تئوری سیب‌زمینی داغ

حجت‌الله فرزانی

نرخ ارز تا چه محدوده‌ای پایین خواهد آمد؟سرنوشت بورس چطور رقم می‌خورد؟ آیا سکه ارزان می‌شود؟ این پرسش‌ها و پرسش‌هایی از این دست این روزها به تناوب از سوی مخاطبان اقتصاد و عموم مردم مطرح می‌شود و ضرورت پاسخگویی به آنها به‌شدت احساس می‌شود. قاعدتا بهبود نسبی که در فضای اقتصادی حاکم شده از چند جنبه قابل بررسی است. آثار تورمی در اقتصاد از 2عامل انتظارات تورمی و درآمد پایدار خانواده‌ها نشات می‌گیرد. اگر درآمد پایدار خانواده‌ها افزایش پیدا کند، فشار کمتری متوجه خانواده‌ها می‌شود. از سوی دیگر هم انتظارات تورمی، باعث ایجاد تورم می‌شود. مثلا وقتی جامعه احساس کند، اقتصاد با کمبود ارز روبه‌روست، این کمبود منجر به افزایش تقاضا خواهد شد و در نهایت کالاهایی که به ارز وابسته هستند با افزایش قیمت مواجه شوند. بعد از تحولات بین‌المللی و نتیجه انتخابات امریکا، زمانی که این پیام به ایران داده شد که تحریم‌های ظالمانه امریکا احتمالا ملغی خواهد شد و احیای برجام باز هم در دستور کار قرار خواهد گرفت، این امر اثر خود را در انتظارات تورمی جاکمعه نمایان کرد و باعث شد تا در وهله نخست قیمت ارز و در مراحل بعدی مسکوکات طلا در مسیر کاهش گرفت و متعاقب آن نوسانات اقتصادی از جنبه کالاهای مرتبط با ارز و طلا نیز کمی فروکش کند. کمااینکه انتظارات تورمی در گذشته باعث ایجاد دور باطلی در قیمت دلار، طلا، خودرو و مسکن به وجود آورده بود، کاهش انتظارات تورمی نیز همین دور را از دلار آغاز کرد و از 32 هزار تومان به 25 هزار تومان کاهش پیدا کرد. یکی از کارهای مهمی که بانک مرکزی قبل از انتخابات امریکا از طریق مذاکره با کشورهای مقامات پولی و بانکی عراق و کره جنوبی برای انتقال دارایی‌های ارزی کشور بی‌تاثیر نبوده است. این منابع آزاد شده توانست یک توانمندی نسبی را برای بانک مرکزی ایجاد کند که بتواند تقاضاهای بازار را کنترل کند.  

این ثبات نسبی در قیمت ارز باعث شد تا ریسک افزایش قیمت در سایر کالاها نیز کاهش پیدا کند. این کاهش ریسک منجر به ایجاد ثبت نسبی در برخی اقلام سرمایه‌ای مثل سکه، خودرو، مسکن و...به وجود آید. بررسی‌های تحلیلی نشان می‌دهد که در شرایطی که مردم قبلا پول‌های داغ خود را بر اساس تئوری سیب‌زمینی داغ (تبدیل دارایی نقدی به اقلام سرمایه‌ای) به سرعت تبدیل به دارایی‌های سرمایه‌ای می‌کردند، بعد از کاهش انتظارات تورمی اشتیاق بیشتری برای استفاده از ریال برای سرمایه‌گذاری و فعالیت‌های اقتصادی بهره ببرند. این سرمایه‌گذاری یا در صندوق‌های سرمایه‌گذاری انجام می‌گیرد و یا اینکه به صورت سپرده‌گذاری راهی ساختارهای بانکی می‌شود. از سوی دیگر بخش دیگری از این منابع نیز که به دلیل افزایش ثبات ارزی ایجاد شده، به سمت بازار سرمایه و بورس کشور سوق داده می‌شوند. بازار سرمایه هم متاثر از این ثبات نسبی می‌تواند بهره خود را ببرد. بعد از چشم‌انداز روشنی که در خصوص بهبود روابط با سایر کشورها ایجاد شده، بخش واقعی اقتصاد که تولید مهم‌ترین رکن آن است نیز رشد خود را خواهد داشت. بعد از رشد بخش واقعی اقتصاد بر اساس انتظارات عمومی جامعه، عامل محرکه بخش واقعی اقتصاد تحت عنوان شرکت‌های سهامی مورد اقبال بیشتر قرار خواهند گرفت و بخشی از نقدینگی سرگردان نیز به سمت بازار سرمایه خواهد رفت. بنابراین بهبود مناسبات ارتباطی با جهان پیرامونی منجر به این شده که اتمسفر سرمایه‌گذاری برای عمومی مردم تغییر کند. بر اساس آمارهای مستند تقاضای سرمایه‌گذاری در بازار ارز، خودرو، سکه و سایر بازارهای سوداگرانه کاهش پیدا کرده و نقدینگی در حال خروج از این بازارها است، ضمن اینکه تقاضا برای سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه به‌شدت افزایش پیدا کرده است. همچنین افزایش تقاضای عمومی برای سپرده‌گذاری بانک‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت افزایش پیدا کرده است. اعداد و ارقامی که تا حد زیادی چشم‌انداز آتی بازارها را نمایان می‌کند.