ماجراهای تلخ و شیرین قند و شکر

ریشه لغوی شکر به کلمه ساکارا مربوط می‌شود که در زبان سانسکریت به گیاه نیشکر اطلاق شده است. طبق شواهد تاریخی، ایرانیان از نخستین اقوامی بودند که شکر را می‌شناختند و حتی از حدود 332 سال قبل از میلاد مسیح در ایران مورد استفاده بوده است. همچنین سوابقی از کاربرد واژه شکر در زبان پهلوی و نوشتار‌های دوره ساسانیان وجود دارد. شکر غالباً از دو گیاه نیشکر (CANE) و چغندر قند (Sugar beet) به دست می‌آید، ولی سابقه کشت نیشکر بسیار طولانی بوده و به چند هزار سال قبل از میلاد در جزایر جنوب شرق آسیا بر می‌گردد، در حالی که سابقه کشت چغندر قند طولانی نیست. چغندرقند گیاهی است خواستار شرایط آب و هوای مناطق معتدله، ولی به علت سازگاری بالای اکولوژیکی، در شرایط متنوع اقلیمی توسعه یافته است. به‌طوری‌که امروزه به استثنای استرالیا در 5 قاره جهان کشت می‌شود. برای اولین‌بار در سال 1747 میلادی شیمیدان معروف آلمانی آندراس مارگراف (A.S.Margraf) پی برد که در ریشه چغندر علوفه‌ای، قندی شبیه قند نیشکر وجود دارد. وی با استخراج قند به روش عصاره‌گیری الکلی از گیاه چغندر قند توانست یکی از بزرگ‌ترین کشفیات علمی آن زمان را به نام خود ثبت کند.  تاریخچه تجارت نیشکر نشان می‌دهد که ایرانیان از نخستین اقوامی بودند که هزاران سال پیش توانستند شکر متبلور سفید را به‌صورت جامد از نیشکر به دست آورده، آن را به عنوان کالای تجاری به بازار عرضه کنند. تلاش برای کشت نیشکر در ایران در سال 1338 با احداث اولین واحد بزرگ کشت و صنعت نیشکر در هفت تپه در خوزستان، آغاز به کار کرد .در سال 1274 هجری شمسی راه‌اندازی اولین کارخانه تولید قند و شکر از چغندر در منطقه کهریزک صورت گرفت. از حدود سال 1311 به تدریج کارخانه‌های قند در مناطق مختلف ایران تاسیس شدند و هم‌اکنون حدود 34کارخانه از چغندر قند و 5 کارخانه از نیشکر تولید قند و شکر را انجام می‌دهند. نخستین قرارداد دولتی و برقراری روابط تجاری میان ایران و کشور بلژیک، در یک آیین رسمی ویژه میان دولت‌های ۲ کشور در سال ۱۸۴۱ میلادی؛ یعنی ۱۷9 سال پیش و مصادف با ۱۲۵۷ قمری منعقد شد. یکی از مباحث مطرح شده در این قرارداد احداث یک کارخانه قند توسط متخصصان بلژیکی در ایران بود، گرچه مفاد این قرارداد در اواخر قرن نوزدهم اجرایی شد. یکی از مفاد این قرارداد احداث کارخانه قند کهریزک در سال ۱۸۸۹ میلادی بود. دوران نخست قند در ایران را مربوط به سال‌های ۱۳۱۱ تا ۱۳۷۴ ذکر کرده‌اند که در این فاصله زمانی نیز نخستین کارخانه قند ایران با ظرفیت مصرف ۱۵۰ تن چغندر توسط یک شرکت بلژیکی تاسیس شده و در این باره نکات زیادی در تاریخ به ثبت رسیده است، اگر چه از آن کارخانه هم‌اکنون مخروبه‌هایی بیش در مسیر جاده بهشت زهرا- کهریزک در جنوب شرقی تهران باقی نمانده است.