رشد مثبت اقتصاد و سفره‌های مردم
گروه بانک و بیمه | محسن شمشیری |
اگرچه رشد اقتصادی اعلام شده کشور از سوی مرکز آمار با سال پایه 1390 و از سوی بانک مرکزی با سال پایه 1395 اعلام شده و لذا تفاوت‌هایی در آمارهای رشد اقتصادی کل کشور و بخش‌های اقتصادی این دو مرکز دیده می‌شود اما هر دو مرکز سمت و سوی اقتصاد و بخش‌های اقتصادی را شبیه به هم اعلام کرده‌اند و هر دو از رشد مثبت اقتصاد، جهش در بخش نفت و گاز، رشد منفی بخش کشاورزی و ساختمان و رشد مثبت سایر بخش‌های اقتصاد شامل صنایع و معادن، خدمات، نفت وگاز و انرژی، صادرات و واردات خبر داده‌اند. اعلام رشد اقتصادی از سوی بانک مرکزی و مرکز آمار بیانگر مثبت شدن این شاخص اقتصادی در بهار امسال بوده که تا بیش از هفت درصد نیز رسیده است. اخیرا بانک مرکزی و مرکز آمار به فاصله‌ای کوتاه، نسبت به ارایه وضعیت رشد اقتصادی اقدام کردند. آنچه مرکز آمار ایران در رابطه با رشد اقتصادی اعلام کرد از این حکایت داشت که در بهار سال جاری تولید ناخالص داخلی (GDP) با احتساب نفت رشد ۷.۶ درصدی داشته است. از سوی دیگر تولید ناخالص داخلی بدون احتساب نفت در بهار امسال ۴.۶ درصد رشد داشته است. بانک مرکزی هم از رشد اقتصادی مثبت در هر دو بخش با نفت و بودن نفت خبر داده بود، رشد اقتصادی با نفت در بهار ۶.۲ درصد و بدون نفت ۴.۷ درصد بوده است.
تفاوت در رشد سرمایه‌گذاری
رشد سرمایه‌گذاری یا تشکیل سرمایه ثابت ناخالص از نظر مرکز آمار ایران مثبت اعلام شده و از رشد منفی 4.2- درصد در بهار 1399 به عدد مثبت 8.4 درصد بهار 1400 رسیده است. در حالی که بانک مرکزی رشد سرمایه‌گذاری را در بهار 1400 منفی اعلام کرده که از17.3 درصد در بهار 99 به 3.5- درصد در بهار 1400 رسیده است. بنابراین در حالی که مرکز آمار ایران از رشد مثبت سرمایه‌گذاری بر مبنای سال پایه 1390 خبر داده اما بانک مرکزی این رشد را بر مبنای سال پایه 1395 منفی اعلام کرده است. در نتیجه باید دید که کدام روش به واقعیت سرمایه‌گذاری ایران امروز نزدیک است؟ آیا باید در مورد سایر شاخص‌ها و از جمله قدرت خرید مردم و کوچک شدن سفره‌های مردم نیز از روش به‌روزتری استفاده کنیم تا واقعیت بهترروشن شود؟ از نگاه مرکز آمار ایران، رشد هزینه نهایی مصرف بخش خصوصی از 0.6- درصد در بهار 99 به 8.3 درصد دربهار 1400 رسیده است. از نگاه بانک مرکزی نیز رشد مصرف بخش خصوصی یا قدرت خرید مردم از 3.9- درصد در بهار 99 به 2.2 درصد در بهار 1400 بهبود یافته است و البته سمت و سوی هر دو سازمان آماری کشور، حکایت از بهبود قدرت خرید مردم دارد.
شاخص‌های مرکز آمار
طبق اعلام مرکز آمار ایران، رشد اقتصادی بهار در حالی مثبت اعلام شده که نسبت به بهار سال گذشته و عبور از ارقام منفی، حدود ۱۲ درصد بهبود داشته است.
تولید ناخالص داخلی در بخش‌های مختلف اقتصادی نیز قابل توجه است و در برخی از بخش‌ها بیش از ۴۰ درصد نیز روند افزایشی دارد. طبق گروه کشاورزی از مثبت ۰.۱ در بهار سال گذشته به منفی ۴.۵ در بهار سال جاری رسیده که جزو معدود بخش‌هایی با رشد منفی به شمار می‌رود.اما گروه معادن و صنایع از منفی ۵.۳ به ۱۳.۸ در فاصله دو بهار رسیده که نشان‌دهنده رشد بیش از ۱۸ درصدی در این فاصله است.استخراج نفت و گاز طبیعی نیز از منفی ۱۴.۵ در بهار پارسال به ۲۷.۵ در بهار سال جاری رسیده که افزایش بیش از ۴۰ درصدی در این فاصله را طی کرده است.در دیگر بخش‌ها می‌توان به رشد حوزه ساختمان اشاره کرد که از منفی دو به منفی ۱۲.۹ در بهار امسال افزایش داشته است.آنچه در رابطه با وضعیت رشد اقتصادی در سال جاری از سوی مرکز آمار اعلام شد نشان داد که رشد اقتصادی با نفت به ۷.۶ درصد و بدون نفت ۴.۶ درصد رسیده است.
اما اینکه این رشد چگونه اتفاق افتاده و از سال گذشته تاکنون چه مسیری را طی کرده است بررسی آمارها در فصول گذشته نشان می‌دهد که رشد اقتصادی با نفت در سه ماهه اول سال ۱۳۹۹ منفی ۴.۳ - درصد بوده که این روند منفی در دوره شش ماهه با منفی ۲.۱ و ۹ ماهه با منفی یک درصد ادامه داشته ولی در پایان سال ۱۳۹۹ با یک درصد مثبت به پایان می‌رسد. براین اساس رشد اقتصادی از بهار سال گذشته با منفی ۴.۳ درصد روند رو به افزایش طی کرده تا اینکه با رشد ۱۱.۹ درصد از صفر عبور و وارد کانال مثبت شده که در نهایت در بهار سال جاری ۷.۶ درصد را ثبت کرده است. اما در بخش تولید ناخالص داخلی بدون احتساب نفت نیز روند طوری بوده که از منفی ۲.۶ در بهار سال گذشته به منفی ۱.۵ در دوره شش ماهه و منفی هشت در دوره ۹ ماهه رسیده و در پایان سال رشد اقتصادی مثبت ۰.۳ درصد ثبت شده است. برای سال جاری رشد اقتصادی بدون نفت در ایران مثبت ۴.۶ اعلام شده که نشان می‌دهد نسبت به بهار سال گذشته روند رو به رشد تا ۷.۲ درصد را طی کرده است.
آنچه مرکز آمار ایران در رابطه با رشد اقتصادی اعلام کرد از این حکایت داشت که در بهار سال جاری تولید ناخالص داخلی (GDP) به ۱۷۷ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان با احتساب نفت رسیده است در حالی که این رقم در مدت مشابه سال گذشته ۱۶۵ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان بوده که نشان‌دهنده رشد ۷.۶ درصدی اقتصادی در بهار سال جاری است. از سوی دیگر تولید ناخالص داخلی بدون احتساب نفت در بهار امسال ۱۵۰ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان بوده که نسبت به دوره مشابه سال قبل که ۱۴۴ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان گزارش شده بود ۴.۶ درصد رشد داشته است
شاخص‌های بانک مرکزی
طبق آمار بانک مرکزی رشد اقتصادی از 0.3- در بهار 99 به 6.2 درصد در بهار 1400 رسیده و 6.5 درصد بهبود داشته است. اما بانک مرکزی هم از رشد اقتصادی مثبت در هر دو بخش با نفت و بدون نفت خبر داده بود، براساس اعلام این بانک تولید ناخالص داخلی در بهار با احتساب نفت ۳۴۷ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان و تولید بدون نفت ۳۱۴ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان ثبت شده که نشان می‌دهد رشد اقتصادی با نفت در بهار ۶.۲ درصد و بدون نفت ۴.۷ درصد بوده است.
بر این اساس، رشد اقتصادی اعلامی مرکز آمار با نفت ۱.۴ درصد و بدون نفت بیشتر از رشد بانک مرکزی است ولی بدون نفتی که مرکز آمار اعلام کرد ۰.۱ درصد کمتر از نرخ رشد اعلامی بانک مرکزی است. این اختلاف البته در جزییات مشهود است؛ به‌طوری که طبق اعلام مرکز آمار ایران در بهار امسال، در گروه کشاورزی رشد منفی ۴.۵ بوده و گروه صنایع و معادن ١٣.٨ و گروه خدمات ٤.٥ درصد نسبت به فصل بهار سال ١٣٩٩، رشد داشته‌اند.در حالی که طبق آمار بانک مرکزی در این دوره به استثنای ارزش افزوده گروه کشاوری که متاثر از خشکسالی و کاهش تولید محصولات زراعی با کاهش عملکرد ۰.۹ درصدی مواجه شده، ارزش افزوده سایر گروه‌های اقتصادی شامل نفت ۲۳.۳، صنایع و معادن ۲.۱ و خدمات هفت درصد بوده است. این نکات نشان می‌دهد که به دلیل اختلاف در روش اندازه‌گیری و سال پایه این دو مرکز، اختلاف و موازی‌کاری آماری ادامه دارد.متفاوت بودن آمار بانک مرکزی و مرکز آمار در حالی است که رشد اقتصادی که مرکز آمار اعلام کرده برمبنای سال پایه ۱۳۹۰ و رشد اعلامی بانک مرکزی براساس قیمت‌های پایه سال ۱۳۹۵ است. اما از نظر بسیاری از صاحب نظران، مهم‌ترین، روشن شدن سمت و سوی شاخص‌های اقتصادی است و در حال حاضر رشد اقتصادی مثبت، رشد سرمایه‌گذاری منفی، رشد مصرف بخش خصوصی مثبت اعلام شده و نشان می‌دهد که دولت و سرمایه‌گذاران باید چه برنامه‌هایی را اجرا کنند. از سویی گرچه طی مصوبه شورای عالی آمار برای ممانعت از موازی‌کاری، بانک مرکزی نباید برخی آمار شاخص کلان از جمله رشد اقتصادی یا تورم را به صورت رسمی منتشر کند و مرکز آمار مرجع رسمی است اما در هر حال این بانک در چند دوره گذشته نسبت به این موضوع اقدام کرده است. در هر صورت اعلام‌هایی که این دو دارند اغلب با یکدیگر متفاوت بوده و کمتر زمانی پیش می‌آید که اعداد مشابه اعلام شود و این در حالی است که حتی در دوره‌های قبلی برای اعلام رشد اقتصادی حتی اعلام مثبت یا منفی بودن رشد هر چند به فاصله‌ای اندک موجب اختلاف اعدادی بین آنها بوده است.
رشد منفی سرمایه‌گذاری
رشد مصرف بخش خصوصی یا قدرت خرید مردم و خانوارها که با نگرانی‌های بسیار و تورم بالای قیمت کالاهای معیشتی و مصرفی در سال‌های اخیر و رشد منفی مواجه بوده و در سه فصل بهار، تابستان و پاییز 99به ترتیب 3.9- ، 0.4- و 0.5- منفی بوده است از زمستان 99 روند بهتری به خود گرفته و در زمستان 3 درصد و در بهار 2.2 درصد مثبت گزارش شده است. گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد که مصرف بخش خصوصی یاخانوارها در بهار 1400 بهبود یافته و 2.2 درصد بهتر شده است. مصرف بخش دولتی نیز که بهار 99 معادل 9.3 درصد بوده در بهار امسال صفر درصد بوده و تغییری نکرده است. مصرف بخش دولتی در چهار فصل سال 99 به ترتیب 9.3، 6.3، 4.5- و 11.4- درصد بوده است. رشد مصرف بخش خصوصی یا قدرت خرید مردم در سال‌های 91 تا 99 به ترتیب 2.2-، 1.9-، 2، 3.5-، 3.8 و 2.5، 2.6-، 7.7- و 0.5- درصد بوده است. یعنی شش سال منفی و سه سال مثبت بوده است. نرخ رشد سرمایه‌گذاری یا تشکیل سرمایه ثابت ناخالص نیز که یکی از مهم‌ترین شاخص‌های اقتصادی و پیش ران رشد تقاضا و رشد اقتصاد و قدرت خرید مردم محسوب می‌شود نیز در بهار 1400 همچنان رشد منفی 3.5- درصدی داشته است. رشد سرمایه‌گذاری که در طول یک دهه 1390 در 5 سال منفی گزارش شده است در سال 99 مثبت 5 درصد گزارش شد و اگرچه در فصل تابستان 5.5- درصد منفی بود اما در بهار و پاییز و زمستان مثبت گزارش شده و به ترتیب 17.3 درصد، 1.7 درصد و 10.5 درصد اعلام شده است. رشد سرمایه‌گذاری در سال های91 تا 99 غیر از سال‌های 93 و 96 که متاثر از تشکیل دولت روحانی و سیاست انضباط مالی و امضای برجام مثبت شده است، همواره منفی بوده و به ترتیب 23.8- ، 7.8- ، 7.8، 12- ، 3.7- ، 1.4، 12.3- ، 5.9- و 5 درصد اعلام شده است. یعنی 5 سال منفی و سه سال مثبت شده است. سرمایه‌گذاری در بخش ساختمان در بهار 1400 منفی گزارش شده و 10.3- درصد بوده است و نشان‌دهنده تداوم رکود در بخش ساختمان است. رشد سرمایه‌گذاری در بخش ساختمان در چهار فصل سال 99 نیز به ترتیب 30.7 درصد، 9.9- درصد، 0.9 و 17.5 درصد بوده و در تابستان 99 و بهار 1400 منفی گزارش شده است.. سرمایه‌گذاری در ماشین‌آلات نیز در بهار 1400 معادل 15.8 درصد گزارش شده و در چهار فصل 99 به ترتیب 8.9- درصد، 6.2 درصد، 5.3 درصد و 6 درصد بوده و در بهار 99 منفی بوده است. صادرات کالا و خدمات نیز که در بهار 1400 معادل 35.6 درصد و مثبت گزارش شده در چهارفصل سال 99 به ترتیب معادل 34.3-، 20.1-، 5.8- و 24.3 درصد بوده است. به عبارت دیگر در سه فصل بهار و تابستان و پاییز 99 منفی بوده است. به عبارت دیگر، پس از انتخابات امریکا و روی کار آمدن دولت بایدن، و همچنین فروکش کردن کرونا در بسیاری از کشورهای جهان، روند صادرات نیز بهتر شده و مثبت گزارش شده است. واردات کالاها و خدمات نیز در بهار 1400 مثبت گزارش شده و 30.5 درصد بوده است اما در چهار فصل سال 99 متاثر از وضعیت ارزی دولت، کاهش درآمدها، کسری بودجه، کاهش قدرت خرید مردم، افزایش شدید نرخ ارز و بحران کرونا، واردات رشد منفی داشته و به ترتیب 43.9-، 30.8-، 22.7- و 16.9- درصد بوده است. در بخش‌های اقتصادی نیز رشد ارزش افزوده نفت 23.3 درصد، خدمات 7 درصد، صنایع و معادن 2.1 درصد، گروه کشاورزی 0.9- درصد، گزارش شده است در کل اقتصاد کشور نیز تولید ناخالص داخلی به قیمت پایه 6.2 درصد، هزینه ناخالص داخلی به قیمت بازار 7.4 درصد، صادرات کالا و خدمات 35.6 درصد، واردات کالاها و خدمات 30.5 درصد، رشد مثبت داشته است. هزینه ناخالص داخلی به قیمت بازار نیز که در بهار 1400 مثبت و 7.4 درصد بوده، در چهار فصل 99 به ترتیب معادل 1.6-، 2.7، 1.3، و 4.6 درصد اعلام شده و تنها در فصل بهار 99 منفی بوده است. براساس محاسبات مقدماتی اداره حساب‌های اقتصادی این بانک، تولید ناخالص داخلی کشور در فصل اول 1400 (به قیمت‌های پایه سال 1395)، با نفت به رقمی حدود 3477.0 هزار میلیارد ریال و بدون نفت به حدود 3148 هزار میلیارد ریال رسید که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل به ترتیب از افزایش 6.2 و 4.7 درصدی برخوردار است. به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی، در این دوره به استثنای ارزش افزوده گروه کشاورزی که متاثر از خشکسالی و کاهش تولید محصولات زراعی با کاهش عملکرد 0.9 درصدی مواجه شد، ارزش افزوده سایر گروه‌های اقتصادی شامل «نفت»، «صنایع و معادن» و «خدمات» از افزایشی به ترتیب معادل 23.3، 2.1 و 7.0 درصدی برخوردار بوده‌اند. ذکر این نکته ضروری است که تحقق رشد 7.0 درصدی ارزش افزوده گروه خدمات در سه ماهه اول سال 1400 و در شرایطی که ارزش افزوده این گروه در سه ماهه اول سال 1399 متاثر از پیامدهای شیوع بیماری کرونا با کاهش 2.5 درصدی مواجه شده بود، حاکی از بازیابی این بخش از اقتصاد از تبعات منفی شیوع ویروس کرونا است. بررسی سهم فعالیت‌های مختلف اقتصادی در بخش خدمات نشان می‌دهد که افزایش نرخ رشد ارزش افزوده این بخش عمدتاً در نتیجه افزایش ارزش افزوده فعالیت‌های «حمل و نقل و انبارداری»، «بهداشت و مددکاری اجتماعی»، «عمده فروشی، خرده‌فروشی و تعمیر وسایل نقلیه موتوری»، «اطلاعات و ارتباطات»و «حرفه‌ای، علمی و فنی» بوده است. همچنین هزینه‌های مصرفی بخش خصوصی که در سال 1399 به میزان 0.5 درصد کاهش داشت، از فصل چهارم سال گذشته روند رو به بهبود ملموسی به خود گرفته و در فصل ابتدایی سال جاری نیز رشد 2.2 درصدی را تجربه کرد. رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص کل نیز در فصل اول سال جاری نسبت به فصل مشابه سال گذشته معادل 3.5- درصد تحقق یافت که در این ارتباط تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در ماشین‌آلات رشد قابل توجه 15.8 درصدی را تجربه کرد؛ در حالی که تشکیل سرمایه ثابت در بخش ساختمان کاهش معناداری (10.3- درصد) را به ثبت رساند. همچنین صادرات و واردات کالاها و خدمات (به قیمت‌های ثابت)، پس از کاهش به ترتیب 10.4 و 28.7 درصدی در سال 1399، در سه ماهه اول سال 1400 به ترتیب با رشد 35.6 و 30.5 درصدی همراه بودند.
