سوداگران مرغ وجان‌مردم
مهدی بیک | در روزهایی که افکار عمومی ایرانیان سرگرم نوسانات اقتصادی و معیشتی پی‌درپی بودند که از یک طرف در بازارهای بورس، دلار، سکه، مسکن و خودرو رخ داده بود و از سوی دیگر طول و عرض قیمت کالاهای اساسی و مصرفی مردم را به هم دوخته بود، خبری در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌چرخید که کمتر مورد توجه و مداقه رسانه‌ها قرار گرفت و ابعاد و زوایای مهم آن بررسی شد. خبری با این مضمون که تولیدکنندگان دام وطیور به‌دلیل گرانی نهاده‌های دامی و کمبود این محصول، ناچار شده‌اند، الگوی تغذیه‌ای مرغداری‌های کشور را از سویا (به عنوان غذای اصلی دام و طیور) به بذر پنبه که از نظر ژنتیکی تاثرات خاصی را بر روی دام و طیور (ودر نتیجه سلامتی مصرف‌کنندگان این محصولات) می‌گذارد، تغییر دهند. سوژه‌ای که هرچند شاید در ظاهر امر، واجد ویژگی خاصی نبود، اما در پس پرده، خبر از مشکلی خطرناک می‌داد که بر اساس اعلام کارشناسان حوزه دام و طیور ممکن است، آثار زیان بار فراوانی را در سلامتی مرغ‌ها و تخم‌مرغ‌های تولیدی و متعاقب آن سلامتی دامنه وسیعی از مصرف‌کنندگان ایجاد کند. خطراتی که مصرف مرغ و تخم‌مرغ آلوده ممکن است ایجاد کند و تنها یک نمونه از آنها می‌تواند باعث بیماری‌های حاد گوارشی شود. بر این اساس موضوع تغییر الگوی تغدیه دام و طیور تولیدی در کشورمان آخرین حلقه از زنجیره‌ای است که بعد از گرانی‌های دامنه‌دار این محصولات ایجاد شده است. با توجه به اهمیت موضوع در جریان این گزارش با ردیابی مسیر خبری و تحلیلی گرانی مرغ و تخم‌مرغ و مجموعه اظهارنظرها تلاش شده نوری به ابعاد پنهان موضوعی تابانده شود که به نوعی با بحث سلامت عمومی جامعه در ارتباط است.
اجرای طرح مارشال در ایران؟
اکنون در بازار مصرف هر کیلوگرم مرغ در حول و حوش اعداد ارقامی بین 22 تا 23هزار تومان به دست مصرف‌کننده می‌رسد و نرخ هر شانه تخم‌مرغ ۳۰ عددی نیز به بیش از 39هزار تومان افزایش یافته است؛ این در حالی است که کشورمان در زمینه تولید این اقلام یکی از پیشروترین‌ها در جهان محسوب می‌شود. اما دلیل این التهابات قیمتی چیست؟ اگر در خاطرتان مانده باشد در نخستین روزهای سال99 و در شرایطی که ایرانیان هنوز درگیر مشکلات برآمده از کرونا بودند، فیلمی در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌چرخید که در آنها میلیون‌ها جوجه یک روزه یا چند روزه را با هدف ایجاد تعادل در عرضه و جلوگیری از کاهش قیمت مرغ زنده به گور می‌کردند. تصاوری که بازتاب‌های وسیعی پیدا کرد و دامنه وسیعی از اظهارنظرهای موافق و مخالف را در خصوص این تصمیم ایجاد کرد. موافقان این کشت و کشتار که معاون امور تولیدات دام وزارت جهادکشاورزی را نیز در بر می‌گرفت ادعا می‌کردند که این تصمیم به‌دلیل نبود تقاضابرای خرید مرغ و افت زیاد قیمت مرغ اخذ شده است. در آن زمان مسوولان وقت سازمان جهادکشاورزی اظهاراتی از این دست داشتند که «قرار شده که دامنه وسیعی از این جوجه‌ها در سراسر کشور معدوم شوند تا تعادل به بازار بازگردد.» در برابر این گروه، اما تعداد کثیری از کارشناسان اقتصادی و صاحبنظران بخش کشاورزی و دامداری قرار داشتند که با انتقاد از این تصمیم، اعلام کردند که حرکت در راستای منافع سوداگران و پدرخوانده‌های بازار دام و طیور عملیاتی شده و در بطن آن هدفی جز اخلال در نظام عرضه و متعاقب آن گرانی مرغ و تخم‌مرغ و سایر محصولات دامی وجود ندارد. پیش‌بینی‌هایی که گذر ایام نشان داد که کاملا درست بوده و بازار مرغ و تخم‌مرغ کشور را برای هفته‌ها و ماه‌های متمادی در وضعیتی پرنوسان و افزایشی قرار داد. در واقع هدفی که در خصوص معدوم‌سازی جوجه‌های یک روزه تعقیب می‌شد نه متعادل‌سازی در عرضه و تقاضا بلکه اخلال در نظام عرضه این محصول کلیدی در سبد مصرفی خانواده‌ها بود.
گرانی نهاده‌ها، مشکل اصلی مرغداران
به نظر می‌رسد تیر سوداگران بازار مرغ و تخم‌مرغ و حتی گوشت قرمز کاملا به هدف برخورد کرده باشد. چرا که به فاصله کوتاهی بعد از اجرای پروژه معدوم‌سازی‌ها قیمت این کالای اساسی در دالان مستمر افزایشی قرار گرفته، به گونه‌ای که بر اساس برخی آمارها مرغ و تخم‌مرغ نیز در زمره اقلام حذف شده از سبد مصرفی خانواده‌های کمتربرخوردار قرار گرفتند. اما اگر تصور کرده‌اید که تلاطم بازار مصرف این محصولات پایان ماجراجویی سوداگران در این بازار سودآور خواهد بود، سخت در اشتباهید، در آخرین دست از پروژه‌های سوداگرانه بر اساس اعلام علیرضا نظری عضو کمیسیون کشاورزی مجلس یازدهم با انتشار توئیتی خبر از برنامه جدید واردکنندگان برای کاهش قیمت تمام شده از طریق تغییر الگوی تغذیه مرغداری‌ها از مصرف سویا به کنجاله بذر پنبه خبر داد. تغییری که هرچند ممکن است برای عموم مخاطبان معنا و مفهومی نداشته باشد، اما از منظر این نماینده و اغلب کارشناسان می‌تواند منشأ بسیاری از بیماری‌های گوارشی، پوستی شود. چرا که ترکیب بذر پنبه با برخی مکمل‌های پیرامونی سمی را در بدن مرغ‌ها تولید می‌کند که می‌تواند تبعات زیان‌باری داشته باشد. با توجه به اهمیت موضوع در جران تماس با علیرضا نظری نماینده مردم خمین تلاش کردیم تا جزییاتی درباره توییت منتشر شده وی به دست آوریم. نظری با توجه به اینکه تولیدکنندگان در ایران در خوشبینانه‌ترین حال تنها قادر بودند 30درصد نیازهای خود با سویا را از طریق نهاده‌های حمایتی به دست آورند و بیش از 70درصد مطالبات از بازار آزاد تامین می‌شد. در واقع این 70درصدی که از تولیدکننده دریغ می‌شد و رقم هنگفتی هم محسوب می‌شود به جیب دلالان و سوداگران سرارزیر می‌شد. او در ادامه خاطرنشان می‌کند: در شرایط فعلی سوداگران برای سود بیشتر به صاحبان مرغداری‌ها پیشنهاد تغییر در الگوی تغذیه مرغداری‌ها را داده‌اند که تولیدکنندگان نیز به‌دلیل گرانی‌ها ناچار به پذیرش آن شده‌اند. اما باید بدانیم که این تغییر الگوی تغذیه به همین سادگی نیست و تبعات فراوانی برای سلامتی مردم دارد. این نماینده در ادامه گفت‌وگو با «تعادل» می‌گوید: به‌نظرم نهادهای نظراتی باید هرچه سریعتر به این بحث ورود کنند و جلوی این اجحاف روشن را بگیرند. در غیاب نظارت‌های دقیق طبیعی است که سوداگران فکر کنند با سلامتی و جان مردم هم می‌توانند بازی کنند و به کسی هم پاسخگو نباشند.
مابقی این سود هنگفت به جیب سوداگرانی می‌رفت که از این ارزهای بادآورده استفاده می‌کردند.اخیرا هم رشد فزاینده قیمت دلار و کاهش ارزش پول ملی مزید بر علت شده و کار را به جایی رسانده که تولیدکنندگان کشور، حتی از تامین 70درصد نیاز نهاده خود از بازار آزاد نیز مستاصل شده‌اند. یعنی سویایی که در گذشته به قیمت هر کیلو 2500 تا 2600 تومان عرضه می‌شد، امروز به حدود 13هزار تومان برای هر کیلو رسیده است. از سوی دیگر هم دولت فشار می‌آورد که قیمت مرغ و تخم‌مرغ و... باید ثابت نگه داشته شوند. مجموعه این مشکلات باعث شده بسیاری از تولیدکنندگان به این نتیجه برسند که با یک مدل تغذیه‌ای جدید و ارزانتر برنامه‌های خود را پیش ببرند. الگوی جدیدی که هرچند ممکن است ارزانتر تمام شود اما برای سلامت مرغ، تخم‌مرغ و مصرف‌کنندگان بسیار خطرناک است.
عضو کمیسیون کشاورزی با تشریح این روش جایگزین گفت: در این مدل جدید تغذیه‌ای بجای کنجاله سویای کیلویی 13هزار تومان از بذر پنبه که به آن پنبه دانه می‌گویند استفاده می‌کنند. تغییری که هرچند هزینه تمام شده را کاهش می‌دهد اما سلامتی مردم را نیز با توجه به دامنه وسیع مصرف این محصولات با خطر بزرگ‌تری مواجه می‌کند.
همه راه‌ها به گرانی ختم می‌شود
اما تولیدکنندگان در این زمینه چه نظری دارند؛ به هر حال یک پای این بحث بدون تردید، فعالان حوزه تولیدی هستند. جواد مقدم رییس اتحادیه مرغداران گوشتی شهرستان ساوه در پاسخ به این پرسش که دلیل اصلی گرانی تخم‌مرغ و مرغ و تغییر در الگوی تغذیه دام و طیور چیست؟ به این نکته اشاره می‌کند: مرغداران در شرایط کنونی حدود ۵۴ درصد از نهاده‌های مورد نیاز را با نرخ ارز 4200تومانی و با احتساب ۴۰ روز کارمزد و کرایه حمل برای هر یک و نیم کیلوگرم میان دان و پس‌دان، 3700تومانی و در صورت خرید ۴۶ درصد نیازهای دیگر خود با نرخ آزاد باید 8هزار تومان هزینه پرداخت کنند. اکنون قیمت هر کیلوگرم سویا 3700 و ذرت نیز 3800تومان و در بازار آزاد این نرخ‌ها چند برابر است که با این شرایط تولید هر کیلوگرم مرغ زنده در مرغداری‌ها 17هزار تومان هزینه در پی دارد که سود آن برای مرغدار تنها ۱۰ درصد است. در واقع مرغداران هر کیلوگرم مرغ زنده را بین 12 هزار تا 13هزار تومان فروشند که البته این نرخ‌ها متغیر است و در مغازه‌ها هم حدود 19الی 20هزار تومان از قرار هر کیلوگرم به فروش می‌رسد. قیمت هر قطعه جوجه نیز طبق نرخ مصوب انجمن صنفی 3هزار تومان است که با احتساب هزینه‌های حمل و نقل و بیمه این رقم در نهایت حدود 3570تومان تمام می‌شود.
تولیدکنندگان چه می‌گویند؟
رییس اتحادیه مرغداران گوشتی شهرستان ساوه از مسوولان درخواست کرد که برای رفع مشکل گرانی نهاده‌ها و دوگانگی قیمت نهاده‌ها با ارز دولتی و بازار آزاد تدبیر کنند. چرا که از منظر این مقام مسوول این روند در کیفیت محصولات تولید شده توسط مرغداران تاثیرگذار است.نکته‌ای که در بطن صحبت‌های مقدم روشن بنظر می‌رسد آن است که هرچند این مسوول با صراحت حاضر نیست تغییر الگوی تغذیه مرغداری‌ها را تعریف کند اما با ردیف کردن اعداد و ارقام تولید محصول نهایی از ما می‌خواهد که خودمان پاسخ پرسش مان را استخراج کنیم. اینکه زمانی که هزینه تولید هر کیلوگرم مرغ با نهاده آزاد برای تولیدکننده حداقل 17هزار تومان می‌شود؛ چگونه فعال تولیدی بر اساس بخشنامه‌های دولتی باید محصول تولیدی خود را با قیمت 12 تا 13هزار تومان به‌فروش برساند؟ طبیعی است که تولیدکننده ناچار است به دنبال راهکاری باشد که هزینه تمام شده را کاهش دهد. اینجاست که نقش سوداگران برجسته‌تر می‌شود و ایده جایگزینی الگوی تغذیه مرغ‌ها از آستین دلالان بیرون می‌آید تا سلامتی دامنه وسیعی از مصرف‌کنندگان در خطر این رویکردهای سوداگرانه قرار بگیرد. به نظر می‌رسد حلقه مفقوده‌ای که باعث بروز یک چنین آشفتگی‌هایی شده است، نظارت دقیق و موشکافانه نهادهای نظارتی است که فضای مناسبی را در اختیار سوداگران قرار داده تا هر مفهومی را تبدیل به پول نقد و سود بادآورده کنند. حتی اگر این مفاهیم با جان و سلامتی مردم سر و کار داشته باشد، برای سوداگران و سودجویان اهمیتی ندارد؛ چرا که تار و پود هویتی این افراد را با سودجویی سرشته‌اند.
