ظرفیت‌های بازار بدهی در تامین مالی

مجتبی  یوسفی دیندارلو

پژوهشگر موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی

براساس بند «ق» تبصره 2 ردیف یک قانون بودجه سال 1393 کشور و ماده (12) قانون «رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور» شش طرح، با ارزشی بالغ بر 16 میلیارد دلار در حوزه بهینه‌سازی مصرف انرژی تعریف شد. یکی از این طرح‌ها «نوسازی حمل و نقل عمومی درون‌شهری (جایگزینی 17000 دستگاه اتوبوس دیزل به CNG» » بود که در نهایت با عنوان «جایگزینی و نوسازی ناوگان حمل و نقل درون شهری و برون شهری» در تاریخ بیست خرداد ماه سال 97 در شورای اقتصاد به تصویب رسید. اگرچه در این طرح به منظور ایجاد جذابیت و تحریک تقاضای نوسازی دو اقدام پیش‌بینی شده بود: 1. تامین 80 درصد آورده اولیه توسط دولت (50 درصد از محل یارانه سود صرفه‌جویی و 30 درصد نیز از محل تسهیلات بانکی) و 20 درصد توسط عامل صرفه‌جو 2. لحاظ قیمت 19.1 سنتی نفت برای هر کیلومتر پیمایش جهت پرداخت یارانه سود صرفه‌جویی؛ اما بواسطه افزایش چند برابری قیمت اتوبوس گازسوز و بالا بودن اقساط تسهیلات بانکی برای متقاضیان، همچنان تامین آورده اولیه بزرگ‌ترین مانع پیش‌روی اجرای این طرح بوده است. محدودیت‌های ارزی ناشی از خروج امریکا از برجام و کاهش فروش نفت کشور توام با دشواری واردات برخی از قطعات و مجموعه‌های مورد نیاز تولید اتوبوس گازسوز و مخاطرات اخلاقی در خصوص رابطه عامل صرفه جو و متقاضی از دیگر موانع اجرای این طرح است.  با توجه به ظرفیت‌های موجود در بازار سرمایه از منظر برخورداری از ابزارهای تامین مالی متنوع و ابزار معامله ریسک در این بازار، با لحاظ نمودن تمهیداتی خاص و تعمیق و ارتقای ابزارهای موجود می توان بسیاری از چالش‌های اجرای طرح را با بهره داری از مجموعه‌ای از ابزارهای موجود در بازار بورس ایران مرتفع نمود. برخی از ابزارهای قابل استفاده در بازار سرمایه که در اجرایی‌سازی این طرح می‌تواند مفید فایده باشد عبارتند از:  قراردادهای آتی فروش گواهی اسقاط برای تامین بخشی از آورده اولیه از محل اسقاط خودرو: با عنایت به وجود فاصله زمانی میان جایگزینی اتوبوس فرسوده با نو و امکان بروز اخلال در حمل و نقل عمومی و همچنین با توجه به وجود وابستگی میان تقاضای گواهی اسقاط و واردات خودرو، استفاده از ظرفیت قراردادهای آتی فروش گواهی اسقاط برای کاهش نوسانات قیمت این اوراق پیشنهاد می‌شود.

اوراق مرابحه برای تامین بخشی از منابع مالی مورد نیاز جهت خرید مواد اولیه و قطعات و مجموعه‌ها: با توجه به وابستگی بالای تولیدکنندگان اتوبوس به قطعات و مجموعه‌های خارجی و زمان‌بر بودن فرآیند داخلی‌سازی و کمبود نقدینگی مورد نیاز، می‌توان با استفاده از ظرفیت اوراق مرابحه بخشی از سرمایه در گردش مورد نیاز برای تامین قطعات و مجموعه‌ها را از این طریق پوشش داد. اوارق استصناع برای تامین منابع مالی مورد نیاز تولید اتوبوس‌های گازسوز سفارش داده شده: تولیدکنندگان اتوبوس یا کنسرسیومی از آنها که جهت حضور در این فرآیند مورد تایید دولت (سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران و شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت) هستند، می‌توانند با توجه به قراردادهای منعقده با متقاضیان بابت نوسازی و جایگزینی اتوبوس گازسوز با دیزل، اقدام به انتشار اوراق استصناع نموده و بخشی از نقدینگی مورد نیاز خود را از این طریق تامین نمایند.

اوراق اجاره برای تامین اتوبوس مورد نیاز توسط نهاد بهره‌بردار (شهرداری‌ها/ شرکت‌های اتوبوسرانی/ پیمانکاران) و واگذاری آن به متقاضیان: نهاد بهره‌بردار می‌تواند از طریق انتشار اوراق اجاره، درآمد ناشی از گواهی اسقاط و تسهیلات بانکی پیش‌بینی شده در این طرح نسبت به خرید اتوبوس‌های گازسوز و واگذاری آن به متقاضیان اقدام نمایند. لازم به توضیح است که بخش اعظم اقساط اوراق اجاره از طریق انتشار اوراق منفعت (منافع ناشی از یارانه سود صرفه‌جویی سوخت) قابل پرداخت است. استفاده از ابزارهای پیشنهادی با توجه به نکات زیر امکان‌پذیر است: «واگذاری کلیه امور اجرایی این طرح در بازار بدهی به یک نهاد واسط، ضرورت ارایه تضامین دولتی برای برخی از ابزارهای پیشنهادی با حداقل هزینه برای دولت، توجه به تقویم اجرای طرح و نرخ‌های بازدهی در تدوین مدل نهایی.»