درگذشت آخرین بازمانده از نسل سوم لاجوردی ها

حبیب لاجوردی، بنیانگذار و مدیر پروژه تاریخ شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد، سوم مردادماه 1400 درگذشت. او از نسل سوم خاندان «لاجوردی»‌ها بود که بخش بزرگی از اندیشه کارآفرینی در عصر طلایی اقتصاد ایران یعنی میانه‌های دهه 50 خورشیدی را به عهده داشتند. این خانواده اصالتا کاشانی، با حاج سید محمد نیل‌فروش متولد 1247 خورشیدی در کاشان آغار می‌شود و به حاج محمود و اکبر لاجوردی، فرزندان او می‌رسد. نسل سوم خاندان لاجوردی‌ها، با سه فرزند ذکور حاج محمود به نام‌های احمد، قاسم و حبیب در دوره اوج خود قرار می‌گیرد. اکبر لاجوردی از موسسان شرکت صنعتی بهشهر و «بانک بین‌المللی ایران و ژاپن» است که به همراه قاسم دیگر برادر خود، یکی از بزرگ‌ترین هلدینگ‌های تولیدکننده مواد شوینده و بهداشتی را پایه‌ریزی کردند. اکبر لاجوردی، مدیریت کارخانه‌های «محمل کاشان»، «راوند کاشان» و «پلی‌اکریل» را نیز برعهده داشت. احمد، پسر بزرگ‌تر حاج محمود، در کنار عموی خود راه و رسم کسب‌وکار را آموخت. هرچند فرجام وی چندان خوشایند نبود و در سال 1359 ترور شد.  فرزند سوم، حبیب لاجوردی، در امریکا و انگلستان درس خوانده بود. از دانشگاه آکسفورد درجه‌ دکترای اقتصاد داشت. دانش‌آموخته دانشگاه «ییل» امریکا بود و بعدها در رشته اقتصاد در دانشگاه آکسفورد دکترای خود را گرفت. او پس از پایان تحصیلاتش، به ایران بازگشت و در سال 1342 به کار در پیشه خانوادگی خود یعنی گروه صنعتی بهشهر ملحق شد. اما دیری نپایید که فعالیت در حوزه کسب‌وکار را رها کرد و بار دیگر به محیط آکادمیک بازگشت. او مرکز مطالعات مدیریت را در تهران تاسیس کرد و خودش تا زمان پیروزی انقلاب، در این مرکز به تدریس درس سیاست‌گذاری عمومی می‌پرداخت. پس از انقلاب، موضوع «مصادره اموال و دارایی‌های شرکت بهشهر» به نفع بنیاد مستضعفان موجب شد تا این شرکت نیز به همراه دیگر کارخانه‌ها و شرکت‌های خاندان لاجوردی مصادره شود. اکبر لاجوردی، عموی حبیب درباره آن روزها می‌نویسد: «سرزمینی را پشت سر می‌گذاشتم که ذرات وجودم با آب و گل آن سرشته و پرورش پیدا کرده بود. پیکرهای درگذشتگانم که پدرانم، مادرانم در زنجیره نسل‌های طولانی، همه در خاک این سرزمین خفته‌اند. دل کندن از آن همه خاطره و از تاریخ و یادگارهای خانواده‌ام بسیار دشوار بود. به این علت با حسرت به افق‌های دور و تاریک ایران نگاه می‌کردم.»

حبیب لاجوردی پس از خروج از ایران، دست به کار بزرگی زد و پروژه تاریخ شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد را آغاز کرد. این پروژه در شهریور ۱۳۶۰ در مرکز مطالعات خاورمیانه این دانشگاه حالت اجرایی به خود گرفت. پروژه تاریخ شفاهی ایران یکی از منابع مهم تاریخ معاصر ایران به حساب می‌آید که کاملا براساس صحبت با افراد و چهره‌ها انجام شده و با نثر ساده و خودمانی به روی کاغذ آمده است. این پروژه مصاحبه با ده‌ها شخصیت تاریخی ایران را دربرمی‌گیرد که در قرن چهاردهم هجری شمسی تا سال ۱۳۶۰ در رویدادهای سیاسی ایران نقش ایفا کردند، از جمله این افراد می‌توان به شاپور بختیار، علی امینی و جعفر شریف امامی، مظفر بقایی، کریم سنجابی و ناصر قشقایی اشاره داشت. از چهره‌های اقتصادی که لاجوردی در پروژه تاریخ شفاهی به سراغ‌شان رفت نیز می‌توان به محمد یگانه، رییس کل اسبق بانک مرکزی یا عبدالمجید مجیدی، رییس سازمان برنامه و بودجه در دهه 1350 اشاره کرد. او و همکارانش با بیش از ۱۳۰ نفر مصاحبه کردند، با کسانی که در ایران مسوولیت‌هایی داشتند یا در کوران حوادث قرار گرفته بودند.