سکونت 27 درصد جمعیت کشور روی گسل‌های پرخطر
90 درصد مساحت ایران را گسل تشکیل می‌دهد و همین موضوع موجب شده که ایران یکی از لرزه‌خیز‌ترین کشورها محسوب شود. البته براساس آمارها و نقشه پهنه‌بندی فقط ۹ درصد مساحت کشور در منطقه لرزه‌خیز با خطر بالاست، اما در همین ۹ درصد مساحت، ۲۷ درصد جمعیت کشور، ساکن هستند و تنها همین واقعیت نشان از ریسک‌لرزه‌ای در گستره کشور را دارد. وقوع زلزله قطور آذربایجان شرقی در اسفند ۱۳۹۸و پیش‌تر از آن زمین‌لرزه‌هایی مانند راور و فاریاب کرمان، دیهوک یزد، لافت هرمزگان، خانه زینان فارس، بافق یزد، برزک، سومار، احمدسرگزاب گیلان، ترکمانچای آذربایجان‌شرقی، سنگان خراسان‌رضوی، قصرشیرین و… هم حکایت از لرزه‌خیزی سرزمین ایران و فعالیت گسل‌های پخش شده در سراسر کشور دارد. براساس آماری که از سوی مراجع رسمی منتشرشده، 171 زلزله در داخل مرز خاکی و آبی کشور در سال جاری رخ داده است. رییس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ضمن واکاوی دلایل لرزه‌خیزی ایران در یک‌سال گذشته، می‌گوید: با توجه به لرزه‌خیزی بالای کشور، توجه به خطر زلزله در همه طرح‌های عمرانی و برنامه‌ریزی خرد و کلان هم از ناحیه دولت و هم مردم ضرورت دارد. به گزارش مهر، علی بیت‌اللهی می‌افزاید: گسل‌های پخش شده در سرزمین ایران، لرزه‌زا و در سراسر فلات ایران توزیع یافته‌اند، به جز نواحی کویری ایران که آن هم به دلیل پوشش و عدم امکان مطالعات، از نظر پوشش گسلی تنک است، سایر نواحی ایران به ویژه نواحی با تمرکز جمعیتی بالای کشور، منطبق بر امتداد گسل‌های لرزه‌زاست. بر اساس برآوردها، طول کل گسل‌های اصلی و شناخته شده ایران، بیش از ۴۰ هزار کیلومتر (حدود محیط کره زمین) بوده که این شاخص هم نشانه بارزی از خطر بالای زلزله در کشور را نشان می‌دهد.
زلزله‌های یک‌سال اخیر ایران
به گفته رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، از اول سال ۱۳۹۸، در گستره ایران، بر اساس اطلاعات زلزله‌های ایران (مرکز لرزه‌نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران)، ۳۰۱۱ زلزله با بزرگی ۲.۵ و بالاتر رخ داده است. بزرگ‌ترین زلزله‌های سال ۱۳۹۸ تا اوایل اسفندماه دو زلزله قطور و ترکمانچای با بزرگی ۵.۹ در استان‌های آذربایجان‌غربی و شرقی است که هر دو این زمین‌لرزه‌ها با خسارت‌های قابل‌ملاحظه‌ای در مناطق روستایی همراه بوده است. همچنین علاوه بر این زلزله‌ها، زمین‌لرزه سنگان خراسان‌رضوی با بزرگی ۵.۸ در ۱۲ دی امسال، زلزله لافت با بزرگی ۵.۷ در ۲۷ اسفند امسال و زلزله مسجدسلیمان با بزرگی ۵.۷ در تاریخ ۱۷تیر امسال از جمله زلزله‌های نسبتا بزرگ سال ۱۳۹۸ هستند. همچنین، آخرین زمین‌لرزه مورد بررسی، زلزله بندر لافت-سوزا در استان هرمزگان با بزرگی ۴.۱، در ۶ اسفند امسال است. توزیع زلزله‌های با بزرگی ۲.۵ و بالاتر در سال جاری حاکی است که حدود ۵ درصد زلزله‌ها را زمین‌لرزه‌های با بزرگی ۴ و بزرگ‌تر از آن تشکیل داده است. تعداد زلزله‌های کوچک‌تر از ۴ حدود ۲۸۶۰ زمین‌لرزه است که بیانگر تعداد فراوانی خرد لرزه‌ها در گستره ایران هستند. بیت‌اللهی می‌افزاید: رخداد زلزله‌های کوچک شاید از نظر تأثیرگذاری بر ساختمان‌ها، مهم تلقی نشود، اما از آن نظر که بیانگر فعال بودن گسل‌های ایران زمین هستند بسیار مهم بوده و ارزیابی روند رخداد آنها می‌تواند در تعیین مناطق فعال لرزه‌ای مفید باشد.
نتایج مطالعات مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نشان می‌دهد که ۱۷۱ زلزله در داخل مرز خاکی و آبی کشور در سال جاری رخ داده است. از این تعداد، هفت زلزله بین بزرگی ۵.۵ تا ۵.۹ بوده، ۱۰ زلزله بین ۵. تا ۵.۵ و ۳۹ زمین لرزه بین ۴.۵ تا ۵ و بقیه بین ۴ تا ۴.۵ بوده‌اند.
رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه یادآور می‌شود: بر اساس نحوه پراکنش زمین‌لرزه‌های ۴ و بالاتر در سال ۱۳۹۸، غرب و جنوب‌غرب و جنوب ایران، فعالیت نسبی قابل‌ملاحظه‌ای نسبت به سایر نقاط کشور داشته است که روال شناخته شده‌ای در لرزه‌خیزی فلات ایران است.
مطالعات بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نشان می‌دهد: تعداد رخداد زلزله‌ها در ماه آبان بیشتر از سایر ماه‌های سال است. رخداد زلزله‌های اوایل اسفندماه نشان می‌دهد که این ماه هم تعداد زلزله‌های بالای ۴ بیشتری خواهد داشت.
۱۰ میلیون واحد مسکونی فاقد اسکلت
بیت‌اللهی در تحلیل نمودارها و شرایط زمین لرزه‌های رخ داده طی یک سال گذشته می‌گوید: لازم است به کیفیت ساختمان‌ها و به ویژه ساختمان‌های مسکونی توجه جدی شود. هر چند که روند ساخت ساختمان‌های شهری و روستایی به سوی تیپ اسکلت‌دار بوده و تعداد ساختمان‌های فاقد اسکلت کمتر از سال‌های قبل می‌شود، اما در حال حاضر بر اساس آمار آخرین دوره آماری (سال ۱۳۹۵)، از حدود ۲۳ میلیون واحد مسکونی، حدود ۱۰میلیون واحد مسکونی فاقد اسکلت هستند که در مقابل رخداد زلزله‌ها مقاوم نیستند. رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات تاکید می‌کند: در شهرهای بزرگ، بافت‌های فرسوده تقریباً تغییر قابل ملاحظه‌ای نشان نداده و از جمله بافت‌های آسیب پذیر هستند، علاوه بر بافت فرسوده، حاشیه‌نشینی و اسکان حاشیه‌نشینان در سکونتگاه‌های فاقد کیفیت و نامقاوم در برابر زلزله در اطراف شهرهای بزرگ هم یک مشکل جدی است. عضو هیات علمی مرکز تحقیقات پیشنهاد می‌کند: باید ساختمان‌های خشت و گلی، سنگ و خشت، آجر و آهن و مواردی مثل این نوع از ساختمان‌ها که دارای آوار سنگینی هم در زمان رخداد زلزله هستند، در کل کشور و به ویژه در روستاها از میان‌برداریم، جایگزین این ساختمان‌ها، می‌توان واحدهای دارای اسکلت و مهندسی‌ساز ایجاد کرد که با احداث آنها می‌توان، تلفات زلزله‌ها را در کشور به حداقل رساند.
