مسوول کم‌کاری تجاری کیست
یکی از مشکلات اساسی بخش تجارت در اقتصاد دوگانگی مسوولان آن است. در حالی که وزارت بازرگانی بخش قابل توجهی از مسوولیت تجارت خارجی ایران را عهده‌دار بود و امروز این مسوولیت به وزارت صنعت، معدن و تجارت داده شده است، مهم‌ترین نهاد اجرایی در پروسه تجارت یعنی گمرک زیر مجموعه وزارت امور اقتصادی و دارایی است. از سوی دیگر فعالیت تجاری به عنوان بخشی از اقتصاد باید در چرخه اقتصادی تعریف شود. بر این اساس تلاش شد با ایجاد یک سامانه جامع تفاوت نگرش‌ها و تصمیم‌گیری‌های سلیقه‌ای کنترل شود اما این مساله در عمل با مشکلاتی همراه بود به‌طوری که امروز اختلاف میان وزارت اقتصاد و وزارت صنعت، معدن و تجارت بیش از هر زمانی خود را نشان می‌دهد.
اختلاف بر سر عملکرد یک سامانه
سامانه جامع تجارت سامانه‌ای است که از سال ۹۵ فعالیت خود را آغاز کرده است. سامانه‌ای که بعد از راه‌اندازی آن، تمامی بازرگانان باید با عضویت در این وب‌سایت و درج اطلاعات کارت بازرگانی خود، تمامی خدمات خود از جمله صادرات و واردات خود را ثبت کنند.
هدف از راه‌اندازی این سامانه رصد تمامی کالاها از مرحله عرضه تا خدمت، نظارت بر صادرات و واردات و مبارزه با قاچاق کالاهاست چرا که از طریق این سامانه سازمان‌ها به راحتی می‌توانند از طریق رهگیری کالای مورد نظرشان، از رسمی بودن آن مطلع شوند همچنین، تجار می‌توانند بعد از ثبت سفارش خود، درنهایت درخواست‌های آنان به سامانه‌های نیما و سما ارجاع داده شود.
حتی در تاریخ دوم بهمن ماه امسال هم ثبت نام کوله بران در این سامانه آغاز شد و این امر نشان‌دهنده این است که این سامانه قرار است به عنوان سامانه‌ای قوی بر بخش‌های مختلف نظارت کند و از بروز فساد در حوزه تجارت، جلوگیری کند.
قرار بود این سامانه ایجاد یک درگاه ملی و یکپارچه بود اما هنوز تعلل برخی نهادها مانع از تحقق صد در صدی اهداف این سامانه شده است و بعد از گذشت مدت‌ها همچنان اخباری مبنی بر کشمکش‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت و گمرک جمهوری اسلامی به گوش می‌رسد؛ موضوعاتی که دودش تنها به چشم بازرگانان می‌رود و ممکن است فرآیند تسهیل فعالیت‌های آنان را زمان‌بر کند.
علی رهبری رییس مرکز تجارت الکترونیکی با بیان اینکه تجارت یک فرآیند فرا دستگاهی است، گفت: در حال حاضر بخش اعظم این مراحل مهم توسط سامانه جامع تجارت انجام می‌شود و دو دستگاه وزارت صنعت، معدن و تجارت و گمرک جمهوری اسلامی ایران نقش عمده‌ای در تسهیل این فرآیند دارند.
او با اشاره به هدف شکل‌گیری این سامانه ادامه داد: برای اینکه بازرگان با بخش‌های مختلف به صورت یکپارچه عمل کند و مجبور به ارایه مجدد اسناد نباشد سامانه‌ای تحت عنوان سامانه جامع تجارت ایجاد شد که بازرگان از طریق یک درگاه ملی کلیه فعالیت‌های تجاری خود را انجام دهد.
رهبری با بیان اینکه در حال حاضر برگه‌های اسناد تجاری را حذف کرده‌ایم، گفت: فعالیت‌های اداری حوزه تجارت به صورت الکترونیک انجام و بسیاری از تصمیمات کارشناسان که گاهی سبب می‌شد تا صف‌هایی برای انجام امور تجاری تشکیل شود، حذف و درنتیجه درصد شکل‌گیری خطاهای احتمالی کم شد.
رییس مرکز تجارت الکترونیکی تصریح کرد: طبق گزارش‌های بانک جهانی ایران در حوزه تجارت فرامرزی ۴۵ رتبه ارتقا داشته است و بخشی از علت این امر مربوط به هوشمند‌سازی فعالیت‌های کشور در این بخش بوده که فرآیند تجارت را سالم‌تر ساخته است.
او بیان کرد: قبل از راه‌اندازی این سامانه گاهی شاهد این موضوع بودیم که برخی بازرگانان اطلاعات و کد کالاهای خود را به گونه‌ای ثبت می‌کردند تا از یک سری مجوزها معاف شوند و بدین طریق از کالاهایی با اولویت ارزی بالا استفاده کنند بنابراین یکی از اهداف شکل‌گیری این سامانه، جلوگیری از تکرار برخی از این اشتباهات است.
رهبری با اشاره به همکاری موثر برخی نهادهای دخیل در راه‌اندازی این سامانه گفت: با دستگاه‌های مجوز‌دهنده مانند وزارت بهداشت، سازمان ملی استاندارد، سازمان غذا و دارو و سازمان ملی انرژی اتمی همکاری‌های لازم را انجام می‌دهیم و کمتر از یک دقیقه درخواست ارسالی از سامانه جامع تجارت به سازمان غذا و دارو، پاسخ داده می‌شود.
رییس مرکز تجارت الکترونیکی تصریح کرد: روزانه ۳۰۰ وب سرویس حدود ۲ میلیون تراکنش در این سامانه انجام می‌دهند یعنی اطلاعات را به خوبی با دستگاه‌های مختلف رد و بدل می‌کنند.
او ضمن اشاره به محقق نشدن صد درصدی اهداف سامانه جامع تجارت گفت: دستگاهی که همکاری نکند بازرگان را مجبور به دوباره‌کاری می‌کند و این سبب می‌شود تا گاهی بازرگان مجبور به ثبت‌نام مجدد شود که این موضوع برای بازرگان سالم هزینه بوده و برای بازرگان ناسالم، محلی برای انجام فساد است و همکاری نکردن برخی دستگاه‌ها بستر وقوع برخی تخلفات را فراهم می‌کند.
رهبری در پایان با بیان اینکه در ۶ حوزه با گمرک تبادل اطلاعات را انجام می‌دهیم، ادامه داد: گمرک اطلاعات مربوط به پروانه واردات را ارایه می‌دهد، اما اطلاعات مربوط به پته واردات، پروانه و پته صادرات و پروانه و پته ترانزیت را با تأخیر برای ما ارسال می‌کند یعنی نقص و تأخیر آن به قدری بالاست که دیگر قابل بهره‌برداری نیست و علت این تأخیر را نبود امکانات لازم می‌داند.
قصد حذف سامانه‌های دیگر را نداریم
محمد شیرازیان مدیر سامانه جامع تجارت بیان کرد: برابر بند الف ماده ۶ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز یکپارچه‌سازی فرآیند تجارت قبل از ورود کالا تا سطح عرضه و رصد و رهگیری کالاها از طریق سامانه جامع تجارت انجام می‌شود.
او با بیان اینکه هدف از شکل‌گیری این سامانه، ایجاد رویکرد مبارزه سیستمی و پیشگیری از وقوع تخلف و قاچاق است، گفت: از طریق اشراف به بخش‌های عرضه می‌توان به صورت بر خط کالای رسمی از غیر رسمی تمییز داد بنابراین تا پیش از راه‌اندازی این نوع سامانه‌ها، کالاهای رسمی به راحتی برای مردم و بازرسان قابل شناسایی نبودند.
شیرازیان تصریح کرد: وزارت صنعت متولی سامانه جامع تجارت است و این سامانه فعالیت خود را از سال ۹۵ با فرآیند ثبت سفارش واردات آغاز کرد و تا اردیبهشت ماه سال ۹۷ ثبت سفارش همه کالاهای وارداتی به این صورت انجام می‌شد.
مدیر سامانه جامع تجارت با اشاره به نقش بانک مرکزی در تکمیل مراحل این سامانه گفت: بانک مرکزی متولی اصلی تأمین ارز وارد‌کنندگان است چرا که سامانه نیما به تنهایی درگاه مستقلی برای بازرگان ندارد به همین منظور تجار از طریق سامانه جامع تجارت می‌توانند فعالیت ارزی خود را هم پوشش دهند.
او بیان کرد: برابر آیین نامه مواد ۵ و ۶ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز تمامی دستگاه‌های عامل باید تعامل مستقیم خود را با بازرگانان قطع کرده و فعالیت خود را از طریق این درگاه ملی انجام دهند.
شیرازیان با انتقاد از همکاری نکردن گمرک با وزارت صمت گفت: هنوز از برنامه‌های پیش بینی شده شکل‌گیری این سامانه عقب هستیم چرا که مراحل تشریفات گمرکی به‌طور کامل داخل سامانه جامع تجارت پیاده‌سازی نشده است.
مدیر سامانه جامع تجارت ادامه داد: تا زمانی که ساختار اطلاعاتی گمرک اصلاح نشود، شفافیت سیستمی به‌طور کامل رخ خواهد داد دهد چرا که در غیر این صورت سامانه زبان مشترکی نخواهد داشت و شاهد تبادل اطلاعات موثری نخواهیم بود.
او تصریح کرد: گاهی علت این نبود این همکاری‌ها ریشه در این موضوع دارد که برخی سازمان‌ها گمان می‌کنند با روی کار آمدن این سامانه، استقلال و سامانه‌های آنها کنار گذاشته می‌شود درصورتی‌که این سامانه قرار است با همکاری دستگاه‌های ذی‌ربط تعامل مناسبی را در جهت تسهیل امور بازرگانان انجام دهد.
شیرازیان در پایان با بیان اینکه هیچگاه قصد حذف سامانه‌های دیگر را نداریم، گفت: قرار است نهادهای مربوطه همکاری‌های لازم را انجام دهند و حتی گمرک هم در سال‌های اخیر جلوی برخی مفاسد اقتصادی را گرفته بنابراین خواستاریم با همکاری موثرتر با ما به تخلفات احتمالی در آینده هم پایان دهد.
تعلل گمرک برای همکاری با وزارت صنعت
محسن شیری مسوول تجارت فرامرزی سامانه جامع تجارت با بیان اینکه حدود ۳۰ دستگاه باید به سامانه جامع تجارت متصل شوند، گفت: ابتدای فرآیند تجارت در این سامانه با موضوع احراز هویت شروع می‌شود که اتصال این سامانه با سامانه‌های دیگر بوده و موضوع صلاحیت کاربران در حوزه فرامرزی مثل وارد‌کنندگان موردی و فاقد کارت بازرگانی در بخش عملیاتی این سامانه قرار می‌گیرند.
او با انتقاد از عملکرد گمرک در این سامانه بیان کرد: اطلاعات ارایه شده از سوی گمرک در انتهای مراحل بخش تشریفات گمرکی، معمولاً به صورت ناپایدار و غیر برخط ارایه می‌شود بنابراین از آنجایی که اطلاعات به صورت جامع ارسال نمی‌شود، مشکلاتی برای بازرگان به وجود خواهد آمد.
شیری تصریح کرد: طبق توافقات صورت گرفته در جلسات ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز قرار بر این شد این مشکلات رفع شود، اما همچنان اطلاعات به صورت ناپایدار در اختیار سامانه قرار می‌گیرد.
دفاع دژپسند از گمرک
در مقابل فرهاد دژپسند وزیر امور اقتصادی و دارایی معتقد است که درباره عملکرد گمرک بی‌انصافی رخ داده است. دژپسند با بیان اینکه وزارت صنعت متولی اصلی سامانه جامع تجارت است، گفت: وزارت امور اقتصادی و دارایی پروژه‌ها و سامانه‌های دیگری دارد که مستقل از این سامانه‌ها عمل می‌کند و فعالیت‌های ما از طریق این سامانه‌ها به خوبی پیش می‌رود.
او ادامه داد: امیدواریم در هفته دولت ۹۹ از گمرک هوشمند با تمام سامانه‌های قوی آن رونمایی خواهیم کرد و افرادی که اطلاعات غلطی از همکاری نکردن درست گمرک با وزارت صنعت می‌دهند، در حق ما کم لطفی می‌کنند.
دژپسند تصریح کرد: بنا بر گزارش‌های اعلام شده گمرک در حوزه در اختیار گذاشتن و تبادل اطلاعات رتبه سوم را کسب کرده که این امر نشان از همکاری گمرک با نهادهای ذی‌ربط دارد و اگر کسی چنین حرفی را زده لطفاً به صورت مکتوب هم بنویسد تا من از این پس به گمرک بگویم تبادل اطلاعاتش را قطع کند و فردای آن روز ببینیم دیگر چه می‌گویند.
وزیر امور اقتصادی و دارایی افزود: اگر به اندازه‌ای که گمرک به دیگران اطلاعات می‌دهد، دیگر نهادها هم با آنها تبادل اطلاعات داشته باشند و به آن کمک کنند به‌طور قطع فضای اطلاعاتی کشور شفاف‌تر خواهد شد.
او در پایان با اشاره به تقدیرهای مکرر نهادهای ذی‌ربط از رییس کل گمرک گفت: با حضور ایشان در بدنه گمرک خیالمان راحت‌تر شده و یکی از برنامه‌های آینده وزارت اقتصاد، شکل‌گیری اقتصاد هوشمند و عرضه اطلاعات شفاف است.
