استفاده از فرصت‌‌های داخلی و خارجی

جمشید عدالتیان شهریاری

برای آنکه دولت یا سایر نهادهای تصمیم‌گیر بتوانند به جمع‌بندی درباره سیاست‌های کلان اقتصادی و برنامه‌ریزی برای آینده کشور برسند، آنچه که بیشترین اهمیت را دارد، درک درست از شرایط کشور و واقعیت‌هایی است که با آن مواجه هستیم، در غیر این صورت حتی اگر طرح‌های در ظاهر مثبت و کارگشایی نیز در نظر گرفته شوند، نمی‌توانند در شرایط خاص برای کشور جنبه راهگشا داشته باشند. یکی از اصلی‌ترین حوزه‌هایی که در این زمینه باید به آن توجه داشت، وضعیت تعامل اقتصاد ایران با جهان است. تردیدی در این موضوع وجود ندارد که تحریم‌های امریکا در سال‌های گذشته برای اقتصاد ایران، هزینه و مشکلاتی به وجود آورده و دست دولت و بخش خصوصی را در این حوزه‌ها بسته است. در دنیای امروز، دیگر کشورها نمی‌توانند از این بگویند که بدون نیاز به تعامل با خارج از کشور می‌توانند امورات خود را مدیریت کرده و اهداف مدنظر را اجرایی کنند. با این وجود اینکه ما چگونه این تعاملات را پیگیری کنیم و به چه راه‌حلی برسیم نیز در نوع خود اهمیت فراوانی دارد. تجربه برجام در سال‌های گذشته نشان داد که صرف اتکا به یک توافق و امید بستن به آن نمی‌تواند برای کشور راهگشا باشد و ناگهان تصمیم رییس‌جمهور امریکا می‌تواند تمام فضای در نظر گرفته شده را تغییر دهد. از سوی دیگر برای برنامه‌ریزی در آینده، در نظر گرفتن شرایط داخلی اقتصاد ایران نیز بسیار مهم خواهد بود. ما امروز می‌دانیم که محیط کسب و کار، دسترسی دولت به درآمدهای پایدار مانند مالیات و بسیاری دیگر از حوزه‌هایی که دولت‌های توسعه یافته در آنها تجربه دارند در ایران دشوار است. از سوی دیگر ظرفیت بالقوه قابل توجهی در میان واحدهای تولیدی و نیروهای انسانی ایران وجود دارد که با بهره بردن از آنها، می‌توان بسیاری از مشکلات و نگرانی‌ها را برطرف کرد. در سال‌های اخیر دیدیم که با افزایش رقابت قیمتی کالاهای ایرانی، می‌توان بازار بسیاری از کشورهای منطقه را به دست آورد و حفظ کرد اما در عین حال نمی‌توان انتظار داشت که این فضا به شکل طولانی‌مدت باقی بماند. برطرف کردن مشکلات داخلی در این حوزه مانند افزایش سطح بهره‌وری، بهبود محیط کسب و کار و جذب سرمایه‌گذاران جدید لزوما ارتباطی با فضای بین‌المللی ندارد و در واقع باید این طور در نظر گرفت که حتی با وجود باقی ماندن تحریم‌ها در سال‌های آینده نیز بسیاری از اقدامات داخلی امکان پیگیری دارد. با در نظر گرفتن این واقعیت‌ها از سویی می‌توان نیازهای داخلی برای قدرت گرفتن اقتصاد کشور را تامین کرد و از سوی دیگر با استفاده از فرصت‌های بین‌المللی طوری رفتار کرد که حذف یا محدود کردن اقتصاد ایران برای کشورهای خارجی به راحتی ممکن نباشد.