نسخه تأمین و توزیع نهاده‌ها در کوتاه‌مدت
تعادل |
«چالشهای توزیع و تامین خوراک مرغداریهای کشور» از سوی بازوی پژوهشی مجلس واکاوی شد. در این گزارش، مهم‌ترین موانع این صنعت، «توزیع ناکارآمد، تاخیر در تحویل خوراک، کم‌فروشی، نبود نظارت بر کیفیت خوراک، چالشهای سامانه بازارگاه، قیمت‌گذاری دستوری و انحصار در واردات نهاده‌های دامی» عنوان شده است. از این رو، به‌منظور اصلاح روند تأمین و توزیع نهاده‌ها در کوتاه‌مدت لازم است ضمن تنوع‌بخشی به سبد خوراک دام، رانت‌های موجود و عوامل عدم شفافیت در این زنجیره حذف شود. از سوی دیگر، پیشنهاد شده که «احصای آمار دقیق و افزایش اعتبار آماری پارامترهای موثر در طول زنجیره عرضه، نظارت مستمر و کارآمد بر همه اجزای زنجیره ارزش، .افزایش شفافیت و نظارت‌پذیری سامانه‌ها، رفع ایرادهای سامانه بازارگاه در راستای حداکثرسازی فرایندهای سیستمی، رفع موانع تجاری و ایجاد انگیزه برای بازرگانان صاحب صلاحیت» در دستور کار قرار گیرد.
مشکل صنعت مرغداری چیست؟
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در جدیدترین گزارش خود با عنوان «تحلیل چالشهای توزیع و تأمین خوراک مرغداریهای کشور» به وضعیت صنعت طیور، تامین نهاده‌های دامی و اهمیت راهبردی این صنعت در امنیت غذایی کشور پرداخته است. عدم تخصیص ارز کافی به واردات خوراک و متنوع نبودن آن، در کنار افزایش شدید نرخ ارز و سنتی بودن نظام توزیع نهاده، واحدهای مرغداری را دچار چالش کرده؛ با توجه به نقص در سهمیه بندی، الزام مرغدار به پرداخت نقدی با وجود تأخیر در تحویل خوراک، کم فروشی و عدم رعایت سهمیه رسمی مرغدار، نبود نظارت بر کیفیت خوراک، مشکلات و چالشهای سامانه بازارگاه، عدم شفافیت و اعلام عمومی سهمیه افراد مختلف به منظور تحقق نظارت همگانی، انحصار در واردات نهاده‌های دامی و نبود تنوع کافی در آنها و ضعف در خدمات بازرگانی از اساسی‌ترین مواردی هستند که به نااطمینانی در تأمین به موقع خوراک منجر شده‌اند. البته سیاست تخصیص ارز ترجیحی در شرایط کنونی و در کنار ناکارآمدی زنجیره توزیع، مشکلاتی را از جهت رانت و فساد ایجاد کرده است. با توجه به این موضوع، باید ارزیابی جامعی از تجارب قبلی و نیز اثرات احتمالی سناریوهای جایگزین بر رفاه تولیدکننده، مصرف‌کننده، میزان تولید محصول، امنیت غذایی و پیامدهای اجتماعی سناریوهای مذکور به عمل آید و در نهایت تصمیم‌گیری بر اساس تحلیل همه اطراف موضوع اتخاذ شود. با توجه به مشکلات فوق و سایر موانع تولید، می‌توان دریافت که در شرایط موجود، امنیت روانی و ثبات وضعیت و توانایی برنامه‌ریزی در تولید صنعت مرغ کشور به شکل مناسبی وجود ندارد و این موضوع سبب سردرگمی مرغداران شده و آنها را دچار تردید درباره آینده کرده است؛ بطوریکه جوجه‌ریزی و شروع فعالیت برای آنها جذابیت گذشته را ندارد و حتی مشکلات فوق الذکر سبب شده بسیاری از آنها مرغ‌های خود را زودتر از زمان اقتصادی آن به کشتارگاه فرستاده یا حتی از تولید صرفنظر کنند. بررسی آماری قیمت مرغ و تخم‌مرغ عرضه شده به بازار نیز نشان از افزایش 4۷ و 65 درصدی قیمت این محصولات ظرف یکسال گذشته دارد. این در حالی است که قیمت جهانی نهاده‌های ذرت و کنجاله سویا در این مدت تنها ۷ و 24 درصد افزایش داشته‌اند.
در بخش دیگری از گزارش بازوی پژوهش‌های مجلس آمده است: «هرچند صنعت طیور، اهمیت راهبردی در امنیت غذایی کشور دارد، ولی تأمین نهاده‌های تولیدی آن وضعیت مناسبی ندارد؛ به نحوی‌که اگر اقدام مقتضی صورت نگیرد کشور با چالشهای جدی در بخش تأمین گوشت مرغ و تخم مرغ، که از اصلی‌ترین منابع غذایی عموم مردم هستند، مواجه می‌شود. افزایش چشمگیر قیمت نهاده‌ها در چند ماه گذشته و کمیاب شدن آنها حتی با قیمت‌های چندبرابری در برخی مقاطع زمانی سبب افزایش ریسک جوجه‌ریزی و کاهش شدید حاشیه سود مرغداران شده و حتی در بسیاری از موارد به ضرر آنها منجر شده است.»
براساس این پژوهش، افزایش چشمگیر قیمت نهاده‌ها در چند ماه گذشته و کمیاب شدن آنها حتی با قیمت‌های چندبرابری در برخی مقاطع زمانی سبب افزایش ریسک جوجه‌ریزی و کاهش شدید حاشیه سود مرغداران شده و حتی در بسیاری از موارد به ضرر آنها منجر شده است. این موضوع می‌تواند در ماه‌های آینده کاهش شدید جوجه‌ریزی را سبب شود و کشور را دچار کمبود گوشت مرغ و تخم‌مرغ کند. این پژوهش در ادامه تاکید کرده است که اصلی‌ترین مشکل حال حاضر تولید مرغ و تخم‌مرغ، کمبود عرضه نهاده‌ها ازسوی دولت، عدم مدیریت صحیح مصرف توسط واحدهای پرورش‌دهنده و قیمت بسیار بالای نهاده‌ها در بازار آزاد است؛ به‌طوری‌که تولیدکنندگان، علاوه‌بر متحمل شدن قیمت چندبرابری، به‌دلیل عرضه پایین و قطره‌چکانی، در تهیه این نهاده‌ها نیز با مشکل روبرو شده‌اند. از این‌رو مرغداران به استفاده از جایگزین‌هایی برای ذرت و کنجاله سویا مجبور شده‌اند که بیش از ۷0 درصد جیره غذایی طیور را تشکیل می‌دهد، تا از کاهش شدید تولید جلوگیری کنند. این عمل به تنهایی مشکلزا نیست؛ ولی زمانی که تولیدکنندگان از روی اجبار برای تأمین نیاز حداقلی تغذیه مرغ مجبور به استفاده از مواد بیکیفیت یا مضر برای طیور میشوند، علاوه‌بر کاهش بهره‌وری، مشکلات دیگری نیز برایشان به‌وجو می‌آید.
چالش‌ها و راه‌حل‌های پیشنهادی
در این گزارش مهم‌ترین چالشهای این روز صنعت طیور «توزیع ناکارآمد، عدم انطباق میزان خوراک تخصیص داده شده با عملکرد واقعی واحدها، الزام مرغدار به پرداخت نقدی در بازه زمانی کوتاه، تاخیر در تحویل خوراک، کم‌فروشی و عدم رعایت سهمیه رسمی مرغدار در بارگیری، نبود نظارت بر کیفیت خوراک، چالشهای سامانه بازارگاه، مصرف بخشی از خوراک در صنایع فروکتوز، قیمت‌گذاری دستوری، انحصار در واردات نهاده‌های دامی، ضعف در خدمات بازرگانی و ...» عنوان شده است. بررسی‌‌ها در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد به‌منظور اصلاح روند تأمین و توزیع نهاده‌ها در کوتاه‌مدت لازم است ضمن تنوع‌بخشی به سبد خوراک دام، رانت‌های موجود و عوامل عدم شفافیت در این زنجیره حذف شود. همچنین پیشنهاد شده که اصلاح روند فعلی جمع‌آوری و گزارش‌دهی آمار و ارتقای کیفی و به‌روز‌رسانی سامانه‌ها و مرتبط کردن کامل آنها، از واردات نهاده تا قرار گرفتن آن در اختیار مرغدار و نیز نهایتاً عرضه محصول نهایی توسط مرغدار به بازار مصرف باید مد‌نظر قرار گیرد. در بخش دیگری از این گزارش آمده است: با توجه به مسائل زنجیره توزیع و نارضایتی‌ها و ضرورت تصمیم‌گیری و بهبود فوری امر، پیشنهاد می‌شود کمیته تخصصی، مستقل از معاونت امور دام و طیور، با هدف نظارت میدانی و مستمر بر اجزای مختلف زنجیره تشکیل شود تا ثبات نسبی در این حوزه حیاتی شکل گیرد. این کمیته باید از همه اختیارات لازم در زمینه نظارت ازجمله دسترسی به همه اسناد در همه زمان‌ها و مکان‌ها و امکان بازرسی در طول زنجیره برخوردار باشد.از دیگر موارد پیشنهادی که در این گزارش مورد تاکید قرار گرفته است، «رفع انحصار در واردات نهاده‌های دامی» و«رفع موانع تجاری و ایجاد انگیزه برای بازرگانان صاحب صلاحیت» است. در مبحث واردات باید اقدام‌های الزم به منظور جلوگیری از رانت و انحصار انجام شود؛ به نحوی‌که انحصار ورود خوراک دام از دست چند فرد و شرکت خاص خارج شود و تنوع بخشی به واردکنندگان باید در دستور کار قرار گیرد. البته در تنوع بخشی به واردکنندگان، صلاحیت و سابقه افراد نیز باید ارزیابی شود و افراد، هم از نظر دانش تجارت دارای سابقه و تجربه کافی باشند و هم شناخت خوبی از نهاده‌ها، ارقام مختلف آنها، شرایط نگهداری و انبارداری و کیفیت و مسائل مربوط به آن دارا باشند. نظارت جدی در گمرک و بازار بر کیفیت نهاده‌ها نیز باید اعمال شده و با موارد تخلف برخورد جدی انجام شود. از سوی دیگر، با توجه به مدت زمان قابل توجه ترخیص کالا از گمرک، تسهیل شرایط ترخیص می‌تواند در تأمین به موقع نیاز مرغداران موثر باشد. ازطرفی به منظور تسریع در تأمین و تخصیص ارز مناسب و رفع سریع مشکل ارز نامناسب، باید بین بانک مرکزی، واردکنندگان نهاده‌های دام و طیور و وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و صنعت، معدن و تجارت سازوکار هماهنگی شکل گیرد. همچنین آن دسته از صادرکنندگان محصولات کشاورزی که صاحب صلاحیت و خوشنام هستند، باید در صورت واردات خوراک دام و طیور استاندارد، طبق موازین اعلامی وزارت جهاد کشاورزی از تعهد سپاری ارزی معاف شوند.
