منتشر می‌شود. رابطه بین نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی و شاخص ادراک فساد در کشورهای مختلف جهان در سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد که با بهبود امتیاز شاخص ادراک فساد، نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی در کشورها افزایش می‌یابد. ایران با نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی ۸ درصدی، تنها امتیاز ۲۶ را در شاخص ادراک فساد کسب کرده و پایین‌تر از خط روند قرار گرفته است. شاخص دیگری که برای ارزیابی وضعیت فساد در کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد، شاخص کنترل فساد است که از سوی بانک جهانی و در زیرمجموعه شاخص‌های حکمرانی جهانی محاسبه و منتشر می‌شود. رابطه بین این شاخص و نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی در کشورهای مختلف جهان نشان می‌دهد که مشابه شاخص ادراک فساد، شاخص کنترل فساد نیز رابطه مستقیمی با نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی دارد و در این زمینه نیز ایران پایین‌تر از خط روند قرار می‌گیرد. جدای از اعتماد عمومی به توانایی دولت در کنترل فساد، مردم برای پرداخت مالیات باید به کارآمدی مخارج دولتی نیز اعتماد داشته باشند. حتی اگر دولتی بدون فساد و در شفافیت کامل نسبت به تخصیص مخارج عمومی اقدام کند، تا زمانی که این مخارج در اموری مصرف شود که خواسته واقعی مردم نیست یا به نحوی مصرف شود که بازدهی مورد انتظار را به همراه نداشته باشد، نمی‌توان انتظار مشارکت قابل توجه مردم در پرداخت مالیات را داشت. رابطه بین نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی و شاخص اثربخشی دولت (Government Effectiveness Index) در کشورهای مختلف نشان می‌دهد که رابطه مستقیم اثربخشی دولت و درآمدهای مالیاتی به وضوح مشخص است ایران با شاخص اثربخشی دولت منفی ۰.۴ اندکی بالاتر از خط روند قرار گرفته است. برای افزایش اثربخشی دولت و اثر افزایشی آن بر درآمدهای مالیاتی دولت، برخی از اقتصاددانان مبحث انتخاب مالیاتی (Tax Choice) را مطرح می‌کنند.
