ممنوعیت ادامه‌دار معاملات الگوریتمی

رقیه ندایی|

بازار سرمایه طی ماه‌های گذشته پستی و بلندی‌های زیادی را پشت سرگذاشت و براین اساس برخی از مصوبات بازار لغو برخی دیگر نیز تصویب شد، در این میان تقریبا دوماه است که طبق مصوبه سازمان بورس معاملات الگوریتمی ممنوع شده است و هیچ واکنش مثبتی از سمت و سوی سیاستگذاران بورسی برای لغو این ممنوعیت دیده نشده اما در واقعیت بازگشت معاملات الگوریتمی می‌تواند شرایط طبیعی را مهمان بازار کند و اغلب کارشناسان و مدیران بورسی نیز با بازگشت موافقند و با این موافقت هنوزهم سیاست‌گذاران بورسی در بازگشت دوباره معاملات الگوریتمی بازار سرمایه تعلل می‌کنند.  اگر بخواهیم به صورت دقیق بگوییم دومین روز از مهرماه بود که محسن خدابخش، مدیریت نظارت بر بورس‌های سازمان بورس و اوراق بهادار، طی اطلاعیه‌ای اعلام نمود که استفاده از معاملات الگوریتمی تا زمان نامشخصی ممنوع است. در این اطلاعیه به کلیه شرکت‌های کارگزاری اعلام شده است: به منظور حفظ شرایط تعادل عرضه و تقاضا در بازار بر ورود سفارشات و معاملات، کلیه مشتریان اعم از حقیقی و حقوقی (به جز بازارگردانان دارای مجوز که با شناسه مشخص شده برای معاملات اقدام به ارسال سفارش می‌کنند) در خصوص امکان انجام معاملات الگوریتمی در همه نمادهای معاملاتی در بورس و فرابورس تا اطلاع ثانوی غیرفعال شود. همچنین تقسیم سفارشات به هر روشی توسط مشتریان برخط اعم از حقیق و حقوقی در تمامی نمادهای معاملاتی در سمت فروش، ممنوع است. در همین راستا باید در اسرع وقت تنظیمات لازم در کلیه سامانه‌های برخط کارگزاران جهت جلوگیری از تقسیم سفارشات در هنگام ورود سفارش توسط مشتریان برخط و همچنین عدم استفاده از الگوریتم‌های معاملاتی انجام شود.  این مصوبه و ابلاغیه سازمان بورس مبنی بر ممنوعیت معاملات الگوریتمی در زمانی صادر شد که از سویی بازار در حال ریزش بود و از سوی دیگر نیز برخی از رسانه‌ها و فعالین فضای مجازی بازار سرمایه را مهم‌ترین و اسیاسی‌ترین عامل ریزش بازار اعلام می‌کردند. این گروه بر این نظر بودند که معاملات الگورتیمی موجبات ناعدالتی در بازار را فراهم ساخته چراکه؛ تنها حقوقی‌ها و سهامداران عمده می‌توانند از این ابزار بهره ببرند و سهامداران خرد هر روزه زیان می‌کنند. مسوولان و سیاست‌گذاران بورسی نیز دیدند که دیگر تصمیم‌های شبانه آنها پاسخگوی وضعیت بازار نیست و در نتیجه به دنبال مقصر اصلی زیان در بازار می‌گشتند که یک‌باره به اعتراض سهامداران برخوردند و مقصری جدید برای وضعیت بازار پیدا کردند و انگشت اشاره خود را به سمت و سوی معاملات الگوریتمی گرفتند و سعی کردند تا با ممنوعیت این نوع معاملات وضهیت بازار را سامان بخشند که در عمل هیچ نتجه‌ای نداد و موجبات تعادل در بازار را فراهم نساخت بلکه میزان بی‌اعتمادی و ریزش را در بازار کمی بیش از گذشته کرد.

    معاملات الگوریتمی چه سودی دارد؟ 

 در تعریف معاملات الگوریتمی یا معاملات خودکار گفته می‌شود: استفاده از برنامه‌های کامپیوتری برای ورود به سفارش‌های معاملاتی بدون دخالت انسان. این الگوریتم‌ها که می‌توانند بیش از یکی باشند، برای انجام معاملات بررسی‌های لازم را از جنبه‌های گوناگونی مانند زمان‌بندی، قیمت و حجم روی سفارش‌ها و بازار انجام داده و تصمیم می‌گیرند. در معاملات مجموعه دستورالعمل‌های تعریف شده براساس زمان بندی، قیمت، کمیت یا هر مدل ریاضی است. جدا از فرصت‌های سود برای معامله گر، الگو تریدینگ با رد کردن تاثیر احساسات انسانی بازار را بیشتر به طرف نقدینگی می‌برد و معاملات به روش اصولی انجام می‌پذیرد. هر معامله خودکار می‌تواند در نقطه‌ای از طیف معاملات الگوریتمی قرار گیرد. اگر بخواهیم این طیف را بر اساس عملکردهای آن طبقه‌بندی کنیم، می‌توانیم دسته‌بندی زیر را معرفی کنیم: 

الگوریتم‌های اجرای معاملات: الگوریتم‌های معاملاتی صرفا برای اجرای دستورات معاملاتی تحلیلگر طراحی شده‌اند. یعنی معامله‌گر، نماد مورد نظر و نقطه ورود-خروج را انتخاب می‌کند.

الگوریتم‌های سیگنال‌دهی: این الگوریتم‌ها معمولا به معامله‌گر یا تحلیلگر، دیتای اضافه‌ ارایه می‌کنند و باعث می‌شوند فرآیند تصمیم‌گیری تحلیلگر یا معامله‌گر بهبود یافته و در نتیجه بازدهی او بهتر شود.

الگوریتم‌های مانیتورینگ یا پایش بازار: این الگوریتم‌ها که به نوعی می‌توان آنها را در طبقه الگوریتم‌های سیگنال‌دهی هم قرار داد، وظیفه پایش و مانیتور کردن بازار را دارند.

الگوریتم‌های position trading یا کم بسامد: الگوریتم‌های کم بسامد معاملاتی با شرایط فعلی بازار سرمایه ایران تطابق بسیاری دارند به خرید یا فروش سهم به منظور نگهداری بلندمدت می‌پردازند. در حوزه معاملات الگوریتمی به هر فرآیند که زمانی بیش از یک ساعت داشته باشد، بلندمدت گفته می‌شود.

الگوریتم‌های HFT یا پر بسامد High Frequency Trading: الگوریتم‌های پر بسامد باید بطور متوسط مدت زمان خرید تا فروش دارایی خریداری شده آنها کمتر از پنج‌دهم ثانیه باشد تا در این طبقه قرار گیرند.

    معاملاتی که در شرایط خاص بسته شد

جواد عظیمی، کارشناس بازار سرمایه درباره این ممنوعیت می‌گوید: ممنوعیت معاملات الگوریتمی به زیان بازار سرمایه و سهامداران است چراکه این معاملات میزان هزینه معاملاتی کمتری برای سهامداران پدید می‌آورند در نتیجه افزایش حجم معاملات و نقدشوندگی را در بازار به دنبال دارند همچنین نوسان‌پذیر کمتری در بازار پدید می‌آید (یعنی سفته بازان می‌توانند فعالیت کمتری در بازار کنند)، معاملات الگوریتمی عمق بازار را افزایش می‌دهد و در بلندمدت بازار سوددهی بیشتر و بهتری را تجربه می‌کند گفتنی است در زمان استفاده از معاملات الگوریتمی نمی‌توانیم معاملات پرریسک و هیجانی داشته باشیم چراکه؛ با آلارم هشدار مواجه می‌شویم. با ممنوعیت این نوع از معاملات باید ساعت‌ها منتظر پاسخ به خرید و فروش سهام خود باشیم در صورتی که اگر معاملات الگوریتمی در بازار وجود داشته باشد با کمترین تاخیر در اجرای معاملات مواجه می‌شویم. وی ادامه می‌دهد: وجود این نوع معاملات در بازار می‌تواند از رفتارهای هیجانی جلوگیری کند و بازار با به سمت و سوی تعادل پیش ببرد اما؛ زمان‌هایی نیز وجود دارد که سرمایه‌گذاران به صورت عکس از این نوع ابزارها استفاده می‌کنند و بازار را به سوی نزول می‌کشانند ولی هویت اصلی ابزارهای بازار ترقی و پیشرفت بازار و همچنین افزایش عمق بازار است و محدویت و ممنوعیت ابزارها می‌تواند به زیان بازار سرمایه باشد و بی‌اعتمادی را در بازار پدید آورد. سازمان بورس و مسوولان باید راهکارهایی مناسبی در خصوص بازار پیش گیرند و با مصوبه‌ها و ممنوعیت‌ها اجازه ندهند بازار سقوط کند بلکه با استفاده از مصوبات و همچنین سخنان روند اعتمادسازی را در بازار سرمایه تقویت کنند. روح‌الله دهقان، مدیرعامل شرکت فناوری بورس تهران نیز تاکید داشت که برای بازگشت به شرایط عادی بازار باید محدویت اینگونه از معاملات برداشته شود چراکه؛ این محدویت  تنها برای یک شرایط اضطرای بوده است. دهقان در این باره می‌گوید: ابلاغیه‌ها را سازمان بورس به‌صورت رسمی منتشر می‌کند و تاکنون ابلاغیه‌ای درباره لغو محدودیت معاملات الگوریتمی صادر نشده است. از سوی دیگر تغییرات مربوط به معاملات الگوریتمی برای ما را شرکت‌های نرم‌افزاری اعمال می‌کنند و هسته معاملات درگیر این موضوع نیست. به عبارت دیگر از سمت شرکت‌هایی که سفارش را می‌گذارند این محدودیت گذاشته می‌شود یا برداشته می‌شود. مدیرعامل شرکت فناوری بورس تهران تاکید می‌کند: وقتی نحوه سفارش‌گذاری معاملات الگوریتمی بخواهد فعال یا غیر‌فعال شود شرکت‌های نرم‌افزاری مثل رایان و تدبیرپرداز کارهایش را انجام می‌دهند. متولی اصلی نیز سازمان بورس و اوراق بهادار است که تاکنون ابلاغیه رسمی منتشر نکرده است.

دهقان با اشاره به ممنوعیت معاملات الگوریتمی در شرایط خاص می‌گوید: در کل این تصمیم نمی‌تواند خیلی پایدار باشد چون با برگشت بازار به حالت عادی باید شرایط هم به حالت عادی برگردد. در شرایط اضطرار ممکن است چنین محدودیت‌هایی ایجاد شود. حتی در امریکا هم‌زمانی که الگوریتم‌‌ها دچار مشکلی می‌شوند معمولا جلوی این نوع معاملات را می‌گیرند اما  فقط برای شرایط اضطراری. مدیرعامل شرکت مدیریت فناوری بورس تهران با تاکید بر این موضوع که در شرایط عادی معاملات الگوریتمی به نفع بازار است بیان می‌کند: اگر وضعیت فعلی که بازار به حالت عادی بازگشته ادامه‌دار و پایدار باشد، قاعدتا معاملات الگوریتمی هم باید به حالت قبل بازگردند و محدودیت اینگونه معاملات برداشته شود.