مانور قدرت در نیویورک، دیپلماسی در تهران

با وجود تمام جوسازی‌های رسانه‌ای و تهدیدهای سیاسی و اقتصادی دولت امریکا علیه اعضای شورای امنیت سازمان ملل، آنچه از طرح‌های ضد ایرانی دولت ترامپ نصیب کاخ سفید شده، انزوای بیشتر امریکا در صحنه جهانی است. دولت ترامپ که حدود دو سال و نیم قبل، با هدف ضربه به اقتصاد ایران، از برجام خارج شده بود، حالا در حال دست و پا زدن برای استفاده از مفاد توافق هسته‌ای است و این تناقض بزرگ نه ‌تنها در ایالات متحده امریکا با انتقاد مخالفان دولت ترامپ مواجه شده که حتی در عرصه بین‌المللی نیز به صف‌آرایی تمام هم‌پیمانان امریکا در مقابل سیاست‌های این کشور انجامیده است.

توجیه ترامپ برای پیگیری سیاست‌های ضد ایرانی خود در شورای امنیت، عمل نکردن تهران به تعهدات هسته‌ای خود در چارچوب برجام است. کاخ سفید می‌گوید با توجه به اختیاری که در برجام قید شده، این کشور به عنوان یکی از اعضای دایم شورای امنیت می‌تواند مکانیسم ماشه را فعال کند و پس از سی روز با ورود شورای امنیت، امکان بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران وجود دارد. بر اساس نظر اکثریت قریب به اتفاق کارشناسان روابط بین‌الملل اما با توجه به اینکه امریکا پیش از این رسما خروج خود از برجام را اعلام کرده، دیگر نمی‌تواند از مفاد آن استفاده کند.

مبنای ایراد امریکا به عملکرد ایران نیز از دل بدعهدی کاخ سفید شکل گرفته است. پس از امضای برجام، ایران بر اساس متن تعهدات خود در این توافق، تمام اقدامات لازم را انجام داد و در دولت اوباما، تمام تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران لغو شدند. هرچند در همان دوران نیز با سنگ اندازی‌های مخالفان امریکایی برجام، عمل به تعهدات امریکا با تاخیر فراوان اجرایی شد و برای مثال ماه‌ها طول کشید تا امریکا مجوز فروش هواپیماهای مسافرتی جدید را به ایران بدهد اما توافق هسته‌ای در مرحله اجرا قرار داشت. در اردیبهشت 97، دونالد ترامپ رییس‌جمهور امریکا با این بهانه که توافق برجام، توافقی بد است و بسیاری از مسائل در آن جای داده نشده‌اند، به شکل یک طرفه خروج کشورش از این توافق را اعلام کرد. پس از آن امریکا تحریم‌هایی را با شعار فشار حداکثری علیه اقتصاد ایران اجرایی کرد که در نتیجه بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی کشور در فضای بین‌المللی محدود شد. در این مدت اتحادیه اروپا بارها اعلام کرد که از برجام حمایت می‌کند و تمام توان خود را برای دور زدن تحریم‌های امریکا به کار خواهد بست. دولت ایران نیز ضمن رد اقدامات ترامپ اعلام کرد به اروپا زمان خواهد داد تا با طراحی مکانیسم‌های جدید در چارچوب برجام، تحریم‌ها را بی‌اثر کند. با وجود صبر چند ماهه ایران و وعده‌هایی که دولت‌های اروپایی دادند، هیچ یک از آنها کمکی به دور زدن تحریم‌ها نکردند و به دنبال این اتفاقات، دولت ایران از سال گذشته اعلام کرد که در چند مرحله عمل تعهدات برجامی خود را کاهش خواهد داد و از سقف اورانیوم لحاظ شده در برجام فراتر خواهد رفت. هرچند اروپا اعلام کرد که به برجام پایبند است اما حتی این اقدام ایران نیز به فعال شدن کشورهای اروپایی کمک نکرد. با اقدامات جدید ایران، بار دیگر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نگرانی‌های خود از غنی سازی اورانیوم در ایران را اعلام کرد. این آژانس که در دوره برجام، بارها و در گزارشات مکرر خود تاکید کرده بود، ایران به تمام تعهدات خود عمل کرده و اجازه دسترسی به تمامی سایت‌های هسته‌ای را به کارشناسان این آژانس داده است، در ماه‌های گذشته از نیاز به بررسی دوباره شرایط غنی‌سازی اورانیوم در ایران سخن گفت.

    گروسی  در تهران

ایران که در ماه‌های گذشته بارها تاکید کرده فرایند غنی سازی اورانیوم خود را بر اساس تعهدات بین‌المللی و در چارچوب حق ذاتی خود ادامه می‌دهد، از نظارت آژانس نیز استقبال کرده و در همین راستا از ورود مسوولان این آژانس به ایران ممانعت نکرده است. 

در ادامه همین مسیر حالا طبق برنامه‌ای از پیش تعیین شده، در روز دوشنبه مدیرکل این آژانس به تهران سفر کرد. رافائل گروسی چند روز قبل در توییتر نوشته بود: من روز دوشنبه برای دیدار با مقامات ایرانی به تهران سفر می‌کنم تا به موضوعات برجسته مربوط به پادمان بپردازم. امیدوارم یک کانال مثمر ثمر و مشارکتی برای گفت‌وگوی مستقیم ایجاد کنیم. این اقدام ضرورت دارد. کاظم غریب آبادی، سفیر و نماینده دایم کشورمان نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین نیز امروز از سفر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران خبر داد.

وی با انتشار توییتی نوشت: در راستای تعاملات و همکاری‌های جاری ایران و آژانس، بنا بر دعوت ایران، رافائل گروسی مدیرکل آژانس هفته جاری به ایران سفر می‌کند. ایران یکی از شرکای اصلی آژانس است، امیدواریم این سفر به تقویت همکاری‌های متقابل بینجامد. وی گفت که اعتماد ایران به آژانس در ماه‌های اخیر صدمه دیده است. ضروری است که سفر مدیرکل به ایران، موجب اعتمادسازی شود. این سفر، ارتباطی با مکانیسم به اصطلاح ماشه ندارد و به خواست امریکا هم نیست بلکه در چارچوب دعوت طرف ایرانی انجام می‌پذیرد. سفیر ایران تاکید کرد: اجازه نخواهیم داد دیگران روابط آژانس و ایران را به ویژه در شرایط حساس فعلی مدیریت کنند. مهم است این اطمینان در تهران داده شود که آژانس بر مبنای سه اصل بی‌طرفی، استقلال و حرفه‌ای‌گری حرکت خواهد کرد و در مسائل پادمانی نیز فراتر از اصول استاندارد و ارزیابی‌ها و داده‌های مستقل خود عمل نخواهد کرد. تنها در این صورت است که سوءتفاهمات می‌تواند رفع شده و همکاری‌ها تداوم یابد.

هرچند همزمانی این سفر با طرح امریکا در فعال کردن مکانیزم ماشه، این گمانه زنی را به وجود آورد که گروسی در این رابطه به ایران خواهد آمد اما چه از سوی شخص وی . چه از سوی مقامات ایرانی این گمانه زنی رد شد.

وزیر امور خارجه کشورمان اظهار کرد: سفر مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران هیچ ارتباطی با موضوع مکانیسم ماشه ندارد. البته مکانیسم ماشه اصطلاح نادرستی است که امریکایی‌ها باب کرده‌اند. ظریف با بیان اینکه همکاری و فعالیت ما با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی براساس اصل شفافیت است به فتوای مقام معظم رهبری به منع استفاده از سلاح‌های هسته‌ای اشاره کرد و گفت: ما هیچ‌گاه به دنبال دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای نبوده و نیستیم و از نظر اعتقادی استراتژیک و ملاحظات راهبردی به این سمت حرکت نکرده‌ایم و این موضوع را (سلاح‌های هسته‌ای) به ضرر کشور می‌دانیم.

 این دیپلمات عالیرتبه کشورمان اظهار کرد: دشمنان در طول جنگ تحمیلی از سلاح‌های شیمیایی علیه ایران استفاده کرده‌اند ما قربانی این سلاح‌ها هستیم، ولی هیچ‌گاه از این سلاح‌ها استفاده نکرده‌ایم. ظریف با بیان اینکه ایران آماده ارتباط با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است، اضافه کرد: البته اجازه نمی‌دهیم کسانی که مخالف آژانس هستند و با داشتن سلاح هسته‌ای مخل امنیت در جهان هستند یعنی امریکا و رژیم صهیونیستی بتوانند اهداف آژانس را به سخره بگیرند. وزیر امور خارجه کشورمان اضافه کرد: ما گفت‌وگوهای زیادی با آژانس داشتیم و سفر اخیر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز به ایران در همین چارچوب صورت می‌گیرد.

کمالوندی - سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران - نیز درباره سفر گروسی گفته: آقای رافائل گروسی که تقریبا 8 ماه است کار خود را به عنوان مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آغاز کرده است اولین سفر خود را به ایران انجام دادند، طبیعتا مدیرکل آژانس به کشورهای مختلف سفر می‌کند و مقامات کشورهای مختلف هم با او دیدار می‌کنند، کمااینکه در زمان مرحوم آمانو، مکرر ایشان به ایران سفر می‌کرد و دکتر صالحی نیز با ایشان دیدار داشتند، آمانو حتی به مجلس آمد و صحبت‌های مجلسی‌ها را گوش داد و به سوالات آنها پاسخ داد. این تعامل به سود دو طرف است هم به‌نفع آژانس است و هم به سود ایرانی. در این نشست‌ها درک بهتری دو طرف در خصوص نظارت‌ها پیدا می‌کنند، ملاحظات امنیتی خود را مطرح می‌کنند، برای نمونه ما می‌دانیم که آژانس می‌تواند تحت فشار سیاسی قرار بگیرد کمااینکه نهادهای بین‌المللی دیگر هم می‌توانند تحت تاثیر فشارهای سیاسی قرار بگیرند و ما باید هرچند وقتی در کنار تذکراتی که می‌دهیم بتوانیم موضوعات را برای یکدیگر روشن کنیم، نگرانی هایمان را مطرح کنیم و اگر همکاری می‌کنیم بدانیم منتج به نتیجه می‌شود.

او ادامه داد: ماچاره‌ای جز این نداریم وقتی که می‌بینیم کشورهای استکباری از این سازمان‌ها به اشکال مختلف سوءاستفاده می‌کنند و یک شکل آن هم افرادی که وابسته به آنها هستند در لباس بازرس یا لباس‌های دیگر حضور دارند و تجربه هم این را می‌گوید که این یک فرض درست است مفهوم این نیست که هر کسی که آنجا بازرس است می‌تواند جاسوس باشد ولی ما باید فرض را بر این بگذاریم که این مورد که می‌آید می‌تواند یکی از آن موارد باشد و دقت و ملاحظات خاص خودمان را داشته باشیم و ملاحظات امنیتی را در نظر بگیریم . ضمن اینکه در پادمان به همه کشورها اطمینان داده شده که طی قراردادی که با آژانس می‌بندند، ملاحظات امنیتی، تجاری، حقوق مولف و اطلاعاتی که دارند محرمانه باقی می‌ماند . برخی از اینها وظیفه آژانس است که مراقب باشد اگر زمانی شخصی مشکوک به جاسوسی است را راه ندهد. ما نیز ابزارهایی در اختیار داریم به عنوان مثال وقتی یک بازرس را معرفی می‌کنند مستقیم بازرس نمی‌شود ابتدا از ما نظر می‌خواهند، دستگاه‌های اطلاعاتی ما بررسی می‌کنند و اگر سوابق سوئی نبینند موافقت می‌کنیم. وقتی که موافقت کردیم باز هم مراقبت می‌کنیم که اینها هرجایی و هر شکلی نتوانند بروند. قطعا اینها چارچوبی دارد. معمولا در همه کشورها به این صورت است که وقتی بازرسی می‌آید همراهش هستند، تیم هست و همه مسائل تحت نظر است، فیلمبرداری و عکسبرداری می‌شود و طوری نیست که هر کاری بخواهد انجام دهد .

در دوره‌ای که امریکا در انزوایی تاریخی، مقهور قدرت و سخن درست ایران در شورای امنیت شده، پذیرش گروسی در تهران و اعلام آمادگی تهران برای پاسخ دادن به خواسته‌های منطقی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، می‌تواند گره دیپلماتیک موضوع هسته‌ای ایران را نیز باز کند. ترامپ در حالی به ماه‌های پایانی دولت خود رسیده که به هیچ یک از اهداف سیاست خارجی خود دست نیافته و به نظر تمام سیاست‌های ضد ایرانی امریکا در فضای بین‌المللی نیز به ضرر این کشور تمام خواهد شد.