تالار نقره‌ای در حسرت خودرو
تعادل|
«عرضه خودرو در بورس منتفی است.» این را رییس شورای رقابت می‌گوید. عرضه خودرو در بورس که چندوقتی است که از سوی برخی چهره‌های سیاسی و با موافقت خودروسازان و ورود مجلسی‌ها به عنوان یکی از شیوه‌های تعادل بخشی به بازار قیمتی خودرو مطرح می‌شود. پیشنهادی که صاحبنظران خودرویی از آن استقبال نکرده و آن را آزمودن مسیری غلط و یک خطای جدید در صنعت خودرو عنوان می‌کنند. شیوه‌ای که به دلیل شکاف بین تولید و تقاضا، از سوی کارشناسان مردود است. همین مخالفت‌ها کافی بود تا رییس شورای رقابت نیز در تازه‌ترین اظهارات خود اعلام کند که ورود خودرو به تالار نقره‌ای بورس رای نیاورده و فعلا منتفی است. رضا شیوا با تایید نظرمخالفان این شیوه می‌گوید: تا وقتی که عرضه تا این حد محدود است ورود خودرو به بورس نه تنها نمی‌تواند مشکل بازار آن را حل کند بلکه ممکن است با توجه به حجم گسترده تقاضا، قیمت‌های بالاتری در بورس کشف شود.
نه مخالفان به عرضه خودرو در بورس
پیشنهاد عرضه خودرو در بورس کالا اردیبهشت ماه سال جاری بود که به رییس‌جمهوری ارایه شد. پیشنهادی که مورد استقبال خودروسازان قرار گرفت و انجمن خودروسازان ایران از رییس‌جمهور درخواست کرد که تدابیری اتخاذ شود تا خودروسازان هم به بورس کالا ورود و خودروهای تولید داخل را در این بورس عرضه کنند. دبیر انجمن خودروسازان ایران، آن زمان در اظهاراتی گفته بود: درشرایط کنونی، دو راه بیشتر برای ساماندهی کامل بازار خودرو وجود ندارد، یا اینکه قیمت‌گذاری دستوری حذف و فروش خودرو در حاشیه بازار انجام شود، یا ظرفیت بورس کالا برای عرضه خودرو مورد استفاده قرار گیرد. موافقان عرضه خودرو در بورس معتقدند که با اجرای این روش رانت دو نرخی بودن قیمت خودرو را از بین می‌برد و باعث ایجاد شفافیت در بازار خواهد شد.در مقابل اما مخالفان شیوه عرضه خودرو در بورس هم می‌گویند: در حال حاضر به دلیل شکاف قابل توجه بین تولید و تقاضا، شرایط لازم برای عرضه خودروهای داخلی در بورس مهیا نیست. یعنی مادامی که هنوز عرضه خودرو با تفاضا همخوانی ندارد، با عرضه این محصول به بورس باز هم رشد قیمت اتفاق می‌افتد. به عبارتی بهتر، در چنین شرایطی عرضه خودرو در بازار سرمایه و از طریق بورس کالا، تنها ممکن است قیمت آن را به نفع شرکت‌های خودروساز اصلاح کند. بنابراین مصرف‌کنندگان واقعی چندان نفعی از آن نخواهند برد، زیرا عرضه و تقاضا هنوز تعادل لازم را ندارد. به گفته برخی برخی دیگر از کارشناسان، . اگر قرار باشد، عرضه خودرو در بورس همراه با کنترل قیمت باشد، فایده‌ای ندارد؛ چون قیمت دستوری در بورس رانت ایجاد می‌کند. اما موافقان این شیوه قیمت‌گذاری می‌گویند که با عرضه خودرو در بورس کشف قیمت و حذف دلالی و واسطه‌گری در بازار خودرو را شاهد خواهیم بود. اما قیمت‌گذاری خودرو در بورس یکی از راهکار‌هایی است که فعالان صنعت خودرو از آن استقبال کرده‌اند، که به گفته آنها در کاهش قیمت خودرو نقش بسزایی می‌تواند داشته باشد.
شیوا: ورود خودرو به بورس رای نیاورده
اما روز گذشته رییس شورای رقابت آب پاکی را روی دست موافقان این شیوه ریخت و از مخالفت با عرضه خودرو در بورس کالا سخن گفت. رضا شیوا رییس شورای رقابت در گفت‌وگو با ایسنا، در رابطه با پیشنهاد ورود خودرو به بورس کالا برای قیمت گذاری و حل مشکل بازار خودرو از این طریق اظهار کرد: یک‌بار این موضوع در شورای رقابت مطرح شد، اما رای نیاورد، به این دلیل که عرضه خودرو محدود و تقاضا بالاست، از این رو شاید مانند سایر کالاهایی که وارد بورس کالا می‌شوند نتواند قیمت کشف شده و پاسخگو باشد. وی با بیان اینکه وظیفه شورای رقابت در مورد کالاهای انحصاری تدوین دستورالعمل قیمت منصفانه با در نظر گرفتن تمام شرایط تولید برای مصرف کننده است، افزود: تا زمانی که شورا تشخیص ندهد که خودرو می‌تواند وارد بورس شود این موضوع امکان‌پذیر نیست، چراکه خودرو جزو کالاهای انحصاری بوده و باید شورای رقابت تعیین کند که می‌تواند وارد بورس شود یا خیر؟ که با توجه به طرح و بررسی آن در شورا، فعلا عرضه خودرو در بورس منتفی است مگر اینکه کسانی بیایند استدلال قانع کننده‌ای برای آن بیاورند. شیوا این را هم گفت که مشکل ما عرضه است و تا هنگامی که این مساله حل نشود با ورود خودرو به بورس و افزایش تقاضا ممکن است قیمت‌هایی برای خودرو کشف شود که بالاتر از بهای تمام شده به اضافه سود منطقی یا دستورالعمل قیمت‌گذاری شورای رقابت باشد، به هرحال تا زمانی که این مشکل وجود دارد، قیمت‌ها نیز بالاتر خواهد رفت. او در ادامه درباره انتقادات مطرح شده به روش فعلی قیمت‌گذاری و فروش خودرو توضیحاتی ارایه کرد و گفت: ما در روش جدید سعی کرده‌ایم تمامی ابعاد را سنجیده و مدنظر قرار دهیم؛ به‌طوری که سود منطقی تولیدکننده و هزینه مالی را اعمال کرده و محدودیت تقاضا مورد توجه است، به‌طوریکه متقاضیان واقعی باشند از این‌رو از روش قرعه‌کشی استفاده کردیم. رییس شورای رقابت البته گریزی هم به انتقاداتی که درباره شیوه قرعه کشی خودرو می‌شود زد وگفت: گرچه نسبت به قرعه‌کشی انتقاداتی مطرح می‌کنند، اما باید بدانند در این روش دلال‌بازی به حداقل می‌رسد. قبلا برخی برای شرکت در طرح‌های فروش با ربات وارد سیستم شده یا بعضی‌ها دسترسی به اینترنت پر سرعت نداشتند در حالی که اکنون اینگونه نیست و افرادی که ثبت نام می‌کنند اغلب از متقاضیان واقعی هستند و به تدریج نیز شرکت کننده در قرعه‌کشی در حال کاهش هستند. او عنوان کرد که من نمی‌دانم مشکل روش فعلی و قرعه‌کشی کجاست که آن را زیر سوال می‌برند، در حالی که در این روش شانس یکسان برای تمامی افراد وجود دارد و وقتی یک کالایی با تعداد محدود باید تقسیم شود قرعه‌کشی بهترین راهکار است که در آن میزان نفوذ و رانت به حداقل خواهد رسید. البته پیش از این «تعادل» در گفت‌وگو با صاحبنظران خودرویی، دلایل مخالفت با عرضه خودرو در تالار نقره‌ای بورس را تشریح کرده بود. اما به دلیل اهمیت موضوع و با توجه به اظهارنظر جدید ومخالفت رییس شورای رقابت یک‌بار دیگر، نظرات مخالفان این شیوه را مرور خواهیم کرد.
زاوه: راهکاری عجیب و آزمون نشده
فربد زاوه کارشناس صنعت خودرو درباره شیوه عرضه خودرو به بورس، می‌گوید: ارایه شیوه‌ای مانند عرضه خودرو در بورس کالا، راهکار عجیبی است که در هیچ کجای دنیا آزموده نشده است و شکست خوردن آن از هم‌اکنون واضح و مبرهن است. او در تحلیل خود می‌آورد: سازوکار بورس کالا برای کالاهای عمومی مانند فولاد و محصولات پتروشیمی مناسب است نه خرید و فروش خودرو. فرایند قیمت گذاری در بازار خودرو که درواقع همان بورس خرید و فروش خودرو است به صورت سنتی در جریان است. به گفته زاوه، پذیرش خودرو به عنوان یک کالای بورسی، درواقع تنها لجاجت در عدم پذیرش بازار موجود به عنوان مرجع قیمت گذاری است. شرکتها قاعدتا مانند همه دنیا باید در عرضه به قیمت دلخواه آزاد باشند و نهایتا مشتریان باید در خصوص ارزش کالا در بازار تصمیم بگیرند. انتقال پروسه کشف قیمت به بازار بورس کالا، تنها پیچیدگی را افزایش می‌دهد و حسنی برای مشتریان ندارد. زاوه بر این باور است که کاهش شفافیت مانند دستور بر حذف قیمت از سایت‌های خرید و فروش نه تنها منجر به کاهش قیمت نمی‌شود که سبب افزایش جرایم و کلاه‌برداری‌ها می‌شود و درگیر کردن بازار بورس کالا که خود هم اکنون از دستورات بی منطق در عرضه خارج از بازار برخی کالاها رنج می‌برد، منجر به بهبود شرایط نخواهد شد. این صاحبنظر خودرویی می‌گوید: اگر سیاستگذار به جای تلاش بر عرضه خودرو در بورس کالا، فرایند قیمت گذاری را آزاد کند و در کنار آن برای جلوگیری از اجحاف بر حقوق مصرف‌کنندگانی که سال‌ها برای توسعه صنعت خودرو از جان و مال خود ایثار کرده‌اند، حداقل فرایند تولید را در کشور آزاد و رقابتی کند نتایج به مراتب بهتری در اقتصاد ایجاد خواهد شد.
کریمی سنجری: به نتیجه نمی‌رسیم
یکی دیگر از کارشناسان خودرویی هم با بیان اینکه این روش مناسب نیست و روش‌های مناسب‌تری وجود دارد، می‌گوید: چرا متولیان امر روی توزیع متمرکز هستند و به دنبال حذف فروش رانتی و یارانه‌ای نیستند و چرا باید اختلاف قیمت بین کارخانه و بازار وجود داشته باشد. کارشناس صنعت خودرو ادامه داد: اختلاف قیمت موجب شده متقاضی غیر واقعی برای این کالا ایجاد شود. به گفته حسن کریمی‌سنجری برای مدیریت بازار باید روی تولید، قیمت‌گذاری و مدیریت عرضه و تقاضا به نحوی عمل شود که تقاضای کاذب بازار حذف شود. اینکه عرضه یک کالا را در تنگنا قرار دهیم و بعد با همین استدلال بخواهیم آن را به عنوان کالای سرمایه‌ای در بورس عرضه کنیم. این کارشناس صنعت خودرو با بیان اینکه اگر خودرو در بورس عرضه و قیمت گذاری شود دیگر محدودیت عرضه و تقاضا وجود ندارد و هر فردی به هر تعدادی که بخواهد می‌تواند خریداری کند، بیان می‌کند: این کار نه در دنیا تجربه شده و نه تجربه خوبی است. تا زمانی که سمت عرضه را تقویت نکنیم و تقاضاهای غیرواقعی بازار را با مدیریت صحیح حذف نکنیم به نتیجه نمی‌رسیم. او همچنین درباره اصرار خودروسازان برای عرضه خودرو در بورس اظهار می‌کند: اگر خودرو در بورس قیمت بخورد هر چند قیمت‌گذاری دستوری حذف می‌شود و بر اساس عرضه و تقاضا قیمت تعیین می‌شود و ممکن است خودروسازان از زیان خارج شود، اما مصرف‌کنندگان متضرر می‌شوند.
امینی: این روش به صلاح نیست
از دیگر مخالفان شیوه عرضه خودرو در بورس، امرالله امینی عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی و کارشناس خودرو است. او می‌گوید: در حال حاضر به دلیل شکاف قابل توجه بین تولید و تقاضا، شرایط لازم برای عرضه خودروهای داخلی در بورس مهیا نیست. اما نکته مهمی که این استاد دانشگاه دست روی آن می‌گذارد، عدم تعادل در عرضه و تقاضا در بازار خودرو است؛ چراکه به گفته او، هم‌اکنون به دلیل کاهش تولید خودرو، میزان عرضه خودرو به بازار از سمت تقاضا پایین‌تر است، که همین امر نیز موجب رشد قیمت‌ها شده است. امینی می‌گوید: تا مادامی که عرضه با تقاضا نمی‌خواند، حتی اگر عرضه هم در بورس رخ دهد، بازهم شاهد جهش قیمت‌ها در این بازار هستیم. به گفته این استاد دانشگاه، تا زمانی که عرضه در مقایسه با تقاضا محدود است، قیمت خودرو در بورس کالا افزایش می‌یابد و چون ذات بورس در این است که اساسا محدودیتی برای خرید وجود ندارد. برهمین اساس، کسانی که سرمایه‌های بالایی دارند بازهم برای خرید خودرو به این بازار ورود می‌کنند. امینی معتقد است در چنین شرایطی، حتی مصرف‌کننده واقعی باز هم متضرر خواهد شد. امینی، طرح عرضه خودرو در بازار بورس را شیوه مناسبی نمی‌داند؛ چراکه معتقد است هم زیرساخت‌های آن فراهم نیست، هم اینکه کشف قیمت در بازار خودرو به درستی انجام نخواهد شد. او بهترین روش قیمت‌گذاری و کشف را مکانیسم عرضه و تقاضا در بازار می‌داند.
