جستاری در باب نامه ۲۵ اقتصاددان

محمدعلی    مختاری

این روزها چالش بر سر نامه‌ای که ۲۵ نفر از اقتصاددانان کشور به رییس‌جمهور نوشته‌اند بالا گرفته است. ابتدا لازم است ذکر کنم که نگارنده هرچه پس‌انداز در ایران دارم را در بورس نهاده‌ام ولی وای بر روزی که ذی نفعی شخصی باعث شود که چشم بر حقایق و واقعیات اقتصادی کشور عزیزم ایران ببندیم و نفع شخصی را به مصلحت کشور ارجح بدانیم. نکات مطرح شده در نامه۲۵ نفر قابل توجه و ارزنده است و نه تنها باعث عدم رونق بورس نخواهد شد، بلکه به ثبات و قوام و واقعی شدن آن کمک خواهد کرد. پیشنهادهای افزایش شناوری سهم‌ها، عرضه‌های اولیه بیشتر و عرضه سهام دولتی همگی از مواردی‌اند که از حبابی شدن دارایی‌ها جلوگیری خواهند کرد. حقیقتا نرخ‌های بهره دستوری ۱۵ درصد در سال هم که هیچ تناسبی با تورم‌های انتظاری ندارند، باید تعدیل و متناسب با واقعیت‌های اقتصاد شوند. اما نکته مهمی از نامه که بسیاری از منتقدین نامه مطرح می‌کنند این است که جهت علیت از تورم به رشد بورس است و نه از رشد بورس به تورم و نرخ ارز. در نگاه اول و ایستا انتقاد واردی به نظر می‌رسد و شایسته‌تر بود نویسندگان این بخش را دقیق‌تر توضیح می‌دادند تا این میزان موجب سوءبرداشت نشود. بنده تکمله‌ای بر آن می‌نویسم تا مساله روشن شود و اکیدا به دانشجویان اقتصاد توصیه می‌کنم این قسمت را بخوانند چرا که بینش عمیقی از روابط مصرف و پس‌انداز بین زمانی ارایه خواهد داد. نکته‌ای که هم در نامه ۲۵ نفر و هم در سرمقاله هفته گذشته دکتر نیلی با عنوان «معمای بورس و کسادی اقتصاد» محور اصلی بود ولی هرگز دقیق روشن نشد و دکتر نیلی هم صرفا به نوشتن پلی به سوی تورم اکتفا کردند. ریشه مساله اما ساده است: آنچه امروز پس‌انداز می‌شود، فردا باید به مصرف تبدیل شود. این امروز و فردا برای افراد مختلف می‌تواند متفاوت باشد. هرچه بازدهی پس‌انداز (r) بیشتر شود، انگیزه پس‌انداز افزایش می‌یابد و مصرف به آینده موکول می‌شود. این همان معادله اویلر برای مصرف بین زمانی است که در مدل‌های مختلف بهینه‌سازی مصرف در طول عمر به شکل‌های مختلف وارد می‌شود ولی پیام همه یک چیز است: مصرف تا آنجا معوق می‌شود که مقدار مطلوبیت همواری، در حال و آینده ایجاد کند. بخش زیادی از جامعه ایران امروز در حال پس‌انداز به دلیل حفظ دارایی در مقابل تورم و همچنین نرخ بهره قابل توجه بورس است. فردا این پس‌انداز باید مصرف شود. در اقتصادی که با رشد منفی روبروست، روزانه ۱۰ الی ۱۵ میلیارد دلار رشد بورس به زودی به کالا و خدمات خواهد رسید. آنچه امروز معلول تورم است، فردا می‌تواند علت آن باشد. بنابراین بزرگواران بورسی منتقد، که بورس را معلول تورم می‌دانند، احتمالا تصویر ساده و ایستایی از اقتصاد دارند و پویایی‌های بین زمانی آن را مورد توجه قرار نمی‌دهند. حال راه‌حل آیا دخالت‌های بی‌جا در بورس است؟ هرگز. راه‌حل‌ها دقیقا همان است که در نامه ذکر شده است: عرضه، عرضه و عرضه دارایی‌های ارزشمند.