مرگ زیر سایه تشنگی
گلی ماندگار|
مدت‌های مدیدی است که از بین رفتن تالاب‌ها و خشک شدن آنها شروع شده است، در هر شهر و استانی که تالابی بوده رو به نابودی گذاشته و با مرگ خود، محیط زیست آن منطقه را نیز به سوی مرگ و نیستی کشانده، مرگی خاموش زیر سایه تشنگی تالاب‌ها. خشکسالی در ایران اتفاق دیروز و امروز نیست، این روند سال‌ها پیش آغاز شد و هیچ‌وقت هم مورد توجه مسوولان قرار نگرفت. حالا که دیگر کار از کار گذشته و تالاب‌ها یک به یک خشک می‌شوند، همه به تکاپو افتاده‌اند. حالا می‌خواهند روح زندگی در کالبد خشکیده تالاب‌هایی بدمند که پیش از این هنوز نفس می‌کشیدند و امکان احیای آنها خیلی راحت‌تر بود. در واقع طرح حفاظت از تالاب‌های ایران سال‌هاست که به محلی برای بحث و جدل بین مسوولان تبدیل شده و البته در حد شعار و وعده‌هایی که هیچگاه جامه عمل نپوشیده مانده است. حالا اما دوباره این طرح بر سر زبان‌ها افتاده.
طرح حفاظت از تالاب‌های ایران مهم‌ترین طرح‌محیط‌زیستی
محمدرضا اکبری هماهنگکننده کشاورزی پایدار طرح حفاظت از تالاب‌های ایران با تشریح اهداف این طرح در حوزه‌های کشاورزی پایدار و تنوع بخشی به معیشت سازگار به منابع تالابی گفت: طرح حفاظت از تالاب‌ها طی سال آتی به دنبال ورود به زمینه‌هایی از جمله توسعه کشاورزی هوشمند از طریق استقرار یک سیستم پشتیبانی تصمیم‌‌ساز برای مدیریت مصرف آب در سطح مزرعه و پیوند تولیدات کشاورزان مشارکت‌کننده در پروژه با بازار و کاهش واسطه‌گری در بازار محصولات کشاورزی است.
او اظهار داشت: طرح حفاظت از تالاب‌های ایران به عنوان یکی از اصیل‌ترین و مهم‌ترین طرح‌های محیط‌زیستی ایران به دنبال پیاده‌سازی رویکرد زیست‌بومی در مدیریت تالاب‌های ایران است. بخش کشاورزی نیز سهم قابل توجهی در مصرف منابع آب در حوضه‌های تالابی کشور دارد و در بسیاری از مناطق، توسعه ناپایدار آن سبب آسیب به منابع آب و خاک شده است.
آسیب به منابع آب و خاک
او ادامه داد: آسیب به منابع پایه آب و خاک به معنای آسیب به جوهره و بستر محیط‌زیست است و به ویژه تالاب‌ها به عنوان یکی از زیست‌بوم‌های متاثر از این آسیب‌ها هستند که به دنبال آن نه تنها حیات گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی، بلکه تامین اقتصاد محلی با چالش روبرو می‌شود. اکبری با اشاره به مساحت ایران که حدود ۱۶۵ میلیون هکتار است، گفت: از این مساحت حدود ۱۱ میلیون هکتار از آن در بخش کشاورزی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد و وسعت تحت پوشش تالاب‌ها نیز حدود ۳ میلیون هکتار از اراضی کشور است که به‌طور ملموسی بیشتر این نواحی همجوار با جامعه روستایی و اراضی کشاورزی است. بنابراین پیوندی بسیار پیچیده و ظریف بین بخش کشاورزی و زیست‌بوم تالاب‌ها وجود دارد و هر گونه تغییر در بخش کشاورزی بر منابع تالابی و حیات آن اثرگذار است. از سوی دیگر، هر گونه تغییر در زیست‌بوم تالابی نه تنها بر بخش کشاورزی اثرگذار است، بلکه تمام ابعاد جامعه وابسته به بخش کشاورزی را تحت الشعاع قرار خواهد داد. به عنوان نمونه، کافی است به روند تحولات دریاچه ارومیه توجه شود. توسعه کمی بخش کشاورزی طی دهه ۱۳۷۰ سبب آسیب به ورودی‌های دریاچه ارومیه شد و این امر دریاچه ارومیه را تا مرز خشک شدن پیش برد. به‌طوری که در سال ۱۳۹۴ تنها حدود ۷ درصد از این سطح دریاچه باقی مانده بود.
گذار از کشاورزی سنتی به کشاورزی پایدار
او گفت: با توجه به رسالتی که برای طرح حفاظت از تالاب‌های ایران ترسیم شده است، این طرح در سال ۱۳۹۳با همکاری سازمان‌های جهاد کشاورزی و ادارات کل حفاظت محیط‌زیست استان‌های آذربایجان غربی و شرقی وارد مرحله جدیدی شد و در برنامه مدیریت جامع تالاب‌ها، گذار از کشاورزی سنتی به کشاورزی پایدار را به عنوان یک راهبرد مهم جهت بهبود مدیریت پایدار آب و خاک و حفاظت از تنوع زیستی به تصویب رساند. از این رو، طرح با حمایت مالی دولت ژاپن و همکاری برنامه توسعه ملل متحد رسماً در سال ۱۳۹۳ پروژه « الگوسازی مشارکت مردم برای احیای دریاچه ارومیه » را آغاز کرد.
تنوع بخشی به معیشت سازگار
هماهنگکننده کشاورزی پایدار طرح حفاظت از تالاب‌های ایران به اقدامات اجرایی در حوزه‌های «کشاورزی پایدار» و «تنوع‌بخشی به معیشت سازگار به منابع تالابی» گفت: طرح حفاظت از تالاب‌های ایران در قالب پروژه «الگوسازی مشارکت مردم برای احیای دریاچه ارومیه» با استقرار روش‌های کشاورزی پایدار در سطح مزرعه و تنوع بخشی به معیشت سازگار با منابع تالابی به دنبال مدیریت پایدار منابع پایه آب و خاک و بهبود تاب‌آوری و سازگاری جوامع محلی در رویارویی با شرایط کم‌آبی تالاب‌ها بوده است.
اکبری با اهمیت برشمردن تنوع بخشی به معیشت سازگار با منابع تالابی گفت: بخشی از پروژه «الگوسازی مشارکت مردم در احیای دریاچه ارومیه» به دنبال بهبود وضعیت امرار معاش خانوار روستایی است. پژوهش‌ها نشان داده است که نیازهای معیشتی جوامع محلی موجب افزایش بهره‌برداری ناپایدار از منابع طبیعی می‌شود و این رویه برای زیست‌بوم‌ها نامطلوب است. از این رو، پروژه مذکور با تنوع‌بخشی به معیشت جوامع روستایی تلاش دارد که این فشار بر منابع طبیعی را کاهش دهد.
