تسهیل تأمین مالی تولید با بورس کالا

حامد سلطانی نژاد، مدیرعامل بورس کالا در «سلسله نشست‌های الگوی حکمرانی تولید» که با محوریت تأمین مالی تولید برگزار شد، گفت: با توجه به تنگناهای تأمین مالی تولید در کشور، هم‌اکنون ۶ مسیر هموار برای تسهیل تأمین مالی تولید از طریق ابزارهای بورس کالا وجود دارد که شامل قراردادهای سلف، اوراق سلف موازی استاندارد، اوراق خرید دین کالایی، گواهی سپرده کالایی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی و در آخر افزایش نقش بانک‌ها در اتاق پایاپای بورس کالای ایران می‌شود. حامد سلطانی‌نژاد در بخش نخست سخنرانی خود بابیان اینکه تأمین منابع مالی باهدف پیشبرد اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت یکی از چالش‌های بزرگ کسب‌وکارها و بخش تولید در دنیا است گفت: بازار پول و سرمایه دو بازوی مهم در فرآیند تأمین مالی شناخته می‌شوند.

    تأمین مالی تولید در دنیا

سلطانی‌نژاد افزود: در دنیا بازار پول و سرمایه به‌صورت مکمل در کنار هم فعالیت می‌کنند. در کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه فرآیند تأمین مالی به‌گونه‌ای است که حدود نیمی از تأمین مالی را سیستم بانکی به دوش می‌کشد و نیم دیگر بر عهده بازار سرمایه است. همچنین استفاده از اوراق بدهی در بازار سرمایه سهم عمده‌ای در تأمین مالی دارد.

به گفته مدیرعامل بورس کالای ایران، نسبت تأمین مالی از بستر بازار سرمایه ایران به‌کل تأمین مالی انجام‌شده طی سال‌های اخیر همواره نزدیک به ۱۳ درصد بوده است؛ به‌عبارت‌دیگر در ایران روش‌های تأمین مالی تفاوت‌های بارزی با دنیا دارد و برخلاف سایر کشورها، شبکه بانکی اصلی‌ترین وجه غالب تأمین مالی صنایع و شرکت‌ها بوده هرچند که حجم تأمین مالی از بازار سرمایه در طول چند سال اخیر به‌صورت متوالی رشد کرده و در سال ۱۳۹۸ به ۱۴۷ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان رسیده است.

    تأمین مالی تولید در ایران

وی خاطرنشان کرد: در ایران کفه ترازوی تأمین مالی در سمت بازار پول و شبکه بانکی بسیار سنگین‌تر از کفه بازار سرمایه بوده و بازار سرمایه باوجود ظرفیت‌ها و توان بالای خود و برخورداری از روش‌ها و ابزارهای مالی نوین، سهم اندکی در این رابطه دارد و تأمین مالی بلندمدت در کشور به چند منبع محدود خلاصه می‌شود؛ همین مساله چالش بخش تولید جهت تأمین منابع مالی مقرون‌به‌صرفه را نشان داده و بر ضرورت ایجاد تحول در سیاست‌ها و تغییر رویکردهای موجود تأکید دارد.

     آگاه‌سازی سیاست‌گذاران در حوزه

رانت قیمت‌گذاری

سلطانی‌نژاد بابیان اینکه میان کشف قیمت و تأمین مالی ارتباط تنگاتنگی وجود دارد تأکید کرد: اگر خواهان استفاده از ابزارهای تأمین مالی بازار سرمایه در تأمین مالی بنگاه‌ها هستیم باید سیستم را به سمتی سوق دهیم که فعالیت‌های اقتصادی توجیه اقتصادی داشته باشند. در سیستم‌هایی که قیمت‌گذاری دستوری کالاها در آن مطرح است کسی منابع مالی خود را به سمت شرکت‌ها و تأمین مالی آنها نخواهد برد. بنابراین بحث کارکرد بورس کالا از جهت کشف قیمت و ارتباط آن با تأمین مالی از مسیر بازار سرمایه اینجا مشخص می‌شود. او افزود: اگر فعالیت‌های اقتصادی سودآور نباشند و قیمت‌گذاری به‌صورت قیمت‌گذاری حاکمیتی و دستوری صورت گیرد فعالیت‌های اقتصادی هیچ محملی برای تأمین منابع مالی نخواهند داشت. لذا اگر بخواهیم یک سازوکار اقتصادی اتوماتیک و بر مبنای مولفه‌های بازار داشته باشیم باید سیستم مبتنی بر عرضه و تقاضا را در کشور حاکم کنیم و تبعات آن را نیز بپذیریم؛ به‌واقع اقتصادهای دستوری تنها منجر به تأمین منافع عده‌ای محدود می‌شوند. این مقام مسوول ادامه داد: سال گذشته حرکت خوبی برای آگاه‌سازی سیاست‌گذاران در حوزه رانت قیمت‌گذاری انجام شد البته قیمت‌گذاری دستوری ذی‌نفعان زیادی دارد و این ذی‌نفعان از الفاظ خیلی خوبی هم استفاده می‌کنند مانند «گرانی تا کجا؟» و برخی رسانه‌ها هم متأسفانه ندانسته به آن می‌پردازند. باید توجه شود که همه تجربیات گذشته نشان می‌دهد در کالاهایی که قیمت‌گذاری دستوری حاکم بوده هیچ نتیجه‌ای حاصل نشده است.

   نقش بورس کالا در تأمین مالی

مدیرعامل بورس کالای ایران ادامه داد: همان‌گونه که گفته شد یکی از چالش‌های همیشگی بخش تولید تأمین مالی و مشکلات ناشی از تأمین نقدینگی و سرمایه در گردش است لذا ارایه ابزارهای مالی ازجمله اوراق بهادار مبتنی بر کالا می‌تواند نقش اساسی در رفع موانع پیش روی تولیدکنندگان باشد. سلطانی نژاد یادآور شد که یکی از کارکردهای بورس‌های کالایی، تسهیل تأمین مالی است و در این مسیر ابزارهای مالی باهدف تأمین مالی در بورس کالای ایران نیز تعریف‌شده است که ازجمله این ابزارها می‌توان به معاملات سلف، سلف موازی استاندارد، اوراق خرید دین کالایی، گواهی سپرده کالایی، صندوق کالایی و حتی افزایش نقش بانک‌ها در اتاق پایاپای بورس کالا اشاره کرد.

     تأمین مالی ۱۳۷۵ میلیارد ریالی

در معاملات سلف

وی در ادامه اظهار داشت: اوراق سلف که درواقع تأمین مالی عرضه‌کننده یا تولیدکننده است، درواقع پرداخت وجه پس از انجام معامله و تحویل کالا در سررسید مشخصی در آینده را تضمین می‌کند. مدیرعامل بورس کالای ایران گفت: بر اساس آمار معاملات ثبت‌شده در سال ۱۳۹۹ حدود ۳۸ درصد از حجم و ۴۴ درصد از ارزش معاملات بازار فیزیکی بورس کالای ایران در قالب قرارداد سلف انجام‌شده است. به‌طوری‌که در سال گذشته ارزشی بالغ‌بر ۱۳۷۵ میلیارد ریال بابت فروش نزدیک به ۱۲.۷ میلیون تن کالا در قالب قرارداد سلف، تأمین مالی برای تولیدکنندگان صنایع مختلف صورت گرفته است. سلطانی نژاد گفت: برخی محدودیت‌های قراردادهای سلف نظیر عدم وجود بازار ثانویه جهت انتقال موقعیت خریداران و عدم امکان نقد شوندگی و درنتیجه کاهش جذابیت حضور در این فرآیند تأمین مالی و همین‌طور امکان مشارکت تنها برای خریداران واقعی و عدم امکان استفاده از نقد شوندگی‌های سرگردان جامعه برای تأمین مالی فعالان بازار سبب طراحی اوراق سلف استاندارد شد؛ اوراق سلف موازی استاندارد که در آن پرداخت وجه در مهلت تسویه انجام و تحویل کالا در سررسید مشخصی در آینده صورت می‌گیرد نیز تأمین مالی سهل و هموار برای عرضه‌کننده است. این ابزار بلندمدت‌تر و استانداردتر بوده و ابزار مالی مهمی به شمار می‌رود.

     خرید دین کالایی، تأمین مالی

صنایع پایین‌دستی

وی اوراق خرید دین کالایی را دیگر ابزار تأمین مالی عنوان کرد و گفت: این ابزار باهدف تأمین مالی عرضه‌کننده و خریداران نسیه و به عنوان یک ابزار مالی، مختص خرید دین ایجادشده ناشی از فروش نسیه در بورس‌های کالایی طراحی‌شده است. این ابزار برای تأمین مالی صنایع پایین‌دستی کاربرد دارد و نیاز محدودیت معاملات نسیه را برای صنایع بالادست رفع و آنها را برای فروش نسیه ترغیب می‌کند.

     ۳  مسیر هموار دیگر در بورس کالا

وی اظهار داشت: همچنین بورس کالا باهدف تأمین مالی دارندگان گواهی سپرده کالایی، تأمین مالی از طریق توثیق اوراق بهادار به پشتوانه کالا را طراحی کرده است. این ابزار که بر مبنای دارایی استانداردشده طراحی‌شده، سرعت گردش مالی و مبادلات کالاها را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی باهدف جذب سرمایه ‌برای تأمین مالی و رونق بخشی به بازارهای کالایی تعریف شد و در آخر افزایش نقش بانک‌ها در اتاق پایاپای بورس کالای ایران از طریق اعطای تسهیلات توسط شبکه بانکی برای خریداران قراردادهای سلف، تنزیل دین ناشی از معاملات نسیه توسط شبکه بانکی، تسهیل در شرایط اعطای اعتبارات و تأمین اعتبار خریداران بورس کالا از دیگر ابزارهای تأمین مالی طراحی و ارایه‌شده از سوی بورس کالاست. سلطانی نژاد در جمع‌بندی سخنرانی خود اظهار داشت: بازار تأمین مالی کشور نیازمند رسیدن به بلوغ بحث تأمین مالی در بازار سرمایه و استفاده از ابزارهای مالی مبتنی بر کالا در بورس‌های کالایی است. چراکه بازار سرمایه در سال‌های گذشته به‌طورکلی نقش رو به رشدی در اقتصاد کشور داشته و می‌توان در راستای رفع چالش‌های بخش تولید در فرآیند تأمین مالی ضمن تأکید بر لزوم تغییر در رویکردهای فعلی و بازنگری در سیاست‌های موجود، فرآیند تأمین مالی واحدهای تولیدی را به سمت بازار سرمایه و بورس‌های کالایی هدایت کرد؛ درواقع با استفاده از انواع ابزارهای مالی و اوراق بدهی قابل‌انتشار در بازار سرمایه‌بر اساس رتبه‌بندی اعتباری شرکت‌های تولیدکننده و نیز به پشتوانه ابزارهای مالی مبتنی بر کالا می‌توان تحول لازم را در این مسیر ایجاد کرد. بورس کالا همواره تلاش کرده در کالاهایی که قیمت‌گذاری دستوری در آنها حاکم نبوده یا کالاهایی که به‌صورت سینوسی قیمت‌گذاری در آنها و در برهه‌ای اعمال یا حذف‌شده است، رسالت خود را در تأمین مالی انجام دهد و در تلاش برای توسعه این ابزارها بوده است تا به اقتصاد و تولید کشور کمک کند.