میراث سردار

زهرا سلیمانی| «سردار سلیمانی اسطوره مقاومت و مهربانی است.» کافی است این عبارت را در گوگل جست‌وجو کنید تا دامنه وسیعی از اظهارنظرها و دیدگاه‌های مختلف در خصوص سردار سلیمانی از سوی مردم، مسوولان و چهره‌های مختلف سیاسی، نظامی و فرهنگی داخلی و خارجی پیش روی شما قرار بگیرد. عباراتی که در هر کدام از آنها به بخشی از وجوه اسطوره‌ای این سردار رشید اسلام، اشاره و روایت تازه‌ای از ابعاد مختلف زندگی سردار ارایه می‌شود. هرچند گفته می‌شود، خاک با خودش سردی می‌آورد و آدمیزادگان با سردی خاک از یاد می‌برند که چه افراد و شخصیت‌هایی، مدتی قبل کنارشان بوده‌اند و با آنها نفس می‌کشیدند، اما واقع آن است که با گذشت یک‌سال از شهادت سردار سلیمانی، هنوز داغ این فقدان برای ایرانیان و مردم مسلمان منطقه تازه است و همچنان این بغض در گلوها مانده است. شخصیتی که هم مورد توجه مجموعه جناح‌های سیاسی است، هم اقشار و طیف‌های گوناگون مردمی عاشقانه دوستش می‌دارند و حتی دشمنانش هم به احترام او می‌ایستند و کلاه از سر برمی‌دارند. باید دید شاخص‌ها و ویژگی‌های شخصیت‌هایی اسطوره‌ای چیست که حتی گذشت زمان و قرون متمادی نیز قادر نیست، نقش آنها را از ناخودآگاه جمعی جامعه پاک کند. اما در میان وجوه شخصیتی متفاوت سردار سلیمانی، بحث دستاوردهای اقتصادی و معیشتی سردار سلیمانی برای ایرانیان و سایر کشورهای منطقه، یکی از مباحثی است که کمتر از منظر تحلیلی و تخصصی مورد ارزیابی قرار گرفته است. دستاوردهایی که اگر نگوییم مهم‌تر از بخش‌های نظامی و راهبردی بوده‌اند، به اندازه آنها دارای اهمیت و برجستگی هستند. دستاوردهایی که باعث شدند صادرات ایران به عراق و افغانستان که اعداد و ارقامی کمتر از صد ملیون دلار را شامل می‌شدند، ناگهان به بیش از 10میلیارد دلار برسد. یا صادرات خدمات فنی و مهندسی کشورمان به سوریه و... که ارزش افزوده فراوانی را برای اقتصاد ایران بیافریند.در این گزارش با در کنار هم قرار دادن خرده روایت‌ها در این خصوص تلاش شده تا تصویری از مهم‌ترین دستاوردهای اقتصادی سردار برای مخاطبان ارایه شود.

   برداشت نخست: زمانی برای شکل‌گیری‌ها اسطوره‌ها

 طی قرون متمادی متفکران و اندیشمندان جهان آرا و نظریات مختلفی در خصوص مفهوم و نقش اسطوره‌ها در شکل‌گیری ناخودآگاه جمعی جوامع مطرح کرده‌اند. افلاطون در روایت اسطوره‌ای از عامل مثالی (آرک تایپ) اشاره می‌کند که انسان از طریق پیوند زدن خود به اسطوره‌ها، یافتن نشانه‌هایی از بازگشت به مبدا اصلی هستی را دنبال می‌کند. در هر اسطوره عناصری از رخدادهای تاریخی، واقعیت‌های اجتماعی، نهادهای اقتصادی و نظام‌های‌ اعتقادی و آیینی با یکدیگر در آمیخته است. رمز استمرار و پایداری اسطوره‌ها در میان مردم نسل‌های‌ گوناگون و در دوره‌های پیاپی، وجود بن‌ مایه‌های نیرومند اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی آنهاست. از این منظر باید دید سردار سلیمانی واجد کدامین ویژگی‌هاست که اینگونه در ناخوداگاه جمعی مردم باقی مانده است. سردار علیزاده یکی از فرماندهان سپاه پاسداران که از نزدیک در جریان دستاوردهای راهبردی و اقتصادی سردار سلیمانی در داخل و خارج کشور قرار داشته است، در جریان گفت‌وگو با «تعادل» با اشاره به این واقعیت که سردار متوجه شده بود برای تاثیرگذاری پایدار در اذهان عمومی مردم منطقه باید قلوب آنان را فتح کرد می‌گوید: سردار سلیمانی هم در ابعاد داخلی و هم در ابعاد منطقه‌ای به دنبال بهبود شاخص‌های معیشتی اقشار کمتر برخوردار جامعه بود. این راهبرد را هم در زمان حضور به عنوان فرمانده منطقه عملیاتی جنوب شرق کشور در سیستان و بلوچستان و...پیگیری می‌کرد و هم در زمانی که در شمایل فرمانده سپاه قدس رتق و فتق امور منطقه را به عهده داشت دنبال می‌کرد. مقابله با فقر مطلق و تلاش برای ایجاد بازارچه‌های مرزی و گذرگاه‌های ترانزیتی از جمله این تلاش‌ها محسوب می‌شدند. در راستای این راهبرد کلی است که هنوز هم مناطقی جنوبی و شرقی کشور از تلاش‌های سردار برای حل مشکلات اقتصادی و رفاهی این منطقه یاد می‌کنند و این تلاش‌ها را ارج می‌نهند. در واقع سردار سلیمانی معتقد بود برای حل مشکلات امنیتی باید زمینه رشد و توسعه پایدار اقتصادی را در مناطق مورد نظر ایجاد کرد تا رشد فکری و معیشتی مردم، سدی در برابر تلاش دشمنان ایجاد کند. راهبردی که امروز هم در سطح کلان کشور باید به کار گرفته شود تا چشم‌انداز امیدبخشی برای مردم ایجاد کند.

   برداشت دوم؛ نقش راهبردی در اقتصاد ایران و عراق

یکی دیگر از مجاهدت‌های قابل توجه سردار سلیمانی تلاش‌هایی بود که برای بهبود مناسبات اقتصادی ایران و عراق در پیش گرفتند. حسینی، دبیرکل سابق اتاق مشترک ایران و عراق معتقد است: نقش سردار شهید سلیمانی در افزایش گذرگاه‌های تجاری و صادرات انرژی از ایران به عراق، بسیار پررنگ است. حمید حسینی می‌گوید: مسوولیت پرونده کشورهای منطقه برعهده سردار شهید سلیمانی بود و در روابط با کشورهای همسایه خصوصاً در بحث عراق، افغانستان و سوریه، تحولات اقتصادی، نتیجه تلاش و برنامه‌ریزی شهید سلیمانی است. ایران و عراق در حال حاضر، ۱۰ گذرگاه رسمی دارند که این در مقایسه با کشورهای همسایه بی‌نظیر است چرا که ترکیه بعد از ۴۰۰ سال حضور در عراق تا امسال فقط یک گذرگاه مشترک با عراق دارد و عربستان پس از سال‌ها در همین یک ماه گذشته، توانست مرز عرعر با عراق را باز کند.   

در حال حاضر کویت و اردن هم با یک مرز با عراق در ارتباط هستند، اما کشور ما از شلمچه، خرمشهر، چذابه، مهران، سومار، خسروی و چند گذرگاه دیگر ارتباط تجاری دارد.حسینی افزود: نکته بسیار مهم این است که برای بازگشایی تک‌تک این گذرگاه‌ها تلاش‌ها و رایزنی‌های زیادی هم در داخل کشور و هم در داخل عراق شده است.سردار شهید سلیمانی با نگاه امنیتی و سیاسی که داشت به این نتیجه رسیده بود که برای گسترش روابط، نمی‌توان بر پایه سیاست تکیه کرد و باید روابط اقتصادی را هر چه بیشتر پایدارتر کرد.باوجود اینکه امریکایی‌ها تلاش‌های زیادی کردند تا روابط ایران و عراق را بر هم بزنند، اما فروش انرژی ما در بحث برق و گاز به عراق متوقف نشد و خود عراقی‌‌ها هم حاضر به مذاکره با امریکایی‌ها برای قطع روابط اقتصادی با ایران نشدند.

  برداشت سوم؛ گذرگاه‌های ارتباطی ایجاد می‌شوند

او در ادامه گفت: یکی دیگر از کارهای مهم سردار شهید سلیمانی که بسیار روابط ایران و عراق را متحول کرد ایجاد ستاد توسعه روابط اقتصادی ایران و عراق بود که در آن ستاد، همه مسائل اقتصادی ایران و عراق مورد حل و فصل قرار می‌گرفت.سردار سلیمانی با ایجاد ستاد بازسازی عتبات در عراق، باعث شد تا روابط ایران و عراق بیش از گذشته مردمی‌تر شود و با برگزاری راهپیمایی اربعین، شاهکار بزرگ دیپلماسی عمومی را با درایت ستاد عتبات به خوبی برگزار کردند. پس از حمله امریکایی‌ها، همه امکانات، ادارات و وزارتخانه‌های حکومتی عراق به دست امریکایی‌ها افتاده بود و عملاً ایران نمی‌توانست هماهنگی‌های لازم را برای کار اقتصادی انجام دهد. شهید سلیمانی با بینشی که داشت بازارچه‌های مرزی را در ۱۸ نقطه از مرز به راه انداخت به‌طوری که این بازارچه‌ها در خاک ایران بود و نیازی به ارتباط و مجوز از مراجع حکومتی عراق نداشت به همین دلیل تجار عراقی به راحتی و بدون روادید وارد این بازارچه‌ها شدند و توانستند کالا خرید و فروش کنند.

  برداشت چهارم؛ ایجاد خطوط انتقال انرژی امن 

در کنار این موارد تلاش‌های زایدالوصف شهید سلیمانی توانست عراق، سوریه و ایران را به یک خط انتقال انرژی امن تبدیل کند. کنعانی مقدم، کارشناس مسائل راهبردی می‌گوید: با اقدامات شهید سلیمانی سوریه، عراق و ایران تبدیل به خط مستقلی از کل منطقه برای انتقال انرژی شدند و در نتیجه علاوه بر اینکه آن هفت تریلیون دلار امریکایی‌ها به فنا رفت، منابع مالی جنگ علیه تروریسم از همین طریق تامین شد.حسین کنعانی مقدم در خصوص نقش سردار سلیمانی در ترسیم راهبردهای اقتصادی محور مقاومت با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین مسائل کشور انتقال انرژی در امنیت کامل است، گفت: ممکن است میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری برای انتقال انرژی از ایران به مدیترانه صورت بگیرد اما اگر امنیت نداشته باشد، قطعا این سرمایه‌گذاری به نتیجه نمی‌رسد. بنابراین یکی از اقداماتی که شهید حاج قاسم سلیمانی انجام داد، در کشورهایی که انرژی از آنها عبور می‌کند، امنیت خط انتقال نفت و گاز را تامین کرد. او که با بازار گفت‌وگو می‌کرد با اشاره به اقرار امریکایی‌ها در خصوص 7 تریلیون دلاری که در منطقه هزینه کرده‌اند، اظهار کرد: میلیاردها دلار نیز عربستان سعودی به وسیله گروه‌های تروریستی داعش و جبهه النصره و عوامل خودش در منطقه هزینه کرده است. یکی از اقدامات بسیار خوبی که این شهید بزرگوار انجام داد، پیوند زدن اقتصاد منطقه بود. این کارشناس مسائل راهبردی افزود: در واقع سوریه، عراق و ایران تبدیل به خط مستقلی از کل منطقه برای انتقال انرژی شدند. 

  برداشت پنج؛ بیت‌المال امانت است

در شرایطی که شاید برخی تصور کنند، سردار سلیمانی از منظر امکانات و لجستیک با دست باز و فراغ‌بال هزینه می‌کرد، اما واقعیات مستند حاکی از ان است که سردار حساسیت‌های فراوانی نسبت به استفاده از بیت المال داشتند. در همین خصوص کنعانی مقدم به ویژگی شخصیتی شهید سلیمانی اشاره و عنوان کرد: یکی از خصلت‌های خوبی که شهید سلیمانی داشت این بود که اگر یک گلوله هم مصرف می‌شد، حساب و کتاب آن را نگاه می‌داشت و نمی‌گذاشت بیت المال صرف اقداماتی شود که ثمر نداشته باشد. کنعانی مقدم با بیان اینکه گروه‌های تروریستی و امریکا به دنبال تصرف تمام منابع سوریه و عراق بودند، گفت: ترامپ بارها گفته است به نفت علاقه‌مند است و قصد ماندن در خاورمیانه را دارد و ترکیه را تشویق کرد شمال سوریه و عراق را مورد هجوم قرار دهد و منابع نفتی آن را داشته باشد. این منابع نفتی در اختیار گروه‌های تروریستی مانند داعش قرار می‌گرفت و با صادراتی که انجام می‌داد، پول‌های کلانی نصیب داعش می‌شد. او افزود: ایران و حاج قاسم سلیمانی توانست در شرایطی که در منطقه جنگ بود، اقتصاد مقاومتی را عملا با حضور گروه‌های مقاومت ایجاد کند بطوری که اقتصاد گروه‌های مقاومت در منطقه کاملا خودکفا شده است و امروز صادرات نفت و گاز به عراق و سوریه می‌تواند یکی از مهم‌ترین راه‌های دور زدن تحریم‌ها باشد.

  برداشت آخر؛ اینجا چراغی روشن است

این روند ظرفیت‌سازی در اقتصاد کشورهایی چون سوریه، افغانستان وروسیه نیز به همین منوال دنبال شد. برنامه‌ریزی‌های راهبردی که با استفاده از پیوست‌های اقتصادی و معیشتی تلاش می‌کردند، ساختار معقولی را برای رشد متوازن کشورهای منطقه فراهم کنند. صادرات خدمات فنی و مهندسی گسترده به سوریه، ظرفیت‌سازی‌های تازه برای صادرات به روسیه و ارتقای سطح مناسبات اقتصادی ایران و افغانستان به بیش از 13میلیارد دلار بخشی از دستاوردهای اقتصادی است که سردار سلیمانی با استفاده از آنها تلاش می‌کرد تا ملت‌های منطقه را متوجه ظرفیت‌های دورنزای اقتصاد خود کند. تلاش‌هایی که می‌بایست همچنان با جدیت از سوی مسوولان و کارگزاران اقتصادی و دیپلماسی کشور دنبال شود تا نهالی را که سردار در منطقه کاشته است، روزی به درخت تناوری بدل شود که ملت‌های مسلمان منطقه را در مسیر رشد و توسعه پایدار همه‌جانبه قرار می‌دهد. سرداری که هرچند ظاهرا امروز دیگر در میان ما نیست، اما در شمایل یک اسطوره تا ابد بر بلندای تاریخ خواهد ایستاد. چراغی که روشن شده و در حال نورپاشی به پیرامون است تا ضرورت حفاظت و پاسداری از این ظرفیت‌های اقتصادی، ارتباطی و راهبردی را یادآور شود.