شاخص بورس؛ ادامه کاهش‌های مرداد ماه یا کج‌دار و مریز؟
محسن شمشیری|
هر چند که بسیاری از صاحب نظران، متاثر از رفتار مالی دولت، کسری بودجه، رشد نقدینگی و پایه پولی و تورم، تزریق پول به بورس، ورود و خروج حقیقی‌ها و حقوقی‌ها، افزایش قیمت دلار و ادامه فشارهای اقتصادی و تحریم، معتقدند که روند شاخص بورس و قیمت‌های سهام در مجموع مثبت خواهد بود و به دنبال تداوم تورم در اقتصاد ایران و رشد قیمت‌ها، شاهد رشد شاخص بورس و قیمت سهام شرکت‌های مختلف خواهیم بود، اما بازار سرمایه متاثر از طبیعت بازار و اقتصاد ایران، و فروش اوراق بدهی دولت، عرضه سهام شرکت‌های جدید دولتی از جمله صندوق‌های ETF پتروشیمی و پالایشی و فولادی، افزایش نرخ سود سپرده، نوسان بازار ارز و طلا، رفتار حقوقی‌های بازار و جمع کردن یا عرضه کردن و خارج شدن از بازار و... با نوساناتی مواجه خواهد شد.
شاید مهم‌ترین عاملی که در روزهای اخیر روی عملکرد و آینده بورس اثرگذار بوده، انتظارات تورمی و انتظار سهامداران از افزایش قیمت‌ها و کاهش مصرف و تقاضا در اقتصاد بوده است که ارتباط بیشتری بین آینده شرکت‌های بورسی با شاخص‌های کلان و بخش حقیقی اقتصاد یعنی کاهش رشد اقتصادی و سرمایه‌گذاری و تولید، کاهش مصرف خانوار و قدرت خرید و درآمد سرانه ایجاد کرده و کمتر به اثر نرخ دلار و ارزش دارایی‌ها توجه کرده است. براین اساس، متناسب با تحولات اخیر بازار دارایی و عملکرد مالی دولت و بانک مرکزی، کاهش قیمت دلار و طلا در هفته‌های اخیر و نوسان قیمت طلا در بازار جهانی، همچنین در آستانه عرضه سهام شرکت‌های دولتی، شاخص سهام در هفته اخیر نزولی بوده و وضعیت قیمت سهام بسیاری از شرکتها قرمز شده است. بازار ارز و سکه نیز در هفته‌های گذشته در مجموع کاهشی بوده است. معامله‌گران به‌دنبال خروج از موقعیت خرید و قرار گرفتن در صف فروش بودند که روند کاهشی در این بازارها را به دنبال داشت. هر چند که قیمت جهانی طلا کاهش و سپس افزایش داشت و قیمت دلار هم به کانال 23 هزار تومان رسید، اما تمایل حضور در بازار ارز و طلای ایران در هفته‌های اخیر کاهش یافته است. به عبارت دیگر، در مجموع بازار دارایی در ایران با کاهش جذابیت مواجه شده و بسیاری از سرمایه‌گذاران منتظر تحولات بخش حقیقی اقتصاد و تحولات سیاسی هستند. بورس روز چهارشنبه یعنی آخرین روز معاملات مرداد 99 یکی از کم‌حجم‌ترین روزهای معاملاتی را شاهد بود. ارزش معاملات خرد با ثبت رقم ۵هزار و ۱۲۰میلیارد تومان به کمترین رقم از ۶ اردیبهشت‌ماه رسید. بورس در کل مرداد 99 در مجموع 7.57 درصد کاهش را تجربه کرد و از 1 میلیون و 901 هزار به 1 میلیون و 757 هزار رسیده است. شاخص کل بورس تهران در آخرین روز کاری در نهایت در ایستگاه یک میلیون و ۷۵۷ هزار واحد متوقف شد. رکوردی که در این هفته از بازار سرمایه به ثبت رسید کاهش ۱۱ درصدی هفتگی شاخص کل بورس بود؛ این رخداد در تاریخ فعالیت بورس سابقه نداشته است. ارزش صف‌های فروش تشکیل شده در بورس، فرابورس و بازار پایه از ۱۵ هزار میلیارد تومان فراتر رفت. این صف‌های فروش برای ۷۴ درصد از کل سهام شرکت‌های بورس تشکیل شد. سهام هیچ صنعتی شاهد ورود پول سرمایه‌گذاران حقیقی نبود، در طرف عرضه نیز آمار خروج پول حقیقی‌ها رکورد شکست. هزار و ۲۶۴ میلیارد تومان از پول سرمایه‌گذاران حقیقی در پایان مبادلات چهارشنبه از بازار خارج شد؛ تصویری که از ۱۴ دی ۹۸ در بازار سهام تکرار نشده بود. همچنین ارزش بازار بورس تهران در روز چهارشنبه به ۶۵۷۷ هزارمیلیارد تومان رسید. این عدد نشان می‌دهد بورس تهران از ابتدای مردادماه، حدود ۴۹۵ هزار میلیارد تومان از ارزش بازار خود را از دست داده است. آنچه که در روند معاملات چهارشنبه به چشم می‌خورد افت شدید ارزش معاملات است. در این روز ارزش معاملات خرد بورس تهران به ۵۱۲۰ میلیارد تومان رسید. این رقم کمترین عدد از تاریخ ۶ اردیبهشت‌ماه سال‌جاری تاکنون بوده است. همچنین ارزش صف فروش در مجموع بورس، فرابورس و بازار پایه به ۵/ ۱۵ هزار میلیارد تومان رسیده است. صف فروش در ۴۸۱ نماد معاملاتی تشکیل شد؛ این تعداد ۷۴ درصد از کل سهام را تشکیل می‌دهند. همچنین گفته می‌شود که حدود ۱۲۶۴ میلیارد تومان پول حقیقی از بازار خارج شده و این میزان خروج پول حقیقی از ۱۴ دی ماه ۱۳۹۸ و تنش با امریکا بیشترین میزان خروج پول حقیقی از بازار بوده است. برخی کارشناسان گفته‌اند که افت شاخص‌های بورس و قرمز شدن شرکتها بیشتر تحت‌تاثیر تصمیمات کارشناسی نشده و خدشه‌دار شدن اعتماد مردم بوده است و بازار سرمایه برای تخلیه هیجان فروش و بازگشت اعتماد از دست رفته نیاز به زمان دارد. وضعیت بورس طی هفته گذشته نشان می‌دهد بخشی از فروش بازار از سوی نهادهای حقوقی مربوط به صندوق‌های درآمد ثابت صورت گرفته که طبق اخبار منتشر شده این صندوق‌ها ملزم شده‌اند حد نصاب سرمایه‌گذاری در سهام را تا ۵ درصد کاهش دهند. براساس این خبر صندوق‌های با درآمد ثابت تا پایان سال ۹۹ فرصت خواهند داشت نسبت به رعایت حد نصاب ۵ درصد سهام خود اقدام کنند. به‌نظر می‌رسد مبلغ فروش سهام از سوی این صندوق‌ها برای رعایت حدنصاب ۵ درصدی حدود ۱۵ هزار میلیارد تومان است که با توجه به شرایط خاص بازار سهام در این روزها، لازم است مهلت بیشتری به این صندوق‌ها داده شود. البته گفته می‌شود که گمانه‌زنی‌هایی در خصوص اصلاح مصوبه اخیر مطرح شده است.
ساعات معاملات
ساعت معاملات بورسی که هفته گذشته با هدف جلوگیری از ایجاد اختلال در هسته دو قسمتی شده بود و تا ساعت ۱۵:۱۵ادامه داشت، از شنبه دوباره به روال عادی بازمی‌گردد. ساعت انجام معاملات در بازار سرمایه از روز دوشنبه ۲۷مردادماه دو قسمتی شد. بر این اساس زمان سفارش‌گیری کلیه صنایع، غیر از صنعت فلزات اساسی، صنعت شرکت‌های چند رشته‌ای صنعتی و صنعت فرآورده‌های نفتی، کک و سوخت هسته‌ای به همراه مشتقات مربوطه اعم از اختیار معامله و اختیار فروش تبعی بین ساعت 8:30 تا 8:45 و زمان انجام معاملات نیز بین ساعت 8:45 تا 11:45 بود. همچنین زمان سفارش‌گیری صنایع فلزات اساسی، شرکت‌های چند رشته‌ای صنعتی و فرآورده‌های نفتی، کک و سوخت هسته‌ای به همراه مشتقات مربوطه اعم از اختیار معامله و اختیار فروش تبعی ساعت ۱۲ تا ۱۲:۱۵ و زمان انجام معاملات نیز ۱۲:۱۵ تا ۱۵:۱۵ بود. اما عمر این اتفاق فقط دو روز بود و به گفته گودرزی-معاون بازار شرکت بورس- از روز شنبه اول شهریورماه، کلیه معاملات در بازار سهام در یک جلسه معاملاتی انجام خواهد شد. بر این اساس، ۸:۳۰ تا ۹ زمان پیش گشایش و از ساعت ۹ تا ۱۲:۳۰ زمان معاملات نماد شرکتها خواهد بود.
وزیر اقتصاد: دارندگان سهام عدالت
گرفتار هیجانات بازار نشوند
از سوی دیگر، وزیر امور اقتصادی و دارایی با تاکید بر لزوم برگزاری دوره‌های آموزشی برای فعالان تازه وارد بازار سرمایه گفت: تمام فعالان بازار سرمایه که تازه وارد بازار شده‌اند حتما مشاوره بگیرند. به گزارش ایسنا، فرهاد دژپسند وزیر امور اقتصادی و دارایی در حاشیه جلسه هیات وزیران در جمع خبرنگاران با اشاره ویژگی‌های بازار سرمایه اظهار کرد: ذات بازار سرمایه ریسکی است یعنی دارای یک روند ثابت و تضمین شده نیست؛ در این شرایط وقتی کسی می‌خواهد در بازار سرمایه فعالیت کند باید این نکات را در نظر داشته باشد. دژپسند افزود: بازار سرمایه به گونه‌ای است که سهام برخی شرکتها نوسان دارد؛ مثلا در دوره تشکیل مجامع ترتیباتی حاکم است که ممکن است بر سهام شرکتها اثر بگذارد. تحولات بین‌المللی و تحولات بازارها و متغیرهای جایگزین نیز می‌توانند بر بازار سرمایه تاثیرگذار باشند.
وزیر اقتصاد با تاکید بر اینکه پاسخ این پرسش که آنهایی که به بازار سرمایه ورود کرده‌اند، بمانند یا بروند، کلی نیست، گفت: فعالان بازار سرمایه و به ویژه کسانی که اخیراً وارد بازار سرمایه شده‌اند باید دقیقا محاسبه کنند که سهام فلان شرکت که طبق اقتضائات و محاسبات نباید کاهش پیدا می‌کرده است، باید با صبر برخورد کنند، از طرفی اگر سهام شرکتی که طبق محاسبات نباید افزایش می‌یافته و اصلاح شده، باید اصلاح آن را بپذیرند؛ بنابراین این نوسانات بستگی به شرکت، صورت‌های مالی آن و روند تحولات بین المللی آن صنعت دارد. وی تصریح کرد: دولت همچنان قائل به این است که بازار سرمایه باید مورد توجه باشد و تقویت شود.
دژپسند در پاسخ به پرسشی درباره تأخیر در پرداخت پول سهامداران عدالتی که ۳۰ درصد از سهام خود را فروخته‌اند و پرسش دیگری درباره علت عدم انتقال سهام عدالت به سبد سهام سهامداران گفت: این کار توسط کارگزاری‌ها انجام می‌شود اما اگر هرکسی نسبت به سهام عدالت اعتراضی دارد طبق سامانه‌هایی که اعلام کردیم که دادیم شکایت کنند و تاکنون برخوردهایی انجام گرفته است و بخشی از مشکلات اصلاح شده است. وزیر اقتصاد با بیان اینکه «سهام عدالت، سهام شرکت‌های بسیار خوبی است» اظهار کرد: بر همین اساس خواهش من از سهامداران سهام عدالت این است که گرفتار هیجانات بازر نشوند، چراکه سهام عدالت ارزنده است. وی در پاسخ به پرسشی درباره فضاسازی برخی رسانه‌های فارسی زبان خارجی درخصوص توصیه به مردم برای خروج از بورس گفت: قرار نیست سرنوشت ما را آنها تعیین کنند، بلکه فعالان بازار سرمایه در کشور قدرت تحلیل دارند.
امروز دوره‌های آموزشی زیادی برای بازار سرمایه برگزار می‌شود و کارگزاری‌ها نیز در این زمینه ورود کرده‌اند. از طرفی با صداوسیما وارد مذاکره شدیم که یک شبکه خاصی را تعیین کنیم که چند ساعت در روز بتوانیم آموزش‌ها در این خصوص ارایه دهیم. سازمان بورس در این ارتباط جلساتی با صداوسیما داشته است. تمام فعالان بازار سرمایه که تازه وارد بازار شده‌اند حتما مشاوره بگیرند و به حرف شبکه‌های دیگر اتکا نکنند.
سه راه‌حل برای
رفع اختلالات هسته معاملات بورس
سناریوی دو قسمتی شدن ساعت معاملات بورسی از روز 27 مردادماه به منظور جلوگیری از اختلالات هسته اجرا شد؛ راه‌حلی که عمر آن فقط دو روز بود و یک کارشناس بازار سرمایه که بر موقتی بودن این راه‌حل تاکید دارد، معتقد است که معماری هسته معاملات باید تغییر کند.
حجت‌الله فرهنگیان در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به دو شیفته شدن معاملات بازار سرمایه، اظهار کرد: دو قسمتی شدن معاملات بازار سرمایه یک راه‌حل موقت برای کاهش فشار بار روی هسته تا پیاده سازی راه‌حل‌های جایگزین بود. درواقع این سیاست بیشتر به کنترل عملکرد هسته معاملات برمی‌گردد. وی درمورد مشکل هسته معاملاتی توضیح داد: خرید هسته معاملات در سال‌های 1384 و 1385 انجام شد و تا 1388 زمان برد؛ یعنی تکنولوژی و نیازمندی‌ها مربوط به آن سال‌ها بود و پس از آن نیز به دلیل تحریم‌ها تا سال 1395 به روز رسانی هسته صورت نگرفت. در سال 1385 نیز درآمد کارگزاری‌ها در این حد نبود که بخواهند در حوزه IT سرمایه‌گذاری سنگینی انجام دهند. تعدادی از شرکت‌های IT که به OMSها معروف شدند این موضوع را مدیریت کردند و کارگزاری‌ها به OMSها و OMSها هم به هسته وصل شدند. این کارشناس بازار سرمایه ادامه داد: البته معماری در دنیا اینطور نیست که همه به صورت مستقیم به هسته دسترسی داشته باشند. در آن زمان هم پیش بینی نمی‌شد این حجم از سهامدار وارد بازار شده و به صورت مستقیم به هسته دسترسی داشته باشند. درحالی که مزیت هسته سرعت عمل آن است، درحال حاضر نمی‌تواند پاسخگوی این حجم از متقاضی باشد و به همین دلیل با اختلال در هسته مواجه شده ایم. فرهنگیان با تاکید بر اینکه سازمان بورس، ارکان و شرکت‌های IT به دنبال راه‌حلی برای کم کردن فشار روی هسته هستند، گفت: برای مدیریت فشار روی هسته، دو زمانه شدن معاملات بازار، یک راه‌حل موقتی است. البته راه‌حل بهینه‌ای نیست و می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند. این موضوع می‌تواند معادلات سبدگردانی و بازارگردانی را به هم بریزد. نمادها در ساعات مختلف باید استراتژی معامله گران را بسازد اما فاصله زمانی بین معاملات مشکل ایجاد می‌کند که منطقی و منصفانه نیست اما چاره‌ای هم نیست تا راه‌حل‌های جایگزین پیاده شود.
سه راه‌حل برای رفع اختلالات هسته
وی با بیان اینکه برای رفع مشکل اختلال هسته معاملاتی، سه راه‌حل وجود دارد، توضیح داد: راه‌حل اصلی این است که هسته معاملات که تکنولوژی قدیمی دارد، عوض شود.
این راه‌حل از طریق وندورهای ایرانی که می‌توانند هسته معاملات داخلی بنویسند و همچنین وندورهای خارجی که نگران تحریم‌ها نیستند و راه‌هایی برای خرید و انتقال تکنولوژی نیز وجود دارد، درحال پیگیری است. این کارشناس ادامه داد: راه‌حل دوم این است که تعداد هسته‌های مچینگ معاملات بیشتر شود. درحال حاضر دو هسته مچینگ وجود دارد؛ هسته بورس و هسته فرابورس. البته کاربر متوجه جدا بودن هسته معاملات نمی‌شود. شرکت مدیریت فناوری در تلاش است تعداد هسته‌های بورس و فرابورس را افزایش دهد تا با قدرت پردازش موازی بتوانند بخش بیشتری از سفارش‌های بازار را مدیریت کنند.
فرهنگیان در ادامه با تاکید بر اینکه باید معماری بازار را تغییر داد، گفت: تغییر و راه‌حل اساسی که انقلاب در معماری بازار محسوب می‌شود و عمده بورس‌های جهانی نیز از همین مدل استفاده می‌کنند، این است که یوزر هسته نباید یوزر نهایی باشد. یوزر هسته باید نهادهای مالی باشند که تعداد آنها بین 1000 تا 2000 نفر است نه 40 میلیون نفر. وی گفت: سازمان بورس روی این پیشنهاد به عنوان ORMS کار می‌کند. در این مدل هرکدام از کارگزاری‌ها می‌توانند تبدیل به یک سپرده‌گذاری کوچک شوند؛ یعنی دارایی مشتریها توسط OMS نگهداری می‌شود و سمت یوزر تغییری دیده نمی‌شود. یوزر زمانی که می‌خواهد به هسته مراجعه کند، از جایگاه کارگزاری وارد می‌شود. در آن سو کارگزاری به جای یوزر سفارش را می‌گذارد، ادیت می‌کند، لغو می‌کند و... . این کارشناس بازار سرمایه با تاکید بر اینکه با روش مذکور، بار روی هسته به‌شدت کم می‌شود و سرعت بالا می‌رود، اظهار کرد: اما اگر این معماری عوض نشود و یوزر هسته 40 میلیون نفر باشد به جای 2000 هیچ سیستمی در دنیا نمی‌تواند پاسخگوی آن باشد. به هر حال این روزها یک دوران گذار بوده و ممکن است اختلال‌های پیش آمده موجب نارضایتی سهامداران شده باشد اما این موضوع در بازه شش ماه تا یک ساله برطرف می‌شود. هرچند ممکن است آسیب‌هایی نیز وارد کند اما باید صبر و همکاری کرد.
کدام نمادهای بورسی متوقف شده اند؟
از میان نمادهای بورسی، ۲۹ نماد تا ۲۸ مردادماه به دلایل مختلف متوقف شده‌اند. تعلیق نماد معاملاتی باعث توقف نمادهای کنتورسازی ایران (آکنتور)، سایر اشخاص بورس انرژی (انرژی۳)، گسترش نفت و گاز پارسیان (پارسان)، صنایع آذر آب (فاذر)، پارس الکتریک (لپارس)، نساجی بروجرد (نبروج)، بانک انصار (وانصار)، هلدینگ گروه صنعتی ملی (وملی) و سرمایه‌گذاری نیرو (ونیرو) شده است.
برگزاری مجمع عمومی عادی سالیانه نمادهای سرمایه‌گذاری صدرتامین (تاصیکو)، کارتن ایران (چکارن)، گروه مپنا (رمپنا)، تولیدی کاشی تکسرام (کترام)، داده‌گستر عصرنوین‌های وب (های وب) و لیزینگ ایران (ولیز)، برگزاری مجمع عمومی فوق‌العاده (درخصوص تغییر سرمایه) نمادهای کارخانجات تولیدی شهید قندی (بکام)، تولید مواد اولیه دارو و پخش (دتماد) و بانک ملت (وبملت) و برگزاری مجمع عمومی عادی به‌طور فوق‌العاده (تصویب صورت‌های مالی) نیز نماد بانک سینا (وسینا) را متوقف کرده‌اند. سرمایه‌گذاری سیمان تامین (سیتا) به دلیل تغییرات بیش از ۵۰ درصد در ۱۵ روز متوالی و نماد نوش مازندران (غنوش) نیز به دلیل بررسی بیشتر معاملات متوقف شده‌اند. افشای اطلاعات با اهمیت گروه الف- ادامه توقف حداکثر برای دو روز کاری نمادهای لبنیات کالبر (غالبر)، کشت و صنعت چین چین (غچین) و افشای اطلاعات با اهمیت گروه ب-ادامه توقف حداکثر برای دو روز کاری نیز نمادهای پتروشیمی پارس (پارس)، سرمایه‌گذاری خوارزمی (وخارزم) را متوقف کرده‌اند. سازه پویش (خپویش) برگزاری مجمع عمومی عادی به‌طور فوق‌العاده (انتخاب اعضا): مهندسی نصیر ماشین (خنصیر) نیز به دلیل افشای اطلاعات با اهمیت گروه الف و نهادهای مالی بورس انرژی (انرژی۱)، فعالان بورس انرژی (انرژی۲) به دلیل توقف نماد اصلی، متوقف شده‌اند.
