رییس جدید بانک مرکزی بازار را به تعادل می‌رساند؟
گروه بازار سرمایه |
بعد از مدت‌ها گمانه‌زنی بالاخره تکلیف سکان‌دار بانک مرکزی مشخص شد و علی صالح‌آبادی به عنوان یکی از جوان‌ترین مدیران دولت سیزدهم فرمان سیاست‌های پولی-بانکی کشور را به دست گرفت. این موضوع که صالح‌آبادی در مسند ریاست بانک مرکزی تا چه حد در نیل به اهداف خود موفق خواهد بود مساله‌ای بااهمیت بوده و هیچ مدیری در تاریخ سازمان بورس به‌اندازه صالح‌آبادی بر صندلی ریاست این سازمان تکیه نداده. وی از سال 1384 تا 1393 ریاست سازمان بورس را بر عهده داشت و در این مدت اتفاقات گسترده و عدیده‌ای در رابطه با بورس تهران صورت پذیرفت. در این میان کارشناسان امیدوارند که انتخاب ریاست بانک مرکزی که سابقه سکان‌داری سازمان بورس را دارد باعث ایجاد تعادل بین بازار پول و سرمایه شود. صالح‌آبادی در سال ۱۳۸۵، حدوداً یک سال پس از تصدی سمت دبیرکلی سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران و بر اساس قانون بازار اوراق بهادار که در سال ۸۴ تصویب‌شده بود، سازمان بورس و اوراق بهادار را به عنوان نهاد ناظر بازار سرمایه تأسیس کرد و خود، با تصویب شورای عالی بورس به مدت حدود 10 سال و در سن 27 سالگی مسوولیت این سازمان مهم را بر عهده داشت. از این منظر دوران مدیریت وی را می‌توان طولانی‌ترین دوران مدیریت در بین روسای سازمان بورس کشور دانست. از مهم‌ترین اقدامات وی در دوران طولانی تصدی ریاست سازمان بورس، تأسیس بورس‌های چهارگانه شامل بورس اوراق بهادار تهران، بورس کالای ایران، فرابورس ایران و بورس انرژی و همچنین تأسیس شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، به عنوان ۵ رکن اجرایی بازار سرمایه بود تا بدین‌ترتیب، نهاد ناظر بازار سرمایه از ارکان اجرایی این بازار منفک شود. در زمان صالح‌آبادی، همچنین کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار و کانون نهادهای مالی ایران تأسیس شد. ایجاد کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار در بدو تأسیس سازمان بورس که نقش بسیار موثری در توسعه ابزار‌ها و نهادهای مالی جدید منطبق بر مبانی شرعی ایفا نمود، راه‌اندازی بیش از ۱۰ نوع نهاد مالی جدید ازجمله شرکت‌های تأمین سرمایه، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، شرکت‌های سبد گردان، شرکت‌های مشاوره سرمایه‌گذاری، معرفی و عملیاتی کردن انواع ابزارهای جدید مالی شامل انواع صکوک (صکوک اجاره، مرابحه، استصناع، منفعت)، اسناد خزانه اسلامی، اوراق اختیار فروش تبعی، قرارداد‌های آتی سهام و آتی کالا و...، از مهم‌ترین اقدامات رییس‌کل جدید بانک مرکزی در دوران تصدی مسوولیت ارشد بازار سرمایه کشور بود. صالح‌آبادی همچنین در حوزه فناوری اطلاعات نیز اقدامات بنیادین بسیاری در بازار سرمایه انجام داد. راه‌اندازی سامانه جامع ناشران بازار سرمایه موسوم به سامانه کدال به‌منظور ارتقاء سرعت و شفافیت انتشار اطلاعات در بازار سرمایه و جلوگیری از رانت اطلاعاتی در بازار، سامانه هوشمند نظارت بر معاملات بازار سرمایه، ارتقاء سامانه معاملات بازار سهام و راه‌اندازی معاملات آنلاین بوده که در افزایش ضریب نفوذ این بازار در کشور نقش بسیار زیادی ایفا کرده، به‌نحوی‌که در حال حاضر بخش عمده معاملات در بورس به‌صورت آنلاین انجام می‌شود. دوره مدیریت رییس جدید بانک مرکزی در بازار سرمایه، همچنین مصادف بود با اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی. وی که خود، عضو شورای عالی اصل ۴۴ قانون اساسی هم بود، با تسهیل فرآیند پذیرش شرکت‌های مشمول واگذاری در بورس، نقش مهمی در اجرای این قانون ایفا کرد. بسیاری از شرکت‌های بزرگ بازار سرمایه مانند مخابرات ایران، ملی مس، فولاد مبارکه، هلدینگ خلیج‌فارس، مپنا، بانک‌های ملت، صادرات و تجارت و بسیاری از شرکت‌های دیگر، در دوره مدیریت وی در بازار سرمایه عرضه شدند. همین موضوع باعث شد ارزش بازار سرمایه و حجم و ارزش معاملات این بازار و تعداد سهامداران طی این دوره، به نحو چشمگیری افزایش یابد. تکمیل قوانین و مقررات موردنیاز برای توسعه بازار سرمایه ازجمله قانون توسعه ابزار‌ها و نهادهای مالی جدید مصوب سال ۱۳۸۸ مجلس شورای اسلامی و سایر مقررات موردنیاز به‌منظور توسعه و عملیاتی کردن ابزار‌ها و نهادهای مالی جدید در بازار سرمایه، از دیگر اقدامات اساسی صالح‌آبادی در یک دهه مدیریت در بازار سرمایه بوده است.
کارشناسان در خصوص انتصاب رییس بانک مرکزی چه می‌گویند؟
کارشناسان متعددی به موضوع انتخاب صالح‌آبادی به عنوان رییس بانک مرکزی واکنش نشان دادند که منتقدین این انتصاب می‌گویند: تمرکز بر روی شاخص‌ها و بازدهی بازار سهام از نقاط ضعف وی است و محدودیت‌های دامنه نوسان نیز در دوران ریاست وی چندین بار و باقدرت مورداستفاده قرار گرفت و سازمان بورس آن زمان به‌جای تمرکز بر روی فعالیت‌های نظارتی تنها به بازدهی سهام تکیه کرده که نمی‌توان آن را یک امتیاز مثبت برای آن دوران دانست. درست است صالح‌آبادی موضوع اهمیت شاخص برای سازمان بورس را در آن زمان رد می‌کند اما نباید شائبه‌های مرتبط با شاخص‌سازی و فشار بر روی حقوقی‌ها برای تغییر روند بازار را فراموش کرد. همایون دارابی، فعال و کارشناس بازار سرمایه نیز در خصوص ریاست جدید بانک مرکزی نوشت: قطعاً انتخاب دکتر صالح‌آبادی فرصتی مهم برای بازار سرمایه است؛ این اولین‌بار است که یک مدیر بازار سرمایه در رأس سیاست‌گذار پولی قرار می‌گیرد و این امر می‌تواند قدرت بیشتری به بازار سرمایه و همسان‌سازی فرصت‌ها و امتیازات در دو بازار بدهد. یک شورای عالی بورس یکدست و هماهنگ هم به وجود می‌آید که تصمیمات سخت را راحت‌تر می‌کند.
نهاد ناظر بازار پول برنهاد ناظر بازار سرمایه کنترل دارد
بهنام علیخانی، کارشناس بازار سرمایه درباره این انتخاب به «تعادل» می‌گوید: رابطه بین بازار پول و سرمایه در هر دو بعد تأمین مالی و سرمایه‌گذاری قابل‌تعریف است. ازنظر تئوریک بازار پول برای تأمین مالی و سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت و بازار سرمایه برای تأمین مالی و سرمایه‌گذاری بلندمدت کاربرد دارند. رابطه‌این دو بازار عموماً رابطه‌ای رقابتی است چراکه ابزارهای بازار پول ریسک کمتر و بازده مشخصی دارند، درحالی که در بازار سرمایه به‌ویژه در بازار سهام و مشتقه و تا حد کمی بازار بدهی، ریسک بیشتری با بازده نامطمئن وجود دارد. هر نوع افزایش در نرخ‌های بهره در سطح بین‌بانکی، نرخ سود سپرده در سطح شعب و نیز نرخ اوراق بدهی دولتی که باواسطه بانک مرکزی منتشر می‌شوند، به ضرر بازار سرمایه خواهد بود. این کارشناس بازار سرمایه توضیح می‌دهد: رابطه نرخ بهره با سطح عمومی قیمت‌ها در بازار سرمایه رابطه‌ای معکوس است از طرف دیگر مقررات در بانک مرکزی بر بازار سرمایه اثر می‌گذارد، به عنوان‌مثال محدودیت در وام‌دهی به شرکت‌های سرمایه‌گذاری و هلدینگ‌ها یا به‌صورت کلی برای خرید سهام، محدودیت‌های اعمال‌شده برای افزایش سرمایه‌گذاری‌های بانک‌ها در بازار سرمایه یا درصد قابل‌قبول برای وثیقه‌گیری سهام درازای تسهیلات ازجمله این قوانین هستند، نکته قابل‌توجه این است که نقدینگی از بانک‌ها تحت هیچ شرایطی خارج نمی‌شوند و بخش بسیار کوچکی از آن به شکل اسکناس و مسکوکات دست مردم است، یعنی رقابت بین بازار پول و سرمایه صرفاً هزینه پول در سیستم بانکی را تغییر می‌دهد. علیخانی در ادامه می‌گوید: ارتباط سیستمی بین نهادهای ناظر در بازار پول و بازار سرمایه هم‌اکنون نیز وجود دارد ولی قدرت متوازن نیست. مطابق قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۸۴، رییس‌کل بانک مرکزی یکی از ۱۲ عضو اصلی شورای عالی بورس است و از طرف دیگر معمولاً رییس‌کل بانک مرکزی یک پای جلسات هیات دولت است، بنابراین همواره نهاد ناظر بازار پول برنهاد ناظر بازار سرمایه کنترل داشته است. در مقابل جایگاه قانونی ریاست سازمان بورس و اوراق بهادار در بهترین حالت در سطح معاونت وزیر اقتصاد است و تردیدی نیست که توازنی از این بابت وجود ندارد، هرچند که بانک منجر به چنین عدم توازنی شده است. هرگونه مکانیزمی برای هماهنگی بیشتر بین این دو نهاد مورد استقبال فعالان بازار سرمایه خواهد بود و یکی از این مکانیزم‌ها تشکیل شورای مشترک بین آنهاست اما جایگاه قانونی چنین شورایی باید تبیین شود یا در مجلس شورای اسلامی الزامات آن تعیین شود. همچنین حضور سکان‌دار سازمان بورس در شورای عالی پول و اعتبار نیز می‌تواند هماهنگی بین این دو بازار را تقویت کند. وی با اشاره به سابقه صالح‌آبادی اظهار می‌کند: صالح‌آبادی تجربه هر دو بازار را دارد و هنگام تصمیم‌گیری در بانک مرکزی، اثرات آن بر بازار سرمایه را درک می‌کند و زبان مشترک مناسبی به وجود خواهد آمد. این انتخاب را حداقل موفقیتی برای بازار سرمایه در این رقابت نابرابر خواهیم دانست. با توجه به‌اضافه شدن سهامداران عدالت به بورس و در نظر گرفتن ارزش دارایی مردم در صندوق‌های بازنشستگی و حتی بانک‌ها، تقریباً تمام مردم درگیر بازار سرمایه شده‌اند و جایگاه آن در اقتصاد ارتقا یافته است. حضور موثرتر سازمان بورس در حوزه انتشار اوراق بدهی دولتی مهم‌ترین اولویت در تعامل این دو بازار است.
اقتصادی پویا با نزدیکی بورس و بازار پول
مهدی سوری، کارشناس بازار سرمایه در رابطه با انتخاب صالح‌آبادی به عنوان رییس‌کل بانک مرکزی می‌گوید: صالح‌آبادی از سال ۱۳۸۵ تا سال ۱۳۹۳ ریاست سازمان بورس را بر عهده داشته و سابقه ایشان در بازار سرمایه نسبت به بازار پول وزین‌تر است. با توجه به اشرافی که صالح‌آبادی روی بازار سرمایه دارد امیدواریم این هماهنگی بین بازار پول و سرمایه رخ دهد و علاوه بر آن اگر تصمیمی در بانک مرکزی گرفته شود، صالح‌آبادی اثر این تصمیم بر بازار سرمایه را می‌داند؛ اما درگذشته افرادی در این مقام برای حل بسیاری از مشکلات تصمیماتی می‌گرفتند که آسیب‌های زیادی به بازار سرمایه می‌زد. سوری در پاسخ به این پرسش که چه شکاف‌هایی بین بازار پول و سرمایه وجود دارد که با آمدن صالح‌آبادی می‌تواند اصلاح شود؟ توضیح می‌دهد: تا زمانی که بانک مرکزی مستقلی نداشته باشیم این فاصله وجود دارد و فرقی نمی‌کند چه کسی رییس بانک مرکزی باشد، اما صالح‌آبادی در سیاست‌گذاری‌های پولی می‌تواند بازار سرمایه را مدنظر قرار دهد و دو بازار را با یکدیگر تنظیم کند.
در پایان باید عنوان کنیم در سال‌های گذشته شاهد تصمیماتی در حوزه بازار پول بودیم که باعث ایجاد تلاطم‌هایی زیادی در بازار سرمایه شد، حال امیدواریم با انتخاب فردی که سابقه ریاست بر سازمان بورس دارد از گرفتن چنین تصمیمات ناپخته‌ای جلوگیری شود تا شاهد اتفاقاتی مانند آنچه در سال ۹۹ رخ داد نباشیم. چراکه کارشناسان و فعالین بازار امیدوارند با آمدن صالح‌آبادی به میرداماد پل ارتباطی بین بازار سرمایه و بازار پول ایجاد شود.
