حمله نظامیان روسیه به تبریز

پس از واقعه به توپ بستن مجلس شورای ملی با حمایت و هدایت روس‌ها و کشته و متواری شدن نمایندگان مجلس و جمعی از خطبا و روزنامه‌نگاران، محمدعلی شاه با این خیال خام که پایه‌های دولت استبدادی او تثبیت شده، با تلگراف به شهرهای مختلف و اعلام خبر پیروزی، همگان را به پیروی از حکومت دعوت کرد. لیکن با وجود فضای رعب و ترس فراگیر در کشور، شهر تبریز مردانه ایستاد. مردم تبریز که به خوبی با خوی متکبرانه محمدعلی شاه در دوران ولیعهدی و اقامت وی در تبریز آشنا بودند، به مقابله برخاسته و میان نیروهای مستبد دولتی و آزادیخواهان، درگیری پدید آمد و آزادی‌خواهان شهر را به تصرف خود درآورده و عین‌الدوله، حاکم شهر را به عقب راندند. در این حال نیروهای دولتی، تبریز را به محاصره درآوردند و مانع رسیدن آذوقه به شهر شدند.  قحطی شدیدی شهر را فرا گرفت به‌طوری که مردم شهر برای نجات از مرگ، از برگ درختان و علف‌های بیابان استفاده می‌کردند و بسیاری نیز بر اثر شدت گرسنگی جان دادند. با همه اینها، مقاومت مردم و مجاهدان آذربایجان به رهبری ستارخان و باقرخان، ماه‌ها ادامه یافت تا اینکه قرار بر این شد تا نمایندگان دولت‌های روسیه و انگلستان، به ظاهر برای حفظ جان اتباع خود در تبریز وارد این شهر شوند به این ترتیب محاصره تبریز آغاز شد. مدافعین شهر درصدد یافتن راهی برای شکستن محاصره و دست یافتن به مواد غذایی بودند؛ اما قوای دولتی هوادار محمد علی شاه، شهر تبریز را به توپ بستند و تلفات و خسارات بسیاری وارد آوردند. این محاصره سرانجام در نهم اردیبهشت 1288 ش پایان یافت و شهر به دست روس‌ها افتاد. سپاهیان روس در این روز وارد این شهر شده و تا هنگام انقلاب کبیر روسیه تا هشت سال بعد در تبریز باقی ماندند. مقاومت مردم تبریز، یازده ماه (از ۲ تیر ۱۲۸۷ تا ۹ اردیبهشت ۱۲۸۸) طول کشید و عاقبت با دخالت قوای روس و متواری شدن رهبران مشروطه پایان یافت. محاصره تبریز، یکی از رویدادهای مهم و تاثیرگذار در جنبش مشروطه ایران به شمار می‌آید. روس‌ها اگرچه در بدو ورود به مشروطه‌خواهان روی خوش نشان دادند، اما به مرور آنها را تحت فشار قرار و تعقیب قرار دادند و نشان دادند که قصد خروج از تبریز را ندارند. به این ترتیب، نیروهای متشکل مشروطه‌خواه در تبریز پراکنده یا متواری شدند و از مشارکت در فتح تهران بازماندند. این رویداد تاریخی، به شکل‌های مختلفی بازتاب پیدا کرد و در آثار هنری هم انعکاس یافت. البته نظامیان روسی بار دیگر در سال 1290 به‌طور گسترده‌تری به تبریز حمله کرده و بیش از هزار و دویست نفر از مردم و آزادیخواهان شهر را به قتل رساندند و اعدام کردند. بهانه این حمله به کار‌گیری مورگان شوستر آمریکایی به عنوان مستشار مالی و برای سر و سامان دادن به امور مالی کشور بود.