ایران در خطر خشکسالی

مهران زند

بهار امسال در حالی سپری می‌شود که میزان بارش‌های معمول به‌شدت کاهش یافته و گویا قرار نیست کشور سال آبی مناسبی را پشت سربگذارد. موضوعی که باعث شده تا بسیاری از کارشناسان از خشکسالی شدید در سال ۱۴۰۰ خبر دهند.براساس آمار رسمی اعلام شده، میزان بارندگی در کشور در سال زراعی جاری نسبت به سال گذشته ۵۲.۶ درصد کاهش داشته که چنین وضعیتی در ۴۰ سال اخیر بی‌سابقه توصیف شده و این در شرایطی است که کشور در چند سال اخیر شاهد بارش‌های طولانی و سیل‌آسایی بود. اما حالا با وجود اینکه بیش از یک ماه به ورود به فصل گرما باقی نمانده است افزایش دما در کنار کمبود بارندگی حکایت از تابستانی خشک و کم آب دارد.ایران با قرار گرفتن در نیم کره شمالی کره زمین، اقلیم گرم و خشکی داشته و جزو کم بارش‌ترین کشورهای غرب آسیا محسوب می‌شود. نبود بارش باعث شده این موضوع در درازمدت به کم آبی و بعد به خشکسالی تبدیل شود.بخش زیادی از کشور در ۱۲ ماه گذشته درگیر خشکسالی شدید تا بسیار شدید است.

 پیش‌بینی‌ها گویای آن است که در ماه‌های باقیمانده از سال آبی هم بارش قابل توجهی نخواهیم داشت. با تکیه بر اطلاعات گردآوری شده، در سال آبی

۱۴۰۰-۱۳۹۹ در بیشتر مناطق کشور با خشکسالی شدید تا بسیار شدید مواجه‌ایم. فراموش نکنیم خشکسالی خصیصه ذاتی اقلیم کشور است و تغییر اقلیم، متهم ردیف اول افزایش فراوانی وقوع این بلا محسوب می‌شود.نبود برنامه‌ریزی مناسب و سیاست‌گذاری درست در مواجهه با خشکسالی در درازمدت این موضوع را تشدید کرده است؛ به‌گونه‌ای که امروز در مناطق وسیعی از کشور در حال گذار از خشکسالی به خشکی هستیم. خشکسالی کاهش طولانی و غیرطبیعی منابع رطوبتی است که پیامدهای نامطلوبی بر محیط دارد. خشکسالی به سه دسته «خشکسالی هواشناسی، کشاورزی و هیدرولوژیکی» قابل تقسیم است.خشکسالی هواشناسی به دلیل کمبود یا کاهش مقدار بارندگی در طی دوره‌ای از زمان به وجود می‌آید. در صورتی که خشکسالی هواشناسی مدت زیادی ادامه پیدا کند و حجم جریان رودخانه‌ها یا سطح آب‌های زیرزمینی کاهش یابد، به وقوع خشکسالی هیدرولوژیکی منجر می‌شود. خشکسالی کشاورزی نیز در نتیجه کسری بارش، کمبود رطوبت خاک، اختلاف بین تبخیر و تعرق واقعی و پتانسیل و در نتیجه کاهش آب در دسترس گیاه رخ می‌دهد.عامل اصلی وقوع خشکسالی، ناهنجاری متغیرهای هواشناسی مانند بارش، دما و تبخیر است و تحلیل این متغیرها نقش کلیدی در شیوه وقوع و توسعه خشکسالی دارد.با بررسی آخرین اطلاعات هواشناسی می‌توان شرایط خشکسالی سال جاری را تحلیل کرد. طبق بررسی آخرین آمار و اطلاعات هواشناسی، با وجود گذشت بخش اصلی و عمده سال آبی، مجموع بارش‌های نازل شده کاهش قابل توجهی نسبت به میانگین بلندمدت نشان می‌دهند. این خشکسالی به خصوص در نواحی جنوب فارس، هرمزگان، بوشهرو سیستان و بلوچستان نمود بیشتری خواهد داشت. حتی این خشکسالی باعث خواهد شد تا امسال گرد و خاک با شدت بیشتری در کشور منتشر شود. یا مسلما باید منتظر آتش سوزی‌های بیشتری در جنگل‌ها و مراتع کشور باشیم. البته الان وضعیت آب سدهای ما با وجود کاهشی که داشته بد نیست. چون در سال‌های گذشته آب خوبی پشت آنها ذخیره شده است. مثلا با وجودی‌که گفته می‌شود سطح آب فلان سد ۳۰ درصد کاهش پیدا کرده، باز هم هنوز میزان آبی که دارد به مرحله هشدار نرسیده، چون از قبل ذخیره آبش کامل بوده است. اما فراموش نکنیم که کم آبی شدید و کم سابقه، فاجعه‌ای است که ایران ۱۴۰۰ را تهدید می‌کند و اگر فکری برای آن نشود می‌توان گفت در کنار کرونا، فاجعه‌ای زیست محیطی در انتظار کشور است. کم آبی اتفاقی نیست که بتوانیم بی‌تفاوت از کنار آن بگذریم. بحران آب را باید جدی بگیریم و به فکر راه‌حلی برای آن باشیم.