پاسخ به پرسشهایی درباره بودجه شرکتهای دولتی
مرکز پژوهشهای مجلس طی گزارشی به ۸ سوال کلیدی درباره بودجه شرکتهای دولتی پاسخ داد. به گزارش مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات مالیه عمومی و توسعه مدیریت این مرکز در گزارشی با عنوان «پاسخ به برخی پرسشهای متداول در زمینه بودجه شرکتهای دولتی» تلاش کرده است در قالب پاسخ دادن به ۸ پرسش مهم و کلیدی درباره بودجه شرکتهای دولتی، برخی تصورات نادرست در این زمینه را اصلاح کند. در گزارش بازوی کارشناسی مجلس در پاسخ به این سوال که «بودجه شرکتهای دولتی چیست؟» آمده است: «اصولاً زمانی که عنوان میشود بودجه یک شرکت دولتی X ریال است، تلقی رایجی شکل میگیرد مبنی بر اینکه شرکت مذکور X ریال در سال مورد نظر خرج خواهد کرد (یا اینکه دولت به شرکت مذکور X ریال منابع اختصاص خواهد داد). این تصور درخصوص بودجه شرکتها دقیق نیست. بودجه یک شرکت در اصل منعکسکننده رقم گردش مالی شرکت در سال مورد نظر است. برخلاف منابع و مصارف بودجه عمومی، منابع و مصارف بودجه شرکتهای دولتی ناشی از عملیات خود شرکت است. منابع عبارت است از: درآمدهای شرکت (ناشی از فروش کالا یا خدمات تولیدی شرکت) و سایر وجوه کسب شده در سال مورد نظر مانند تسهیلات بانکی، سود حاصل از سرمایهگذاریهای شرکت و غیره؛ مصارف شرکت نیز عبارت است از: هزینههای تولید کالاها و خدمات و مواردی مانند بازپرداخت تسهیلات و وجوهی که شرکتها باید به دولت بپردازند مانند سود سهام و مالیات. بودجه شرکت عبارت است از: جمع منابع یا جمع مصارف شرکت مورد نظر در یک سال مالی (طبعاً جمع منابع و مصارف برابر بوده، لذا تفاوتی نمیکند کدام ملاک قرار گیرد و هردو نشاندهنده حجم گردش مالی شرکت در سال مورد نظر است).» در گزارش مرکز پژوهشهای مجلس در پاسخ به این سوال که «آیا میتوان بودجه شرکتهای دولتی را با بودجه سایر دستگاههای دولتی (بودجه عمومی) مقایسه کرد؟»، آمده است: «همانطور که در پاسخ سوال پیش عنوان شد، بودجه شرکتها به لحاظ ماهیت با بودجه سایر دستگاههای اجرایی متفاوت است. بودجه شرکتهای دولتی نشاندهنده حجم عملیات شرکت در یک سال است، اما بودجه سایر دستگاههای اجرایی نشاندهنده مبلغی است که دستگاه مورد نظر در سال مزبور از خزانه دولت دریافت و صرف خواهد کرد. لذا مقایسه بودجه شرکتهای دولتی با بودجه سایر دستگاههای اجرایی اساساً فاقد وجاهت است. حتی جمع نمودن این دو مبلغ نیز به دلیل تفاوت ماهوی فاقد معناست (هرچند مطابق قوانین کشور ما، رقم بودجه کل کشور از حاصل جمع بودجه عمومی و بودجه شرکتهای دولتی به دست میآید. لذا بنا به دلایل پیشگفته، اصلاح تعریف بودجه کل کشور در قوانین مربوط ضروری است).» مرکز پژوهشهای مجلس در پاسخ به این سوال که «چه بخشی از مصارف شرکتهای دولتی توسط دولت تأمین میشود؟» اعلام کرده است: «وجوه پرداختی ازسوی دولت به شرکتهای دولتی شامل دو بخش است. یک بخش اعتبارات عمرانی است. در اصل دولت معمولاً طرحهای عمرانی خود را از طریق شرکتهای دولتی اجرا نموده و اعتبارات عمرانی دولت از طریق این شرکتها به اجرای پروژههای عمرانی اختصاص مییابد. به عبارت دیگر، شرکتهای دولتی در این حوزه، درحقیقت عاملیت دولت در اجرای پروژههای عمرانی را برعهده دارند (شایان ذکر است که پروژههای عمرانی با اعتبارات عمومی تنها پروژههای عمرانی شرکتهای دولتی نیست و این شرکتها از محل منابع داخلی خود نیز اقدام به اجرای پروژههای عمرانی میکنند) . این اعتبارات عمرانی، موارد مصرف کاملاً مشخصی داشته و صرفاً در طرحهای عمرانی مربوطه (مطابق پیوست شماره ۱ لوایح بودجه سالیانه) قابل صرف هستند.غیر از اعتبارات پروژههای عمرانی، عمده وجوه پرداختی از خزانه دولت به شرکتهای دولتی، مبالغ مربوط به پوشش زیان شرکتهای زیانده (کمکزیان) است. جمع کل مبلغ کمکزیان در نظر گرفته شده در بودجه سال ۱۳۹۹ حدود سه هزار میلیارد تومان است که حدود ۱۷۰۰ میلیارد تومان از این مبلغ تنها برای صدا و سیما پیشبینی شده است. شایان ذکر است منابع عمومی بودجه سال جاری حدود ۵۷۰ هزار میلیارد تومان است، لذا عدد سه هزار میلیارد تومان ذکر شده نشان میدهد پوشش کمک زیان شرکتهای دولتی بخش اندکی از منابع عمومی را به خود اختصاص میدهد.» در گزارش مرکز پژوهشهای مجلس مجلس در پاسخ به این سوال که «آیا بودجه شرکتهای دولتی سه برابر منابع عمومی است؟»، آمده است: «میزان بودجه شرکتهای دولتی در لایحه بودجه سال ۱۳۹۹ بالغ بر ۱۴۸۰ هزار میلیارد تومان بوده که ظاهراً حدود سه برابر میزان منابع عمومی (۵۷۰ هزار میلیارد تومان) است. این نسبت کم و بیش در سایر سالهای اخیر نیز تکرار شده است. اما نکته مهم آن است که بخشی از مصارف مندرج در بودجه شرکتهای دولتی صرفاً از جنس حسابداری بوده و مابهازای آنها مبلغی در عمل خرج نمیشود (دارای ماهیت هزینه واقعی نیستند). در اصل، بزرگنمایی بودجه شرکتهای دولتی، ریشه در ارقام مربوط به صادرات و فروش داخلی نفت خام و میعانات گازی دارد که از پرداختن به جزئیات آن صرفنظر کرده و تنها به بیان یک مثال بسنده میکنیم: رقم واقعی درآمد شرکت ملی نفت برای سال ۱۳۹۹ حدود ۷۸ هزار میلیارد تومان است در حالی که در بودجه برای این شرکت ۷۱۵ هزار میلیارد تومان درآمد ثبت شده است؛ تفاوت این دو عدد درواقع به منابعی برمیگردد که در اختیار شرکت ملی نفت نبوده (مانند سهم دولت و صندوق توسعه ملی از صادرات نفت) اما در صورتهای مالی این شرکت به عنوان درآمد درج میشود.