چالش‌های اقتصادی به دنبال بحران‌آب
گلی ماندگار|
خشکسالی تنها مرگ طبیعت نیست، مرگ اقتصاد و معیشت است. اینکه در جای جای ایران تالاب‌ها خشک می‌شوند، دشت‌ها کویر می‌شوند، حوضه‌های آبی یک به یک نابود می‌شوند و فرونشست زمین رخ می‌دهد، اینها تاثیرات طبیعی خشکسالی است، اما اقتصاد این کشور هم به آب گره خورده، این تنها نفت نیست که چرخ اقتصاد را می‌چرخاند. کشاورزی و دامداری هم بخش بزرگی از اقتصاد این کشور است. اصلا آب که نباشد چرخ تولید هم نمی‌چرخد، آب که نباشد حیات هم نیست. این خشکسالی یک شبه به وجود نیامده، سال‌های سال است که فعالان محیط زیست در این باره هشدار می‌دهند، کشاورزی سنتی یکی از عوامل این خشکسالی است، سال‌هاست که دنیا کشاورزی مدرنیزه را تجربه می‌کند و ما هنوز هم در همان روش سنتی و قدیمی خود در جا زده‌ایم. حالا که مساله حاد شده همه می‌خواهند کاری بکنند، غافل از اینکه هیچ راه چاره ضربتی برای حل این بحران وجود ندارد.
چه کردیم که کارون خشک شد
زمانی کارون آنقدر آب داشت که کشتیرانی در آن انجام می‌شد، آنقدر آب داشت که همین رییس محیط زیست دو سال پیش با اطمینان وعده داده بود که خوزستان تنها استانی است که تا 50 سال دیگر هم خشک نمی‌شود. چه شد؟ عیسی کلانتری چرا حالا از وعده‌ای که دادی حرف نمی‌زنی، چرا حالا پاسخ مردم تشنه خوزستان را نمی‌دهی؟ اگر امروز چرخ اقتصاد به خوبی نمی‌چرخد یکی از دلایلش همین خشکسالی است. آن رییس‌جمهوری که خود را در هاله‌ای از نور تصور می‌کرد، بدون توجه به فریادهای فعالان محیط زیست سد گتوند را راه‌اندازی کرد و ضربه‌ای جبران‌ناپذیر به منابع آبی جنوب وارد کرد. چرا باید کارون خشک شود. جز بی‌تدبیری و بی‌توجهی و عدم مسوولیت چه دلیل دیگری می‌توان برای خشک شدن آن رود پر آب پیدا کرد.
خشکسالی چرخ اقتصاد را هم شکست
این روزها تامین هزینه‌های زندگی برای هر کسی ممکن نیست، خیلی از مردم زیر خط فقر دست و پا می‌زنند و این تازه اول ماجراست. به گفته مسعود خوانساری، نایب‌رییس اتاق ایران، تورمی بی سابقه در راه است. یعنی قرار است اقتصاد ما بیش از اینها آسیب ببیند. خشکسالی فقط یک طرف سکه این نابسامانی‌هاست. هیچ می‌دانید همین پایتخت هم دومین استان خشک کشور است و هر لحظه ممکن است به روزگار خوزستان دچار شود؟
احتمال تداوم خشکسالی تا زمستان
رییس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی با اشاره به اینکه دمای کشور امسال ۱ درجه سانتیگراد بیش از حد نرمال است، گفت: خشکسالی طی تابستان امسال تداوم پیدا خواهد کرد و احتمال می‌رود که تا زمستان سال جاری نیز ادامه داشته باشد. احد وظیفه ضمن بیان اینکه معمولا در فصل تابستان عمده بارش‌های کشور در دو نقطه شمال و جنوب تا جنوب شرق بیشتر اتفاق می‌افتد و در سایر نقاط یا بارش صورت نمی‌گیرد یا بسیار ناچیز و پراکنده است، اظهار کرد: تیر ماه امسال در دو نقطه کشور یعنی در جنوب و جنوب شرق در استان‌های فارس، جنوب سیستان و بلوچستان، جنوب کرمان و هرمزگان و در نوار شمالی کشور بارش داشتیم. او در ادامه با اشاره به اینکه در مرداد ماه نیز بارش‌ها به همین ترتیب خواهد بود، گفت: بارش‌هایی که امسال به‌خصوص در جنوب شرق داشتیم فراتر از حد نرمال بود اما بارش‌ها در شمال و شمال غرب کمتر از نرمال بود. با این حال مقدار بارندگی تابستانی در ایران بسیار ناچیز و کمتر از ۱۰ درصد بارش سالانه است بنابراین نباید تصور کرد که بارش‌های تابستانی می‌تواند خشکسالی را در برخی مناطق از بین ببرد. ضمن اینکه بارندگی‌هایی که در تابستان در بخش‌های جنوبی کشور رخ می‌دهد عمدتا در مناطق کوهستانی و مجاور دریا صورت می‌گیرد و عمده این‌بارش‌ها به‌صورت روان‌آب جاری و از دسترس خارج می‌شود.
دمای کشور امسال ۱ درجه سانتیگراد
بیش از حد نرمال است
به گفته رییس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی، به‌طور کلی دمای کشور امسال حدود ۱ درجه بیش از نرمال است. تابستان امسال دمای مناطق غربی و شمال غربی ۱ تا ۲ درجه بیش از نرمال و دمای مناطق جنوب شرق تا شرق در حد نرمال و به‌طور کلی دمای کشور حدود ۱ درجه بیش از حد نرمال است.
او درباره خشکسالی حاکم بر کشور توضیح داد و گفت: در تعریف خشکسالی چند مبحث وجود دارد. خشکسالی هواشناسی، خشکسالی کشاورزی، خشکسالی هیدرولوژیکی و اثرات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی آن، که ما در کشور اکنون در دوران خشکسالی هواشناسی، کشاورزی و هیدرولوژیکی به‌سر می‌بریم. با توجه به اینکه به لحاظ هواشناسی بارندگی‌ها در کشور کمتر از نرمال بوده از مدت‌ها پیش یعنی از زمستان سال گذشته وارد دوره خشکسالی هواشناسی شده‌ایم. در فصل بهار با عدم بارش و تداوم خشکسالی هواشناسی، خشکسالی کشاورزی رخ داد و پس از آن با ذوب شدن اندک ذخایر برفی در ارتفاعات، دوره خشکسالی هیدرولوژیکی نیز آغاز شد. به گفته وظیفه، خشکسالی هیدرولوژیکی زمانی رخ می‌دهد که در پی کاهش ریزش‌های جوی، دبی و آورد رودخانه‌ها، منابع آب‌های زیرزمینی و مخازن پشت سدها از حد نرمال کمتر می‌شود و اثرات ناشی از کم بارش‌ها به‌تدریج در عدم تامین مناسب آب شرب، کشاورزی و صنعت مشخص می‌شود، همان‌گونه که امروزه در کشور شاهد آن هستیم.او در ادامه با اشاره به اینکه خشکسالی تا وقوع مجدد بارش‌ها در کشور ادامه دارد، خاطرنشان کرد: بارش‌ها در ایران معمولا در فصل پاییز آغاز می‌شود اما به‌نظر می‌رسد که بارندگی‌های پاییز امسال دیرتر شروع شود. تمام مدل‌های هواشناسی، اقلیم‌شناسی و پیش‌بینی‌های فصلی نشان می‌دهد که بارندگی‌ها طی آبان و آذر ماه سال جاری ضعیف‌تر از حد نرمال خواهد بود و پاییز کم بارشی در کشور پیش‌رو داریم.
تداوم خشکسالی طی تابستان امسال
رییس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی با بیان اینکه در فصل تابستان به‌دلیل بالا بودن دما و برداشت محصولات کشاورزی نیاز آبی زیاد است اما با آغاز فصل پاییز دمای هوا و به تبع آن نیاز آبی نیز کمتر می‌شود، اظهار کرد: با این حال به‌لحاظ هواشناسی به‌نظر می‌رسد که خشکسالی طی تابستان امسال در کشور تداوم پیدا کند و حتی به‌نظر می‌رسد تا ابتدای زمستان نیز ادامه داشته باشد، گرچه اینها تنها احتمالات است و نمی‌توان به‌صورت قطعی تداوم خشکسالی تا زمستان را پیش‌بینی کرد. وظیفه در پایان تصریح کرد: احتمال اینکه بارندگی‌های امسال کمتر از حد نرمال باشد، بالا است و حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد احتمال می‌دهیم که بارش‌های پاییز کمتر از نرمال باشد. همچنین احتمال می‌دهیم حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد بارش‌ها در حد نرمال باشد. این احتمالات قطعا بسیار مهم و موثر خواهد بود چراکه می‌توان براساس همین آمار و احتمالات برای اقدامات مختلف در ماه‌های پیش‌رو برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری کرد.
تا ۱۰ سال آینده دشت قزوین به کویر
تبدیل خواهد شد
به گفته معاون بهره‌برداری و توسعه منابع آب شرکت آب و فاضلاب استان قزوین با روند فعلی مصرف آب، طی ۱۰ سال آینده دشت آبرفتی قزوین بی‌آب شده و به کویر تبدیل خواهد شد. عین‌اله رمضانی در این باره بیان کرد: آب‌های موجود در حفره‌های زیر زمین وزن زمین را کنترل می‌کند و بهره‌برداری بیش از اندازه از این منابع می‌تواند باعث فرونشست شود که خطر آن بسیار بیشتر از زلزله است و در صورت وقوع فرونشست، بارش هم قادر به جبران آن نیست و حتی می‌تواند منجر به بروز سیل شده و خاک را هم از بین ببرد. او تصریح کرد: در چنین حالتی مهاجرت‌های کوچک و بزرگ به وجود می‌آید و شهرها و روستاها خالی از سکنه شده و زندگی و کسب و کار مردم از بین می‌رود. برای جلوگیری از این فاجعه باید عموم مردم در یک مشارکت فعال و همگانی در مدیریت مصرف آب حضور داشته و در تمامی مراحل زندگی و کار خود سازگاری با کم آبی را الگو قرار دهند. رمضانی اضافه کرد: در حالی که در کشور همیشه بارانی هلند سرانه مصرف آب ۱۱۰ لیتر در شبانه روز
به ازای هر فرد است این عدد در شهرهای استان قزوین ۲۲۰ لیتر و در مناطق روستایی استان ۱۸۰ لیتر است. معاون بهره‌برداری و توسعه منابع آب شرکت آب و فاضلاب استان قزوین با اشاره به اینکه میانگین بارش در دنیا حدود سه برابر بارش در کشور ما است خاطرنشان کرد: میانگین مصرف نعمت الهی و حیات‌بخش آب در سبد خانوار ما هفت هزار تومان است در حالی که قیمت یک بطری نوشابه به بالای ۱۰ هزار تومان رسیده و هر خانوار در ماه چندین بطری نوشابه مصرف می‌کند که مضر سلامتی نیز هست. او در پایان یادآور شد: باید نگاهمان در سطح مردم و مسوولان را به آب به عنوان یک کالای ارزان و در دسترس تغییر دهیم چرا که این نعمت در واقع بسیار ارزشمند و کمیاب است و باید آن را برای فرزندانمان حفظ کنیم.
بحران آب و بحران اقتصاد
برای رفع این بحران‌ها رفتارهای قهرآمیز چاره کار نیست. اینکه فکر کنیم هر مشکلی در کشور ریشه در دشمنی دارد، اشتباهی است که ما را به بیراهه می‌کشاند. مردم خوزستان همان کسانی هستند که در 8 سال جنگ سپر بلای ایران بودند، آنها فقط تشنه نیستند، آنها گرسنه‌اند، چرخ اقتصاد در این دیار دیگر نمی‌چرخد، نه دامداری مانده، نه کشاورزی، مردم برای تامین معیشت خود با مشکلات عدیده‌ای دست و پنجه نرم می‌کنند، پاسخ این اعتراض‌ها را با خشم ندهیم. آنها آب می‌خواهند تا کشاورزی کنند، تا دامداری کنند، تا خرج زندگی شان را تامین کنند، درخواستشان زیاد نیست. آنها از نفت هیچ بهره‌ای نبرده‌اند و تمام این سال‌ها هیچ اعتراضی نکردند، اما حالا حق زندگی شان در این خشکسالی از آنها گرفته شده است.
