اقتصاد ایران در میانه تولید و تورم

با پایان یافتن سه فصل نخست سال 99، اقتصاد ایران شرایط خاص و منحصر به فرد خود را ادامه داده و به نظر می‌رسد همچنان تحلیل آنچه که در آینده پیش‌روی کشور خواهد بود با سوالات و ابهامات جدی مواجه است. آنچه که آمارهای اقتصادی ارایه شده در هفته‌های گذشته نشان می‌دهد حاکی از آن است که اقتصاد ایران توانسته بخشی از تهدیدات موجود در ماه‌های گذشته را کاهش دهد اما در عین حال هنوز برخی معضلات، بر جای خود باقیست.عملکرد اقتصاد ایران در سالی از سویی تحریم‌های دولت ترامپ به اوج خود رسیده بود و از سوی دیگر شیوع کرونا، ایران و بسیاری از دیگر کشورهای جهان را به شکل جدی با خود درگیر کرده بود، توانست رشد مثبت اقتصادی جدید را به ثبت برساند.هرچند آمار اعلام شده درباره رشد اقتصادی مربوط به شش ماهه نخست امسال است اما به نظر می‌رسد با توجه به اینکه این رشد در بهار امسال محاسبه شده که در که در بخش مهمی از آن محدودیت‌های کرونایی در اوج خود قرار داشت، احتمال آنکه رشد نهایی کشور در سال 99 نیز مثبت باشد، بسیار زیاد است. این آمار در حالی به دست آمده که با توجه به کرونا نه تنها در ایران که در بسیاری کشورهای جهان پیش بینی می‌شد رشد اقتصادی به شکل قابل توجهی کاهش خواهد یافت اما ایران با وجود کرونا و تحریم، توانست رشد خود را مثبت کند. این آمار در حالی به دست آمده که در سال‌های 97 و 98 رشد اقتصادی ایران منفی بود و به این ترتیب پس از دوره قابل توجهی از رکود، رشد مثبت رقم خورد.تداوم این رشد و بهبودی که در برخی آمارهای کلان به دست آمده، باعث شده تحلیلگران بین‌المللی نیز نسبت به آینده اقتصاد ایران، نگاه مثبت‌تری داشته باشند. روزنامه امریکایی «وال‌استریت ژورنال» در گزارشی نوشت: مجموعه بزرگ اقتصاد ایران در واکنش به بیش از دو سال تحریم‌های شدید ایالات متحده، از خود انعطاف نشان داده و در حال بازسازی خود بوده است.بر اساس این گزارش، شرکت‌های ایرانی به‌طور روز افزون در حال تولید کالاهایی هستند که این کشور مدت‌هاست از خارج وارد کرده است. حتی شرکت‌های کوچک‌ و در حال رشد نیز استخدام‌های خود را افزایش داده‌اند.طبق آمارهای منتشر شده توسط دولت ایران، درآمد ناخالص بخش غیرنفتی این کشور طی چند سال گذشته 83 درصد رشد کرده و از بخش انرژی که از تحریم به‌شدت آسیب دیده، پیشی گرفته است. این تحلیل نشان می‌دهد که بر خلاف انتظار دولت ترامپ، اقتصاد ایران حتی در دوره تحریم نیز توانسته به ثباتی نسبی دست پیدا کند. آنچه که آمارهای فعلی را با امیدواری بیشتر همراه می‌کند، امید به کاهش تحریم‌ها در ماه‌های آینده است. از ابتدای بهمن، جو بایدن رییس‌جمهور جدید امریکا، کار خود را در کاخ سفید آغاز خواهد کرد. او وعده داده که لااقل بخشی از تحریم‌ها علیه ایران را کاهش خواهد داد و کارشناسان پیش بینی می‌کنند در صورتی که تحریم‌ها کنار روند، گشایش جدیدی در اقتصاد ایران رخ خواهد داد. هرچند سوال درباره چگونگی استفاده از فرصت‌های جدید و بازنگشتن به معضلات گذشته اهمیت فراوانی دارد اما صرف بهبود اوضاع در حوزه تحریم، می‌تواند بخشی از مشکلات را کنار بزند.

    معضل تمام نشدنی تورم

در کنار بهبود اوضاع رکود و ثبت رشد اقتصادی در بخش‌های مهمی از اقتصاد ایران مانند صنعت و کشاورزی، یکی از اصلی‌ترین معضلاتی که در سال‌های گذشته اقتصاد ایران با آن دست و پنجه نرم کرده، تورم دو رقمی بوده است. نرخ تورم بر اساس آمارهای ارایه شده در آذر ماه امسال به 30 درصد رسیده است. هرچند با کاهش نرخ تورم ماهانه این امیدواری به وجود آمده که تورم در ماه‌های آینده بهبودی نسبی پیدا کند اما به نظر می‌رسد اقتصاد ایران در سال آینده نیز احتمالا تورم دو رقمی را تجربه خواهد کرد.آنچه که شرایط را دشوار می‌کند، فشاری است که بر اقشار کم درآمد وارد شده و معیشت آنها را تحت تاثیر قرار داده است. گزارش جدید مرکز آمار درباره میزان تورم موجود در زندگی دهک‌های مختلف جامعه نیز این موضوع را نشان می‌دهد. مرکز آمار در گزارشی به بررسی وضعیت نرخ تورم میان دهک‌های مختلف هزینه‌ای در آذرماه 99 پرداخته است.بر این اساس نرخ تورم کل کشور در آذر ماه 1399 برابر 30.5 درصد است که در دهک‌های مختلف هزینه‌ای در بازه 27.9 درصد برای دهک اول تا 37.2 درصد برای دهک دهم نوسان دارد.  محدوده تغییرات تورم دوازده ماهه در گروه عمده «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» بین 25.6 درصد برای دهک دهم تا 29.5 درصد برای دهک اول و دوم است. همچنین تورم دوازده‌ماهه برای گروه عمده «کالاهای غیرخوراکی و خدمات» بین 26.3 درصد برای دهک اول تا 40.3 درصد برای دهک دهم اعلام شده است.بر اساس اعداد مربوط به تورم در میان دهک‌های مختلف هزینه‌ای، فاصله تورمی دهک‌ها در این ماه به 9.3 درصد رسید که نسبت به ماه قبل 0.4درصد افزایش داشته است.فاصله تورمی در گروه عمده «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» نسبت به ماه قبل 0.4 واحد درصد و در گروه عمده «کالاهای غیر خوراکی و خدمات» نسبت به ماه قبل 1.5 واحد درصد افزایش را نشان می‌دهد.همچنین شاخص قیمت کل کالاها و خدمات مصرفی خانوارهای کشور در آذرماه نسبت به ماه قبل برای دهک دهم و اول به ترتیب 0.2درصد کاهش و 3.1درصد افزایش داشته است. این گزارش در نگاه نخست نشان می‌دهد که میزان تورم موجود در زندگی دهک‌های پردرآمد اقتصاد ایران، بالاتر از اقشار کم درآمد است. با این وجود با توجه به نرخ بالای تورم در گروه کالاهای خوراکی و آشامیدنی که اصلی‌ترین سبد خرید اقشار کم درآمد، به نظر می‌رسد شرایط معیشتی برای این بخش از جامعه همچنان دشوار است و از این رو دولت باید برنامه‌ای جدی برای بهبود شرایط در این حوزه تعریف کند.در این بین یک دوراهی مهم پیشروی اقتصاد ایران قرار دارد. در نگاه بلندمدت توجه به تولید و بهبود وضعیت اشتغال می‌تواند به کاهش بیکاری، افزایش درآمد و پایین آمدن اقشار کم‌درآمد منجر شود، موضوعی که در نهایت به سود اقتصاد ایران خواهد بود. در کنار آن اما آنچه که در کوتاه‌مدت اهمیت دارد، حمایت از اقشار کم‌درآمد برای عبور از بحران‌های کنونی است، موضوعی که به اختلاف میان دولت و مجلس نیز بدل شده باشد و در آینده تکلیفش روشن شود. افق‌های روشن تحت تاثیر رشد اقتصادی سال جاری و امید به رفع تحریم‌ها در ماه‌های آینده از یک سو و معضلات طولانی مدت مانند تورم بالا از سوی دیگر، منجر به این شده که اقتصاد ایران در میانه تورم و تولید بماند، دوگانه‌ای که می‌تواند از فرصت تهدید و از تهدید، فرصت بسازد.