چشم‌انداز تیره آلودگی هوا در پاییز
گروه راه و شهرسازی|
اقتصاد، جامعه، سیاست و اغلب ساحت‌های دیگر زندگی در ایران از «بیماری‌های مزمن» رنج می‌برند. مثلا «تورم» و «کسری بودجه» دو بیماری مزمن اقتصاد ایران هستند که چندین دهه قدمت دارند و روز به روز کارکردهای سیستم‌های اقتصادی و اجتماعی را نیز آلوده و ناکارآمد می‌کنند. به همین ترتیب، «آلودگی هوا» و «ترافیک» نیز دو «بیماری مزمن شهری» به شمار می‌روند که بر سایر قابلیت‌های زیستی در پایتخت و سایر کلانشهرهای کشور سایه انداخته و آنها را تضعیف کرده‌اند. در این حال، کارنامه پاکی هوا در 7 ماهه نخست سال جاری در شرایطی منتشر شده است که با کاهش دمای هوا در خشک‌ترین پاییز قرن، و همچنین احتمال کمبود گاز در زمستان، چشم‌انداز مثبتی از وضعیت سلامت هوای تهران و سایر کلانشهرها طی 5 ماهه پیش رو به دست نمی‌دهد. به گزارش «تعادل»، در روزهای نخست شهریور سال جاری، جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم، از کمبود ۲۵ درصدی ذخایر و مخازن سوخت مایع نیروگاه‌ها به‌نسبت سال ۱۳۹۹ خبر داده و گفته بود که «امسال در فصل سرما، روزی تا ۲۰۰ میلیون مترمکعب کمبود گاز داریم.» این خبر، به معنی افزایش استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌های تولید برق خواهد بود و البته، تعطیلی دوباره کارخانه‌های گاز سوز مانند کارخانه‌های سیمان! کارخانه‌هایی که یک بار در اوایل تابستان سال جاری قربانی کمبود برق شدند و تولید خود را متوقف کردند، حالا احتمال دارد بار دیگر، در زمستان مجبور به خاموشی دستگاه‌های خود باشند و به این ترتیب، بار دیگر، قیمت سیمان افزایش یابد و عملیات ساختمان سازی را دشوارتر از حالا کند. بر اساس اعلام شرکت کنترل کیفیت هوا، پایتخت از ابتدای سال تا اول آبان سال جاری فقط دو روز هوای پاک داشته است. بر اساس این گزارش، پایتخت از ابتدای سال تا اول آبان، ۱۷۵ روز هوای قابل قبول، ۳۹ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس، دو روز هوای پاک و یک روز هوای ناسالم داشته این در حالی است که در مقایسه با سال گذشته، تهران از ابتدای سال تا اول آبان ۱۵۰ روز هوای قابل قبول، ۵۰ روز هوای ناسالم برای گروه حساس، ۱۵ روز هوای پاک و دو روز هوای ناسالم داشته است.
هوای پایتخت طی مهر ماه ۸ روز آلوده بود
اطلاعات شرکت کنترل کیفیت هوای تهران همچنین نشان می‌دهد که کیفیت هوای تهران در مهر ماه امسال 8 روز در شرایط آلوده قرار داشت و آلاینده شاخص طی این روزها «ذرات معلق» بود. به گزارش ایسنا، کیفیت هوای تهران طی مهر ماه امسال ۲۲ روز در شرایط قابل قبول و 8 روز در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس قرار داشت که از میان آلاینده «ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون» 7 روز و «ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون» یک روز هوای پایتخت را آلوده کردند. آلوده‌ترین روز طی این مدت ۵ مهرماه بود که آلاینده شاخص «ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون» با میانگین ۱۳۰ هوای پایتخت را در محدوده ناسالم برای گروه‌های حساس قرار داده بود. در حالی هوای پایتخت طی مهر ماه سال جاری ۸ روز آلوده بود که نیمی از این روزهای آلوده در نخستین هفته مهرماه به ثبت رسید. هرچند آلودگی هوا در نخستین هفته مهر ماه امسال رکوردشکنی کرد و طی 7 سال اخیر بی‌سابقه بود اما وضعیت کیفیت هوا طی هفته‌های بعد از آن شرایط مطلوب‌تری داشت. کیفیت هوای تهران طی مهرماه سال گذشته ۲۱ روز قابل قبول و ۹ روز برای گروه‌های حساس ناسالم بود. همچنین کیفیت هوای پایتخت در مهر ماه سال ۹۸ نیز ۲۷ روز در محدوده قابل قبول و سه روز در محدوده ناسالم برای گروه‌های حساس قرار داشت که آلاینده شاخص طی این مدت نیز ذرات معلق بود. با این حال هیچ روز آلوده برای مهرماه سال ۹۷ ثبت نشده و هوای پایتخت طی این مدت دو روز در محدوده پاک و ۲۸ روز در محدوده قابل قبول بوده است. مهم‌ترین علت آلودگی هوا در ماه‌های سرد سال افزایش غلظت ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون است. بر اساس آخرین سیاهه انتشار شهر تهران، سهم منابع متحرک مانند تاکسی‌ها، خودروهای شخصی، اتوبوس‌ها و... در تولید ذرات معلق ۶۰ درصد است که در این بین خودروهای دیزلی پررنگ‌ترین نقش را دارند. ذرات معلق یکی از خطرناک‌ترین آلاینده‌های موجود در هوا هستند و می‌توانند بیماری‌های قلبی و ریوی را تشدید کنند و در مواجهه طولانی‌مدت سبب بروز حملات قلبی و ابتلا به آسم شوند. ذرات معلق با قطر کمتر از ۲.۵ میکرون به عنوان مهم‌ترین آلاینده هوا شناخته می‌شوند که در سال ۲۰۱۶ میلادی ۴.۱ میلیون مرگ زودرس ناشی از بیماری‌های قلبی، سکته، سرطان ریه، بیماری‌های ریوی و اختلالات تنفسی به این آلاینده نسبت داده شد. گفتنی است شاخص کیفیت هوا (AQI) به پنج دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شود. بر اساس این تقسیم‌بندی از عدد صفر تا ۵۰ هوا پاک، از ۵۱ تا ۱۰۰ هوا قابل قبول (سالم) یا متوسط، از ۱۰۱ تا ۱۵۰ هوا ناسالم برای گروه‌های حساس، از ۱۵۱ تا ۲۰۰ هوا ناسالم برای همه گروه‌ها، از ۲۰۱ تا ۳۰۰ هوا بسیار ناسالم و از ۳۰۱ تا ۵۰۰ شرایط کیفی هوا خطرناک است.
علل آلودگی هوا چیست؟
به گزارش «تعادل»، اگر چه کمبود و افت فشار گاز در فصول سرد سال و استفاده اجباری از سوخت مازوت به جای گاز در نیروگاه‌های تولید برق یکی از عوامل اساسی طی دو دهه اخیر در تهران و سایر کلانشهرهای ایران بوده است، اما کارشناسان شهری، افزایش استفاده از خودروهای شخصی درحالی که خودروهای داخلی از استانداردهای پایینی برخوردارند، به عنوان یکی دیگر از عوامل اساسی آلودگی هوا در کلانشهرها یاد می‌کنند و از همین رو، یکی از راهکارهای اساسی در زمینه رفع آلودگی هوا توسعه حمل و نقل عمومی (مترو، اتوبوس و تاکسی) است. مساله‌ای که با جهش‌های تورمی طی 4 سال گذشته و همچنین بروز بیماری کرونا طی 2.5 سال گذشته، بیش از همیشه به حاشیه رفته است. دستکم طی 16 سال گذشته، درخواست شهرداری تهران از دولت برای انجام تعهدات و تکالیف حاکمیتی خود در قبال تخصیص بودجه برای توسعه و نوسازی ناوگان مترو و اتوبوس پایتخت اجابت نشده است و اندک توسعه مترو و ناوگان آن از محل درآمدهای ناپایدار شهری (تراکم فروشی) صورت گرفته است. حال که اقتصاد مسکن هم تحت تاثیر جهش‌های تورمی و نوسان‌های اقتصادی به رکود رفته است، منابع ناپایدار شهری هم از مدار رشد خارج شده و از سوی دیگر، به دلیل جهش نرخ ارز توان مدیریت شهری در تامین ناوگان مترو و اتوبوس از خارج کشور به‌شدت افت کرده است. از همین رو است که مدیریت شهری جدید درصدد تعمیر ناوگان فعلی مترو و اتوبوس است تا بلکه اثر اندکی روی کاهش آلودگی هوا ایجاد کند. به گفته مسوولان شهری، ۹۴ درصد اتوبوس‌های دیزلی بخش خصوصی و ۷۶ درصد اتوبوس‌های دیزلی بخش عمومی و همچنین ۱۰۰ اتوبوس برقی فرسوده هستند. از این تعداد ۲۳ درصد اتوبوس‌های گازسوز بخش عمومی و ۱۰۰ درصد بخش خصوصی فرسوده است. در عین حال، پیروز حناچی، شهردار سابق تهران با اشاره به قانون هوای پاک و نقش ۱۸ دستگاه در اجرای این قانون، بر این باور بود و می‌گفت که در این قانون کمترین نقش به شهرداریها داده شده است که تنها نقش توسعه حمل و نقل عمومی را برعهده دارند . اما باید بگویم که حل مشکل آلودگی هوا و ترافیک در شهری به مانند تهران یک مساله حاکمیتی است و شهرداری نمی‌تواند به تنهایی بار این حجم سنگین را به دوش بکشد.
