بورس کالا مرز بین رانت و گران‌فروشی است

بورس کالا به آرامی در حال به دست آوردن جایگاه خود در اقتصاد کشور است و نقش آن در اقتصاد کشور در حال پر رنگ‌تر شدن نسبت به گذشته است و بررسی روند معاملات صورت گرفته در تالار این بازار بیان‌کننده این موضوع است. بر اساس آمارها از ابتدای سال ۹۹ تا ۱۰ بهمن ماه سال جاری در بازار فیزیکی بورس کالا که شامل محصولات صنعتی و معدنی، کشاورزی، پتروشیمی، فرآورده‌های نفتی، بازار فرعی اموال غیرمنقول و طلا می‌شود، ۲۷ میلیون و ۹۷۸هزار تن کالا به ارزش حدود ۲۴۰هزار میلیارد تومان معامله شده که از نظر حجم نسبت به سال گذشته ۲۶ درصد و از نظر ارزش ۱۱۳ درصد رشد داشته است. حامد سلطانی‌نژاد مدیرعامل بورس کالای ایران در گفت‌وگو با بورس نیوز در خصوص جایگاه بورس کالا در بازارسرمایه اظهار داشت: اگر نگاه قانونی به‌جایگاه بورس کالا داشته باشیم، بورس کالا بازاری متشکل برای اتصال بنگاه‌ها به یکدیگر است. در قانون، «بورس کالا محلی بر مبنای عرضه و تقاضا که در آنجا کشف قیمت صورت می‌گیرد»، تعریف‌شده است. قوانینی هم پشتوانه بورس کالا هستند؛ غیر از قانون سال ۸۴، قوانین دیگری مانند ماده ۱۸ قانون توسعه ابزارها در مورد این بازار تعریف‌شده که اعلام کرده «دولت مکلف است کالای پذیرفته‌شده در بورس را از نظام قیمت‌گذاری خارج کند».

پذیرش و عرضه هر کالایی در بورس کالا مشروط به موافقت و تایید هیات پذیرش بورس کالا است. قانون احکام دایمی برنامه‌های توسعه‌ای کشور می‌گوید کالاهایی که در بورس‌های کالایی معامله می‌شوند، برمبنای سازوکار همان بورس‌ها معامله می‌شود. تفاوت بازار متشکل با بازار غیر متشکل هم در این است که در بازار متشکل، آداب‌ورسومی برای ورود و فعالیت در این بازار وجود دارد. در تعریف دیگری هم از بورس کالا می‌توان گفت «بورس کالا مرز بین رانت و گران‌فروشی» است؛ در بورس کالا، باید به قیمتی برسیم که نه گران باشد و نه رانتی نصیب خریداران کند اما؛ اینکه در این مرز چه مقدار جابه‌جا شویم و به کدام سمت حرکت کنیم، بستگی به مولفه‌های عرضه و تقاضا دارد؛ کاهش تقاضا، قیمت کالاها را هم به سمت کاهش سوق خواهد داد و بالعکس. برای اجتناب از گران‌فروشی باید عرضه و تقاضا در بستر بورس کالا واقعی و متعادل باشد. روند این بازار همیشه باثبات نیست و برخی مولفه‌های اقتصادی مانند نرخ ارز، عرضه و تقاضا و تغییرات فصلی و روش فروش کالا می‌تواند این مرز را جابه‌جا کند. در حال حاضر، جایگاه بورس کالا در اقتصاد ملی ما به‌شدت تقویت‌شده و دلیل این اتفاق مثبت هم این است که هرچه می‌گذرد، بنگاه‌های تولیدی تمایل بیشتری به پذیرش کالاهای خود در بورس کالا دارند. درگذشته، محصولات فولادی و پتروشیمی در بورس کالا عرضه می‌شد اما؛ هم‌اکنون، صاحبان بسیاری از صنایع مثل سیمان و محصولات کشاورزی، متقاضی پذیرش محصول خود در بورس کالا هستند.

وی در پاسخ به این سوال که امکان عرضه کالاهای جدید در بورس وجود ندارد اظهار داشت: در همه جای دنیا، بورس‌های کالایی محلی B۲B هستند و کالاها بین کسب‌وکارهای مختلف، معامله می‌شوند. در بورس کالا در مرحله اول یک بازار مستمر و شفاف در حوزه بازار نقد برای کالاها ایجاد می‌شود و در مراحل بعدی، ابزارهایی مثل فیوچرز و سلف و ... ایجاد خواهد شد که پوشش ریسک باشد و در بورس‌های کالای جهانی هم همین وضعیت مصداق دارد. مذاکراتی با شرکت مادر تخصصی بازرگانی دولتی ایران برای عرضه گندم در بورس در دست انجام بوده ضمن آنکه تمام زیرساخت‌های ورود برنج به بورس کالا آماده‌ است. ویژگی دیگر بورس‌های کالایی این است که باید کالاهای همگن در آن معامله شوند؛ در بورس اوراق بهادار و سهام، هر شرکتی که عرضه می‌شود، باید به واحدهای برابر تقسیم شود و تمام واحدهای یک شرکت (تمام سهم‌های یک شرکت) با یکدیگر برابر هستند و اگر دو شخص متفاوت سهامدار یک شرکت واحد باشند، هیچ تفاوتی بین سهامشان وجود ندارد؛ بنابراین در بورس کالا تلاش می‌شود حتی کالاهای غیر همگن هم به‌صورت همگن عرضه شوند و کالاهای غیراستاندارد، به‌راحتی قابلیت معامله در بورس کالا را ندارند.

مدیرعامل بورس کالا درخصوص عرضه‌های غیرهمگن در بورس‌های کالایی جهان می‌گوید: در هلند نیز که روش کشت برای گل را از ابتدا تعریف کرده‌اند  از زمان تولید تا برداشت و عرضه، طوری طراحی‌شده که واحدهای یکسانی از کالا را داشته باشند؛ بنابراین استانداردسازی صورت گرفته و همه آنجا را به عنوان جایی که واحدهای همگنی را تولید می‌کند می‌شناسند. بورس‌های کالایی نقش دیگری هم دارند که وقتی همگن‌سازی را به وجود می‌آورند زیرساختی را فراهم می‌کنند تا معاملات در سطح جهانی هم‌شکل بگیرد و اگر بتوانند کالای همگنی را به دنیا معرفی کنند و بازاریابی خوبی نیز صورت بگیرد، می‌توانند مرجع جهانی برای بعضی از کالاها باشند. کاری که در بورس کالای ایران قصد اجرای آن را داریم و در نظر داریم در مورد قیر چنین فرصتی فراهم گردد. در این زمینه اقداماتی انجام‌شده و باید تلاش شود تا معاملات آتی قیر هم راه‌اندازی شود تا شاید این هدف ما محقق گردد. بورس کالا از جهت آماری هم‌روند رو به رشدی داشته به گونه‌ای که در سال گذشته، ۲۲ میلیون تن کالا در بورس کالا معامله‌شده اما؛ از ابتدای سال جاری تاکنون نزدیک به ۲۸ میلیون تن کالا در حوزه پتروشیمی و فولاد و... مورد معامله قرارگرفته است. ما هر دوره‌های بعد از التهاب بازارها، یک رکود نسبی را تجربه می‌کنیم و با تکیه‌بر تجربیات قبلی، تلاش شده به سراغ محصولات کشاورزی هم برویم و در سال‌های اخیر محصولات کشاورزی که حساسیت کمتری نسبت به قیمت آنها وجود داشت، ازجمله زعفران و زیره و... وارد بورس کالا شد؛ معتقدم زمان تمرکز بر عرضه محصولات کشاورزی در بورس کالا است و مذاکراتی با شرکت مادر تخصصی بازرگانی دولتی ایران (GTC) برای عرضه گندم در بورس در دست انجام است. 

این مقام مسوول ادمه می‌دهد: برای عرضه مسکن در بورس کالا، زیرساخت مقرراتی نداشتیم که مقررات لازم تصویب و اجراشده و الان هم این مورد روند مناسبی دارد. متقاضیان خوبی هم وجود دارند که به‌صورت فیزیکی اقدام به عرضه مسکن در بورس کالا کنند. اما راه‌اندازی بورس مسکن بستگی به تقاضای بازار و نظر سیاست‌گذار دارد و در دوره‌ای تصور همگان بر این بود که برای خیلی از کالاها می‌توان بورس مجزا تأسیس کرد تا اهمیت آن کالا را در بازار سرمایه هم پررنگ کنیم؛ برای مثال اگر فرابورس نبود امکان تمرکز بر شرکت‌های sme نبود یا بدون بورس انرژی، شاید تمرکزی بر معامله برق از طریق بازار وجود نداشت و بورس انرژی در حوزه برق و صادرات انرژی موفق هم بود. معتقدم بورس‌ها نباید از رقابت بترسند و هرچه تعداد بورس‌ها افزایش یابد، رقابت در حوزه بورس هم بیشتر خواهد شد. در بورس کالا سعی می‌کنیم با افزایش کالاهای پذیرش‌شده از بورس انرژی بزرگ‌تر شویم و ... این رقابت، خوب و سازنده است. اگر بورس مسکن هم‌شکل بگیرد، بورس کالا هم به حرکت می‌آید تا در راه‌اندازی بورس مسکن نقش داشته باشد. نباید از رقابت ترسید؛ اگر قصد فراهم کردن زیرساخت‌های رقابت راداریم، نباید از رقابت بترسیم. شخصاً از تأسیس بورس‌های تخصصی نگرانی و دغدغه‌ای ندارم و معتقدم هرچه بیشتر بورس‌های تخصصی تشکیل شوند، بازار سرمایه هم توسعه بیشتری خواهد یافت و رقابت هم در بورس‌ها افزایش پیدا می‌کند.