خودرو در دوراهی قیمتی
گروه بازار سرمایه|
بیش از دو سال است که زمزمه عرضه خودرو در بورس کالا به گوش می‌رسد و باوجودآنکه صحبت‌های اخیر معاون عملیات و نظارت بر بازار بورس کالا از پیشروی این طرح حکایت دارد اما هنوز جزییات این طرح که باید توسط مجلس تعیین شود، مشخص نیست؛ اما هنوز هم برای تولید، عرضه و فروش خودرو برنامه مدون و خاصی در کشور وجود ندارد! پایان یافتن بازار ثانویه، رقابتی شدن و تعادل عرضه و تقاضا در بازار خودرو ازجمله اهداف این طرح به شمار می‌رود و طراحان این طرح معتقد بودند که بورس کالا می‌تواند به روند تولید و عرضه خودرو سامان ببخشد. در این میان برخی از مخالفین طرح را ناقص و نقض‌کننده حقوق مصرف‌کننده‌ها و یک عامل برای افزایش مشکلات در بازار خودرو می‌دانند چراکه؛ باوجود بازار انحصاری خودرو مصرف‌کننده واقعی به‌صورت عام برای خرید وارد این بازار نخواهد شد و از آن‌طرف دست دلالان برای حضور در بازار بورس کالا برای خرید خودرو باقیمت‌های پایین و عرضه در بازار آزاد باقیمت‌های بالاتر باز می‌شود و حتی امکان شیطنت تولیدکننده‌ها با دست‌کاری آمار و ارقام تولید یا عرضه و حضور در بازار به عنوان خریدار برای افزایش قیمت هم وجود دارد.با همه این ابهامات رییس بورس کالا از آغاز مذاکره با گروه‌های خودروسازی که تولیدات آنها مشمول قیمت‌گذاری شورای رقابت نمی‌شود خبر داده و این سوال را ایجاد می‌کند که چرا بورس کالا باید مستقیماً با این شرکت‌ها وارد مذاکره شود! سید جواد جهرمی، معاون عملیات و نظارت بر بازار بورس کالای ایران در گفت‌وگویی که با صداوسیما داشته اعلام کرده است که پای خودروهایی به بورس کالا باز می‌شود که توسط شورای رقابت قیمت‌گذاری نمی‌شوند. جهرمی بابیان اینکه خودروها به دو گروه تقسیم می‌شوند، توضیح داد: گروه نخست خودروهای مشمول قیمت‌گذاری توسط شورای رقابت و تحت نظارت سایر دستگاه‌ها هستند. سران قوا و دولت درمورد قیمت‌گذاری این خودروها مصوبه‌ای دارند که در روزهای آینده توسط وزیر صمت اعلام می‌شود. گروه دیگر خودروهایی هستند که توسط خودروسازهای داخلی تولید و عرضه می‌شوند؛ مانند خودروهای گروه بهمن یا بخشی از خودروهای ایران‌خودرو که مشمول طرح قیمت‌گذاری نمی‌شوند. در این راستا مذاکراتی صورت گرفته که برای عرضه این گروه از خودروها در بورس کالا اقدام شود.معاون عملیات و نظارت بر بازار بورس کالای ایران با تأکید بر اینکه تقاضا برای بخشی از محصولات گروه بهمن که در ماه‌های گذشته به بازار عرضه شد زیاد بود، اظهار کرد: با توجه به اختلاف قیمتی که بین کارخانه و بازار آزاد این گروه از محصولات وجود دارد، رانتی در بازار این محصولات وجود داشت که طبیعتاً باعرضه در بورس این اختلاف قیمت نصیب کارخانه می‌شود.جهرمی افزود: با توجه به اینکه این خودروها مشمول قیمت‌گذاری دولتی نیستند و قواعدی که در وزارت صمت برای سایر خودروها وجود دارد، به این خودروها تسری پیدا نمی‌کند، مانعی برای عرضه آنها در بورس کالا وجود ندارد. اقداماتی با گروه بهمن صورت گرفته و بعدازاینکه این شرکت مدارک و مستندات را به بورس کالا ارایه کند و پذیرش کالا در بورس انجام شد، عرضه کالا صورت خواهد گرفت. بورس کالا در انتظار دریافت مدارک در مورد خودروهای فیدلیتی از گروه بهمن است تا عرضه خودرو را آغاز کند.صحبت‌های مذکور در حالی از سوی جهرمی مطرح‌شده است که نه‌تنها صحبت‌های جهرمی با فیروزی در مورد اینکه کدام خودروها در بورس کالا عرضه می‌شوند تناقض وجود دارد، بلکه هنوز نه زمان دقیق عرضه، نه سازوکار آن و نه شرایط افرادی که می‌توانند از این طریق خودرو بخرند از سوی مجلس مشخص نشده است. درواقع گفته می‌شود طرح مجلس اصلاحاتی داشته و پس‌ازآن که در صحن علنی به تصویب رسید، بورس کالا به عنوان مجری طرح آن را اجرا می‌کند.صنعت خودروسازی کشور را می‌توان صنعت مشکل‌ساز هم دانست چراکه؛ با محدودیت واردات خودرو به‌نوعی انحصار دارد و در معنای دیگر این صنعت به دلیل دخالت‌های دولت و نبود رقیب چند سالی هست که عقب‌گرد می‌کند. خودروسازی‌ها حمایت‌های همه‌جانبه از دولت دارند و تقریباً برایشان مهم نیست که مصرف‌کنندگان چه چیزی نیاز دارند و رویکرد 30 سال پیش را در دستور کار خود قرار داده‌اند و مهم نیست که کشورهای همسایه از آخرین تکنولوژی‌ها و استانداردهای جهانی استفاده می‌کنند. به‌هرحال باوجوداین مشکلات، با توجه به عمق مسائل نمی‌توان به بورس کالا برای قیمت‌گذاری واقعی این صنعت بر اساس عرضه و تقاضا امیدوار بود. دو سالی از مطرح‌شدن این طرح می‌گذرد اما؛ هنوز ابهامات آن برطرف نشده و انتظار نمی‌رود که این ابهامات برطرف شود.
تناقضات در اجرا!
یکی از مهم‌ترین مشکلات و ابهامات موجود در طرح عرضه خودرو اظهارات ضدونقیض نمایندگان مجلس و رییس سازمان بورس کالا است. در آخرین روزهای فروردین امسال حجت‌الله فیروزی، سخنگوی کمیسیون صنایع مجلس از مصوبه این کمیسیون برای عرضه خودرو در بورس کالا جهت متعادل‌سازی عرضه و تقاضا خبر داده و گفته بود که بر اساس پیشنهاد کمیسیون مقرر شد در شرایطی که بازار خودرو با عدم تعادل مواجه و تقاضا برای انواع خودرو بنا به تشخیص شورای رقابت بیشتر از عرضه آنها باشد، خودروسازان باید خودروهای تعیین‌شده توسط شورای رقابت را فقط از طریق بورس کالا عرضه کنند. قیمت پایه عرضه خودرو در بورس در این پیشنهاد توسط شورای رقابت تعیین می‌شود؛ شورای رقابت مکلف است قیمت مبنا مورداستفاده در قیمت‌گذاری نهایی خودروهای مشمول این ماده را مستقیماً بر مبنای محاسبه قیمت تمام‌شده در همان سال، با لحاظ هزینه‌های تحقیق و توسعه، هزینه‌های مالی موضوع تبصره ۲ ماده (۹ مکرر) و هزینه‌های مالی تولید با تایید حسابرس رسمی در قیمت تمام‌شده اعمال و تصویب کند. این در حالی است که معاون عملیات و نظارت بر بازار بورس کالای ایران اعلام کرد که پای خودروهایی به بورس کالا باز می‌شود که توسط شورای رقابت قیمت‌گذاری نمی‌شوند! همین تناقض‌گویی نشان می‌دهد که نه‌تنها مجلس که این مصوبه را طرح کرده بلکه سازمان بورس کالا هیچ ایده‌ای درباره نحوه اجرای آن ندارند!
قیمت خودرو افزایشی می‌شود؟
مهم‌ترین هدف عرضه خودرو در بورس کالا متعادل‌سازی‌ها قیمت‌ها است. به عقیده کارشناسان اقتصادی و بازار سرمایه این عرضه نمی‌تواند دسترسی به این هدف داشته باشد و همچنین موجبات اختلال در عرضه و قیمت این محصول را خواهد داشت و درنهایت شاهد افزایش قیمت خودرو خواهیم بود. مرتضی مصطفوی، کارشناس بازار سرمایه در خصوص عرضه خودرو در بورس کالا نوشت: کالاهای عرضه‌شده در بورس کالا واسطه‌ای هستند و خودرو یک کالای نهایی به شمار می‌رود؛ یعنی خودرو کالایی نیست که مشتری خریداری کند و برای تولید کالای دیگری مورداستفاده قرار گیرد. این تفاوت ماهیت کالاهای عرضه شونده باعث می‌شود کارکرد بورس در حوزه خودرو اثرگذار نباشد. وقتی کالا سرمایه‌ای است خریدار و فروشنده مشخص هستند. به عنوان‌مثال، در حوزه فولاد تعداد تولیدکنندگان و تا حدودی تعداد مصرف‌کنندگان مشخص است؛ ولی در خصوص خودرو تعدادی فروشنده خودروداریم که مشخص هستند، اما میلیون‌ها نفر این خودرو را می‌خرند و هر بار هم تعداد خریداران متفاوت است. این اختلاف فاحش ماهیت کالایی مانند خودرو با سایر کالاها باعث می‌شود خودرو همواره با افزایش قیمت روبرو شود و نمی‌توان به کاهش قیمت خودرو به‌واسطه عرضه در بورس امیدوار بود؛ چون تعداد خریداران زیاد و در مقابل، تعداد فروشندگان اندک است. مکانیسم بورس واقعی نیست تا خریدار واقعی را به فروشنده واقعی برساند. درواقع رانت اطلاعاتی در بورس وجود دارد و در بورس ایران می‌توان دلالی هم کرد، از رانت اطلاعاتی استفاده و حبا‌ب‌سازی و قیمت‌‌سازی کرد. این مشکلات نشان می‌دهد بورس کالا مکانیسم شفافی برای حل مساله قیمت خودرو نیست. به‌هرحال می‌توان گفت صنعت خودروسازی به یکی از مشکلات کشوری تبدیل‌شده، طی دو سال اخیر این کالا نتوانسته وارد بورس کالا شود و انتظار نمی‌رود که به این زودهای‌ها تکلیف آن مشخص شود. در حال حاضر شرکت‌های موجود در بورس وضعیت خوبی ندارند و قیمت برخی از سهم‌های این صنعت به سال 97 بازگشته که به عقیده برخی از کارشناسان باعرضه خودرو در بورس کالا وضعیت قیمتی این سهام خراب‌تر شود. به‌طورکلی و به گفته کارشناسان با وضعیت این روزهای کشور عرضه خودرو در بورس کالا نمی‌تواند مثبت باشد بلکه آینده منفی برای اقتصاد کشور پدید می‌سازد.
