معرفی مهم‌ترین عوامل رشد دلار

گروه بانک و بیمه | محسن شمشیری |

در حالی که رییس کل بانک مرکزی معتقد است که این روزها متوسط عرضه ارز در نیما به صورت روزانه ۱۰۰ میلیون دلار بوده و تداوم این روند نشان‌دهنده بهبود روند بازگشت ارزهای صادراتی به کشور بر مبنای سیاست‌های اتخاذ شده و استقبال صادرکنندگان است و به تدریج روند تامین ارز کالاهای وارداتی سرعت خواهد گرفت اما آمارها نشان می‌دهد که در 5 ماه نخست 99، کاهش ۲۷ درصدی عرضه ارز و کاهش 39 درصدی صادرات غیر نفتی و همچنین کاهش 22 درصدی واردات در 5 ماه نخست 99 موجب شده که تراز تجاری کشور در این 5 ماه به رقم منفی ۲.۸ میلیارد دلار برسد. علاوه بر این موارد تقاضای احتیاطی و سفته بازی به دلیل انتخابات امریکا و همچنین خروج ارز مانند خرید 1300 آپارتمان در ترکیه نیز موجب رشد تقاضای خرید ارز شده و تحت تاثیر انتخابات امریکا تقاضای احتیاطی افزایش یافته است.

عبدالناصر همتی در جلسه‌ای با صادرکنندگان اظهار داشت: بانک مرکزی هیچگاه بنای برخورد قضایی با صادرکنندگان واقعی و باسابقه وخوشنام کشور نداشته و حتی الامکان تعامل با آنها را دنبال می‌کند. بانک مرکزی مشکلات صادرکنندگان در شرایط کنونی را درک می‌کند و قصدی برای فشار مضاعف بر آنها ندارد.

وی در جلسه‌ای با حضور گروهی از صادرکنندگان نمونه کشور و رییس و تعدادی از اعضای هیأت رییسه اتاق بازرگانی گفت: بانک مرکزی تعامل با صادرکنندگان را در دستور کار دارد و از هرگونه همکاری با آنان در راستای بازگشت ارزهای صادراتی شان دریغ نخواهد کرد. صادرکننده‌ها نقشی اساسی در مقاومت اقتصادی کشور ایفا کرده و می‌کنند، لذا همدلی و تلاش جمعی صادرکننده‌ها در کنار بانک مرکزی برای عبور از شرایط سخت کنونی کشور یک ضرورت است.

همچنین با اشاره به تعدد وظایف بانک مرکزی در اعمال سیاست‌های پولی وکنترل تورم ونظارت بر بانک‌ها، تامین ارز کالاهای اساسی، دارو و مواد اولیه را اولویت اصلی بانک مرکزی دانسته و تاکید کرد نباید توجه داشته باشیم که بانک مرکزی تولیدکننده ارز نیست بلکه تلاش می‌کند بازار ارز را تنظیم و به اولویت بندی از نیازهای کشور در تامین ارز توجه لازم بکند. در این جلسه همچنین صادرکنندگان مشکلات و موانع خود در بازگشت ارزهای صادراتی را مطرح و توجه بانک مرکزی در رفع آنها را خواستار شدند. قرار شد جلسات منظم هفتگی بین مسوولان اتاق بازرگانی وهمکاران ارزی برای پیگیری مسائل و مشکلات گروه‌های مختلف صادراتی برگزار شود.

رییس‌کل بانک‌مرکزی همچنین با اشاره به معرفی ۲۵۰ نفر از صادرکنندگان متخلف به قوه قضاییه گفت: اینها تولیدکننده نبودند و با حق‌العمل کاری و روش‌های خلاف متعدد نسبت به خروج سرمایه و تخلف در اجرای تعهد صادراتی خود عمل کرده بودند و چاره‌ای جز برخورد قضایی برای بانک‌مرکزی باقی نگذاشتند. بانک‌مرکزی هیچگاه بنای برخورد قضایی با صادرکنندگان واقعی و درستکار نداشته و حتی‌الامکان تعامل با آنها را دنبال می‌کند. وی تصریح کرد: بانک‌مرکزی مشکلات صادرکنندگان در شرایط کنونی را درک می‌کند و قصدی برای فشار مضاعف بر آنها ندارد.

رییس شورای پول و اعتبار همچنین با اشاره به روند مناسب تامین ارز در سامانه نیما طی روزهای گذشته گفت: در روز جاری ۱۲۸ میلیون دلار در سامانه نیما عرضه شده که بیش از ۷۰ میلیون دلار آن معامله شده است. بر همین اساس در این روزها متوسط عرضه ارز در نیما به صورت روزانه ۱۰۰ میلیون دلار بوده و تداوم این روند نشان‌دهنده بهبود روند بازگشت ارزهای صادراتی به کشور بر مبنای سیاست‌های اتخاذ شده و استقبال صادرکنندگان است.رییس کل بانک مرکزی همچنین با اشاره به کاهش میزان صادرات کشور در سه ماه نخست سال جاری به دلیل شیوع ویروس کرونا و برخی محدودیت‌ها گفت: خوشبختانه روند صادرات کشور پس از طی سه ماهه اول سال درحال احیاست و روند تامین ارز کالاهای وارداتی سرعت خواهد گرفت.

غلامحسین شافعی، رییس اتاق بازرگانی ایران نیز در این نشست با بیان اینکه صادرکنندگان متعهد دلیلی برای عدم رفع تعهد صادراتی شان ندارند تاکید کرد: درک متقابل مشکلات بانک مرکزی و صادرکنندگان توسط طرفین برای گذر از شرایط سخت کشور ضروری است و برگزاری چنین جلساتی به افزایش این همگرایی کمک می‌کند.در این جلسه همچنین صادرکنندگان مشکلات و موانع خود در بازگشت ارزهای صادراتی را مطرح و توجه بانک مرکزی در رفع آنها را خواستار و از تلاش‌های این بانک قدردانی کردند.

    عوامل رشد قیمت دلار 

فعالان بازار ارز و مردم کوچه و بازار در این روزها این پرسش را مطرح کرده‌اند که دلیل نوسانات اخیر ارزی چیست و چه چشم‌اندازی برای نیمه دوم سال وجود دارد؟ قیمت دلار در روزهای اخیر مجددا در کانال افزایشی قرار گرفته است به نحوی که نسبت به شهریورماه سال قبل رشدی بالغ بر ۱۱۸ درصدی را نشان می‌دهد. میانگین نرخ ارز از ابتدای سال تاکنون نیز رقم 19700 تومان بوده که سطح بسیار بالایی محسوب می‌شود و تبعات منفی بر قیمت کالاها و خدمات خواهد داشت. اما دلیل این شرایط چیست و چه چشم‌اندازی برای نیمه دوم سال وجود دارد؟ 

کارشناسان با اشاره به آمار کاهش صادرات غیر نفتی و عرضه ارز در بازار می‌گویند: کاهش ۲۷ درصدی عرضه ارز و کاهش 39 درصدی صادرات غیر نفتی و همچنین کاهش 22 درصدی واردات در 5 ماه نخست 99 موجب شده که تراز تجاری کشور در این 5 ماه به رقم منفی ۲.۸ میلیارد دلار برسد. علاوه بر این موارد تقاضای احتیاطی، مانند خرید 1300 آپارتمان در ترکیه نیز موجب رشد تقاضای خرید ارز شده و تحت تاثیر انتخابات امریکا تقاضای احتیاطی افزایش یافته است.از ابتدای سال تا پایان مردادماه حدود ۵.۱ میلیارد دلار ارز در سامانه نیما عرضه شده است که این رقم نسبت به پنج‌ماهه ابتدای سال قبل کاهشی حدود ۲۷ درصد را نشان می‌دهد. کاهش عرضه ارز در ماه‌های اخیر از یکسو ناشی از کاهش میزان صادرات است که به دلیل محدودیت‌های ناشی از کرونا رقم خورده به شکلی که مجموع ارزش صادرات غیرنفتی کشور در پنج‌ماهه ابتدای سال براساس آمار گمرک حدود ۳۹ درصد کمتر از سال گذشته بوده و از سوی دیگر به دلیل کاهش تمایل صادرکنندگان به بازگشت ارز حاصل از صادرات (به دلیل انتظارات افزایشی در مورد نرخ آتی ارز) به کشور و عرضه آن در سامانه نیما بوده است. لازم به ذکر است که کاهش درآمدهای حاصل از صادرات نفت (به دلیل کاهش قیمت و مقدار فروش) نیز از عوامل مهم کاهش عرضه ارز بوده که البته آمار آن در اختیار نیست.

    کاهش 22 درصدی واردات

همچنین تقاضای مصرفی ارز به صورت نسبی کاهش کمتری داشته است؛ هرچند که میزان واردات نیز در پنج‌ماهه ابتدای سال از شرایط و محدودیت‌های مرزی ناشی از کرونا متاثر شده و کاهش یافته اما میزان کاهش واردات تنها ۲۲ درصد و بسیار کمتر از میزان کاهش صادرات بوده است. به این ترتیب، تراز تجاری گمرکی (غیرنفتی) کشور در پنج‌ماهه ابتدای سال به رقم منفی ۲.۸ میلیارد دلار رسیده و این در حالی است که طی دوره مشابه سال قبل تراز تجاری معادل مثبت ۰.۱ میلیارد دلار بوده است. نتیجه این شرایط، مازاد محسوس تقاضای مصرفی ارز نسبت به عرضه بوده که خود را در افزایش قیمت نشان داده است.

     تقاضای احتیاطی و سفته‌بازی ارز

 افزایش یافت

مهدی کرامت فر کارشناس اقتصادی در این زمینه گفت: افزایش سطح نااطمینانی در اقتصاد با توجه به شرایطی نظیر نزدیک شدن به انتخابات ایالات متحده در آبان و تداوم سطوح بالای انتظارات تورمی طی ماه‌های اخیر که با سطوح منفی نرخ سود حقیقی در نظام بانکی همراه بوده، سبب شده تا شمار زیادی از افراد با هدف پوشش ریسک دارایی خود در برابر کاهش آتی انتظاری ریال، اقدام به سرمایه‌گذاری در انواع بازارهای دارایی از جمله ارز نمایند. شمار دیگری از افراد نیز جهت برخورداری از نوسانات این بازار (سفته‌بازی)، اقدام به خرید و فروش روزانه و هفتگی ارز کرده و به این ترتیب تقاضای احتیاطی و سفته‌بازی در این بازار افزایش یافته است. هر چند که این موضوع را می‌توان به صورت شهودی درک کرد اما آمار دقیقی برای آن در اختیار نیست. البته حباب سکه طلا (به عنوان شاخصی از مازاد تقاضا نسبت به عرضه) می‌تواند جانشین نزدیک و شاخص نسبتا مناسبی برای تقاضای احتیاطی و سفته‌بازی ارز و طلا باشد و روند این متغیر به شکلی بوده که طی ماه‌های اخیر به صورت پیوسته افزایش یافته و در شهریورماه به سطوح بالاتر از ۱۰ درصد رسیده است. این تغییرات، تا حدی گویای شرایط ملتهب بازار ارز از منظر افزایش تقاضای احتیاطی و سفته‌بازی است.

در کنار این موضوع، سرمایه‌گذاری گسترده ایرانیان در املاک کشورهای همسایه نیز نوع دیگری از تقاضای احتیاطی ارز است که در قالب خروج سرمایه نمود یافته و روند آن در ماه‌های اخیر تشدید شده است. لازم به ذکر است که براساس آمارها در چهارماهه ابتدای سال جاری (و به‌رغم وجود محدودیت‌های شدید رفت و آمد مرزی برای اتباع دو کشور)، ایرانی‌ها بیش از ۱۳۰۰ واحد آپارتمان در ترکیه خریداری کرده‌اند که این تعداد آپارتمان بیش از ۲۰ درصد از مجموع آپارتمان‌های خریداری شده توسط خارجی‌ها در این کشور را شامل می‌شود و نشان از تشدید تقاضای ایرانیان برای این موضوع است.

در مورد چشم‌انداز شرایط بازار ارز در نیمه دوم سال به نظر می‌رسد که از نظر عرضه و تقاضای مصرفی ارز، در نیمه دوم سال شرایط تغییر چندانی نداشته باشد و همچنان کسری تراز تجارت خارجی برقرار باشد و از این ناحیه فشار بر قیمت ارز باقی بماند. البته گشایش‌های تدریجی در شرایط تجارت خارجی و سازگاری بیشتر کشورها با شرایط بیماری احتمالا موجب بهبود شرایط خارجی نسبت به نیمه اول سال خواهد شد اما رسیدن به سطوح نرمال برای سال جاری دور از انتظار خواهد بود. در سمت مقابل و از منظر تقاضای احتیاطی و سفته‌بازی ارز، مهم‌ترین واقعه پیش‌رو مساله انتخابات آبان‌ماه است که در صورت عدم پیروزی ترامپ می‌تواند فضای انتظارات در کشور را به یک‌باره تغییر دهد و با کاهش تقاضای احتیاطی و سفته‌بازی (و احتمالا افزایش بازگشت ارز توسط صادرکنندگان) منجر به کاهش نرخ ارز شود. در سمت مقابل، پیروزی ترامپ احتمالا با تشدید حملات سفته‌بازانه به بازار ارز همراه خواهد بود و می‌تواند نوسانات شدیدی را در این بازار ایجاد نماید. در مجموع، برای فصل پاییز انتظار می‌رود که بازار ارز نوسانات قابل ملاحظه‌ای را تجربه نماید که جهت این نوسانات تا حد زیادی ناشی از متغیرهای خارجی است که سیاست‌گذار کنترل چندانی بر آن‌ ندارد.