راه گریز از برزخ نفتی

تعادل | فرشته فریادرس |

۲۰آوریل؛ به عنوان دوشنبه سیاه در تاریخ نفت جهان به ثبت رسید. در یک روز بی‌سابقه در بورس کالای نیویورک، قیمت نفت خام امریکا در معاملات آتی به پایین‌ترین سطح خود یعنی به زیر صفر رسید؛ یک شوک بزرگ به بازارهای جهانی نفت. پدیده‌ای نادر که معامله‌گران برای توضیح آن دچار مشکل شدند. سقوط در بازار نفت امریکا به حدی بود که عده‌ای از معامله‌گران مجبور شدند به خریداران پول دهند تا نفت‌شان را خریداری کنند. این شرایط نشان‌دهنده اوضاع بازارهای نفت امریکا و پر بودن سطح ذخیره‌سازی‌های این کشور از یکسو و اقدام دیرهنگام کشورهای عضو و غیرعضو اوپک برای کاهش روزانه 7.9 میلیون بشکه‌ای در ماه‌های مه و ژوئن از سوی دیگر است. اما برخی از تحلیلگران، این تکانه شدید بر بازار ‌آشفته و درهم و برهم بازار نفت را نتیجه ویرانی ویروس کرونا می‌دانند که ضربه‌اش بر پیکره جهان وارد آمده است. اما «دونالد ترامپ» که خودش شخصا برای حصول توافق نفتی واسطه‌گری کرد، منفی شدن قیمت نفت سبک تگزاس در معاملات روز دوشنبه را کوتاه‌مدت و گذرا خواند. در همین راستا، برخی از تحلیلگران بازار نفت با رییس‌جمهور امریکا هم نظرند و بر این باورند که این موضوع موقتی خواهد بود و در صورت بهبود شرایط کلی جهان و رفع ویروس کرونا بازار نفت نیز شرایط عادی پیدا کند، البته مشروط به اینکه کشورها به مساله کاهش تولید پایبند باشند. در این‌صورت می‌توان نسبت به بهبود وضعیت بازار امیدوار بود و بازار نفت به ثبات برسد. البته به گفته تحلیلگران، کاهش قیمت نفت در بازار آتی امریکا بر بازار فیزیکی جهان تاثیر خواهد گذاشت، برهمین اساس باید منتظر اقداماتی در راستای بهبود بازار بود. کارشناسان حوزه نفت، در گفت‌وگو با «تعادل» علاوه بر موفقیت در توافق کاهش تولید اوپک پلاس، راه دیگر برای بازگشت تعادل به بازار نفت، را خرید نفت امریکا توسط دولت امریکا می‌دانند که می‌تواند صرف افزایش سطح ذخائر استراتژیک شود. با این حال کارشناسان معتقدند این اتفاق را باید یک هشدار جدی برای بازار نفت تلقی کرد.

    دوشنبه سیاه نفتی 

در معاملات آتی روز دوشنبه 20 آوریل 2020 (اول اردیبهشت 1398) در بورس کالای نیویورک قیمت نفت سبک تگزاس با کاهشی وحشتناک نسبت به روز معاملاتی قبل وارد محدوده منفی شد؛ اتفاقی که شاید بتوان آن را عجیب‌ترین اتفاق تاریخ معاملات نفتی دانست؛ زیرا در این روز برای نخستین‌بار بشکه‌های نفت امریکا نه تنها خریداری نداشت بلکه فروشندگان به دلیل ناتوانی در ذخیره‌سازی نفت، حاضر بودند تا علاوه بر نفت رایگان، ‌مبلغی نیز به خریداران بدهند. به‌طوری‌که برای ساعاتی، معامله‌گران نفت سبک تگزاس (WTI) حاضر شدند برای فروش هر یک بشکه نفت خام، 40 دلار به خریداران بالقوه بپردازند.

این برای نخستین‌بار است که قیمت نفت به زیر صفر می‌رود. با این حال قیمت نفت برنت تغییر چندانی نداشت و در میانه کانال ۲۰ دلاری به کار خود پایان داد. این اتفاق چنان وحشتناک و تکان‌دهنده بود که بسیاری از معامله‌گران برای توضیح آن دچار مشکل شدند. البته گزارش‌های جهانی حاکی از این است که در معاملات روز سه‌شنبه (تا لحظه تنظیم این گزارش) بهای نفت وست تگزاس برای تحویل در معاملات آتی مجددا به بالای صفر رسید. بر این اساس قیمت هر بشکه نفت برای تحویل در ماه مه‌ به ۱.۳۷ دلار و برای تحویل در ماه ژوئن به ۲۱.۳۹ دلار افزایش پیدا کرد. 

اما چرا نفت امریکا ناگهان اینگونه سقوط را تجربه کرد؟ شاید در نگاه نخست هیچ دلیل منطقی و ملموسی برای سقوط قیمت نفت تا محدوده منفی وجود نداشت. به‌طوری‌که دوگ کینگ، موسس صندوق پوشش ریسک مرچنت کامودیتی، در خصوص اتفاقات روز دوشنبه می‌گوید: «این یک روز ویران‌کننده برای صنعت نفت جهان بود. ظرفیت ذخیره‌سازی نفت در امریکا پر شده است و برخی فعالان بدشانس بازار نفت مجبور به فروش نفت خود به این قیمت‌ها شدند.»

البته کارشناسان در توضیح این رخداد در بورس نفتی امریکا می‌گویند قیمت نفت سبک تگزاس در معاملات روز دوشنبه صرفاً به این دلیل منفی شد که زمان انقضای قراردادهای معاملات آتی نفت برای تحویل در ماه مه‌ (12 اردیبهشت تا 11 خرداد) فرا رسیده بود و معامله‌گرانی که جایی برای ذخیره کردن نفتی که از قبل خریداری کرده بودند نداشتند، مجبور شدند نفت خود را حتی در قیمت‌های منفی بفروشند. در همان ساعاتی که در بورس کالای نیویورک هر بشکه نفت سبک تگزاس برای تحویل در ماه مه ‌با قیمت‌های کمتر از صفر معامله می‌شد، قیمت نفت برنت در بورس کالای لندن بیش از 25 دلار در هر بشکه بود. حتی در همان بورس کالای نیویورک نیز هر بشکه نفت سبک تگزاس برای تحویل در ماه ژوئن (12 خرداد تا 10 تیر) بالاتر از 20 دلار خرید و فروش می‌شد. با این حال، منفی شدن قیمت نفت یک واقعیت بنیادی را درباره بازار نفت در دوران شیوع ویروس کرونا آشکار کرد: بر اثر مازاد عرضه مزمن در بازار نفت اکنون کار به جایی رسیده است که ظرفیت انبارهای ذخیره‌سازی نفت، خطوط انتقال و حتی سوپرتانکرها پر شده و ارزش مهم‌ترین کالای خام جهان به سرعت در حال نزول است. روز گذشته بسیاری از معامله‌گران ناامیدانه به دنبال فروش محموله‌هایی بودند که هیچ‌کس به آنها نیازی نداشت و جایی هم برای ذخیره کردن آنها نبود.

اما این سقوط بی‌سابقه در قیمت نفت، برای «دونالد ترامپ» رییس‌جمهور که خود شخصا برای حصول این توافق نفتی واسطه‌گری کرد، منفی شدن قیمت نفت سبک تگزاس در معاملات روز دوشنبه کوتاه‌مدت و گذرا خواهد بود. او که برای سخنرانی درباره روند پیشرفت در مقابله با کرونا در جمع خبرنگاران حاضر شده بود در پاسخ به پرسشی در خصوص سقوط بی‌سابقه قیمت نفت در شب گذشته و رسیدن به قیمت منفی گفت که این وضعیت قطعا کوتاه‌مدت و گذرا خواهد بود. ترامپ افزود: «هیچ‌کس پیش‌تر چیزی راجع به قیمت نفت منفی نشنیده بود. تولیدکنندگان نفتی در امریکای شمالی جای کافی برای ذخیره کردن نفت ندارند و کاهش تقاضا باعث بدون خریدار ماندن نفت شده است.» رییس‌جمهور امریکا همچنین با بیان اینکه گزینه توقف واردات نفت از عربستان را بررسی خواهد کرد گفت: «دولت به زودی از کنگره برای دریافت مجوز خرید نفت از تولیدکنندگان (امریکایی) درخواست خواهد کرد.» او در حساب کاربری توئیتری خود نیز نوشت: «با توجه به اینکه در مذاکرات حضور داشته‌ام میزان نفتی که اوپک پلاس از عرضه به بازار کم خواهد کرد ۲۰ میلیون بشکه در روز خواهد بود نه ۱۰ میلیون بشکه‌ای که قبلا گزارش شد. او از نیرومند شدن مجدد بازار نفت پس از پایان بحران کرونا و مدیریت عرضه و تقاضای بازار ابراز امیدواری کرد.»

این اتفاق نادر در حالی رخ داد که دو کشور عربستان و روسیه با همکاری سایر کشورها، پس از رایزنی­‌های طولانی ۱۰ روز پیش تصمیم گرفتند سطح تولید را حدود ۱۰ میلیون بشکه پایین بیاورند. تولید پایین آمد؛ اما با همین کاهش تولید، در حال حاضر هم آنقدر نفت در دنیا تولید می‌شود و فراوان است که هیچ کشوری جایی برای انبار کردن این‌همه نفت تولید شده را ندارد. در این میان اما برخی منابع آگاه اعلام کردند، که عربستان سعودی و دیگر اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) در حال بررسی احتمال آغاز روند کاهش تولید نفت پیش از یکم ماه مه (۱۲ اردیبهشت‌ماه) یعنی زمان اجرای توافق کاهش تولید اوپک پلاس هستند. مطمئنا این حجم وسیع کاهش تولید، موجب ثبات بازار خواهد شد اما امکان دارد این قضیه چند ماه طول بکشد و این نشان می‌دهد که نفت در حال حاضر در مخمصه بدی گیر افتاده است. با این حال سقوط قیمت نفت می‌تواند نقشه قدرت در جهان را نیز دوباره ترسیم کند. کشورهای نفت‌خیزی مانند روسیه و عربستان که طی 20 سال اخیر به لطف رونق بازار نفت رشد قابل‌توجهی را تجربه کرده بودند، اکنون شاهد افول تدریجی قدرت و نفوذ خود هستند. 

در همین راستا، به گزارش ایرنا، « استنلی رید» و «کلیفورد کراوس» در گزارشی در نیوریورک‌تایمز نوشتند: «پدیده عجیبی در بازار نفت رخ داد؛ در بازار قیمت‌ها به حدی سقوط کرد که عده‌ای از معامله‌گران مجبور شدند به خریداران پول دهند تا نفت‌شان را خریداری کنند قیمت شاخص اصلی نفت امریکا بیش از ۵۰ دلار در هر بشکه سقوط کرد و آنقدر پایین آمد که تا آخر شب به حدود ۳۰ دلار منفی صفر رسید. این اولین‌بار است که قیمت نفت منفی می‌شود. این تکان شدید بر بازار ‌آشفته و درهم و برهم بازار نفت نتیجه ویرانی ویروس کروناست که ضربه‌اش بر پیکره جهان وارد آمده است.» در بخش دیگری از این گزارش آمده است: «قیمت‌ها منفی شده است؛ معنای چنین پدیده‌ای آن است که هرکس می‌خواهد نفت بفروشد باید به هر مشتری ۳۰ دلار بپردازد. یکی از علل این پدیده در روش‌های تجارت نفت است. قراردادهای «فیوچرز» برای تحویل در ماه مه فقط تا امروز(سه‌شنبه) اعتبار دارد. هیچ خریداری میل خرید این نفت را ندارد چون جایی برای انبار کردن آن نیست. قراردادهای تحویل در ماه جولای کماکان با قیمت بشکه‌ای ۲۲ دلار فروخته می‌شود که ۱۶ درصد پایین‌تر از قیمت روز است.» 

در ادامه این گزارش، «تعادل» نظرات دو تن از کارشناسان حوزه نفت را درباره تحولات بازار نفت جویا شده است که در ادامه می‌خوانید: