اثر مخارج دولت و کسری بودجه بر تورم
زهرا کاویانی|
شیوه فعلی پیش‌بینی شده برای تأمین کسری بودجه پیامدهای تورمی در پی دارد که می‌تواند منجر به افزایش نرخ تورم در ماه‌های پایانی سال ۱۳۹۸ همچنین نرخ تورم سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ شود.
نرخ تورم در سال ۱۳۹۸ به‌خصوص فصل تابستان روند کاهشی را در پیش گرفته است. نرخ رشد شاخص قیمت مصرف‌کننده در شهریور ماه سال جاری به ۰.۵ درصد رسیده که این رقم کمترین مقدار آن از بهار امسال است. با کاهش نرخ تورم این سوال ایجاد می‌شود که چه عواملی باعث کاهش نرخ تورم شده است. در میان عوامل کاهنده نرخ تورم می‌توان به دو مورد زیر به عنوان اصلی‌ترین عوامل اشاره کرد:
۱- افزایش شدید نرخ در سال ۱۳۹۷: افزایش قابل توجه شاخص قیمت مصرف‌کننده در سال ۱۳۹۷ کاهش رشد این شاخص را در سال ۱۳۹۸ در پی داشته و این امری طبیعی است که با افزایش شدید عدد شاخص، رشد آن روند کاهنده پیدا کند.
۲ - ثبات نسبی بازار ارز: تغییرات و نوسانات بازار ارز مهم‌ترین عامل اثرگذار بر انتظارات تورمی در ایران است. هرچند تغییرات نرخ ارز بر هر دو شاخص قیمت مصرف‌کننده و تولیدکننده موثر است. اما از طرف دیگر تغییرات و نوسانات این بازار نیز انتظارات تورمی را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. ایجاد ثبات نسبی در بازار ارز در سال ۱۳۹۸، انتظارات تورمی را کنترل کرده و در نتیجه بر نرخ تورم اثرگذار بوده است.
اما در کنار عوامل کاهش‌دهنده نرخ تورم، نگاهی به عوامل بلندمدت اثرگذار بر شاخص قیمت مصرف‌کننده یعنی سیاست‌های اقتصادی بالاخص سیاست مالی، نشان می‌دهد که تحولات رخ داده شده در این بخش در جهت کاهش نرخ تورم نبوده و اگر این سیاست‌ها تعدیل نشوند، می‌توان بازگشت روند افزایشی شاخص قیمت مصرف‌کننده را انتظار داشت. مهم‌ترین عنصر تصمیم‌گیری برای سیاست‌گذار در سال ۱۳۹۸ که هر دو سیاست مالی و سیاست پولی را تحت تأثیر قرار می‌دهد، چگونگی مواجه سیاست‌گذار با موضوع کسری بودجه است. بر اساس برآورد دولت، میزان کسری بودجه در سال ۱۳۹۸ پس از اعمال مکانیسم تخصیص (و با کاهش ۶۲ هزار میلیارد تومانی از طریق عدم تخصیص بودجه به دستگاه‌ها و رسیدن بودجه به سقف ۳۸۶ هزار میلیارد تومان) حدود ۷۶ هزار میلیارد تومان است. همچنین بر اساس مصوبه شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران سه قوه، برنامه‌ریزی صورت گفته برای تأمین مالی کسری بودجه دولت به صورت ذیل است. در مصوبه شورای سران مقرر شده است که سقف برداشت از صندوق توسعه ملی برابر ۴۵ هزار میلیارد تومان باشد و مجموع فروش اوراق و صندوق توسعه ملی فراتر از ۶۲ هزار میلیارد تومان نباشد. بنابراین از کل ۷۶ هزار میلیارد تومان، ۴.۵ هزار میلیارد تومان از حساب ذخیره ارزی، ۱۰ هزار میلیارد تومان از محل مولدسازی دارایی‌های دولت، و مجموعاً ۶۲ هزار میلیارد تومان از محل صندوق توسعه ملی و انتشار اوراق مالی اسلامی (به عنوان مثال ۲۳.۵ هزار میلیارد تومان از منابع صندوق توسعه ملی و ۳۸ هزار میلیارد تومان از فروش اوراق جدید) تأمین خواهد شد.
شیوه فعلی مصوب برای تأمین کسری بودجه پتانسیل افزایش تورم را داراست. در این خصوص نکات زیر قابل ذکر است:
۱- عدم کاهش متناسب هزینه‌ها: دولت در شرایط فعلی با کاهش درآمدها مواجه است. در زمان کاهش درآمدها باید مخارج نیز کاهش یابد. اینکه دولت با کاهش درآمد مواجه باشد اما همچنان مخارج به شیوه قبلی پیش رود و یارانه‌ها نیز ادامه‌دار باشد، تنها منجر به افزایش کسری بودجه و تورم و در نتیجه خرج کردن از جیب مردم (از طریق مالیات تورمی) خواهد شد.
۲- تأمین منابع کسری بودجه از محل صندوق توسعه ملی: تأمین منابع از این محل به هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود. منابع صندوق توسعه ملی برای تبدیل سرمایه نفت به یک سرمایه بین نسلی و استفاده نسل‌های آینده از منابع نفت است. به‌طور کلی استفاده از منابع صندوق توسعه ملی برای مصارفی مانند پرداخت حقوق و دستمزد و تأمین هزینه‌های جاری قابل توصیه نیست و با اهداف اولیه صندوق توسعه ملی در تضاد است. علاوه بر آن، استفاده از منابع صندوق توسعه ملی در حالی که در دسترس بودن منابع ارزی آن محل ابهام است، پیامدهای تورمی را در پی خواهد داشت. یعنی در شرایطی که منابع ارزی در دسترس نیستند، این منابع به بانک مرکزی فروخته شده و معادل ریالی دریافت می‌شود که منجر به افزایش پایه پولی و در نتیجه نقدینگی و تورم می‌شود.
۳- تأمین ۳۸ هزار میلیارد تومان از محل اوراق: در شرایط فعلی که اقتصاد با کاهش تقاضا مواجه است، امکان فروش ۳۸ هزار میلیارد تومان اوراق مازاد بر ۴۴ هزار میلیارد تومان اوراق پیش‌بینی شده در قانون بودجه (که در مجموع ۸۲ هزار میلیارد تومان اوراق خواهد بود)، بدون افزایش نرخ تنزیل این اوراق امکان‌پذیر نیست. افزایش نرخ تنزیل که منجر به افزایش نرخ سود بانکی نیز خواهد شد، در شرایط رکودی هرگز توصیه نشده و موجب تعمیق رکود می‌شود. در این شرایط لازم است تا دولت تقاضای جدید برای خرید اوراق ایجاد کند که در غیر این صورت در نهایت ممکن است بانک‌ها یا بانک مرکزی مجبور به خرید این اوراق شوند که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم منجر به افزایش پایه پولی خواهد شد.
۴- مولدسازی دارایی‌ها: بر اساس مصوبه فوق، پیش‌بینی شده است که ۱۰ هزار میلیاد تومان از کسری بودجه دولت از محل مولدسازی دارایی‌ها تأمین شود. این در حالی است که در تأمین این منابع به‌شدت ابهام وجود دارد و در نهایت می‌توان انتظار داشت که این منابع نیز از بانک مرکزی تأمین شود.
در مجموع شیوه فعلی پیش‌بینی شده برای تأمین کسری بودجه پیامدهای تورمی در پی دارد که می‌تواند منجر به افزایش نرخ تورم در ماه‌های پایانی سال ۱۳۹۸ همچنین نرخ تورم سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ شود. اصلی‌ترین راهکار در شرایط فعلی کاهش هزینه‌ها و افزایش درآمد از طریق افزایش پایه‌های مالیاتی است. هدفمند کردن یارانه‌ها از جمله سیاست‌هایی است که هم هزینه‌های دولت و در نتیجه کسری بودجه دولت را کاهش می‌دهد و هم به انجام اصلاحات در زمینه سیاست‌های اقتصادی در کشور کمک می‌کند.
