تلاش بخش خصوصی برای تجاری‌سازی محصولات دانشگاهی هوش مصنوعی

رییس کارگروه تعامل‌پذیری کمیسیون هوش مصنوعی و علم داده سازمان نظام صنفی رایانه‌ای درباره جایگاه هوش مصنوعی در ایران و رسیدن به جایگاه ۱۰ کشور برتر در این حوزه، گفت: بخش خصوصی که اکثر آنها شرکت‌های دانش‌بنیان هستند، معمولا از دانشگاه‌ها آمده‌اند و در تلاشند محصولات دانشگاهی را تجاری‌سازی کنند یا اینکه مطابق نیاز صنعت محصولات را سفارشی کنند، اما اکنون این بخش دارای مشکلاتی است و با چالش‌های زیادی دست و پنجه نرم می‌کند. سید محمدباقر سجادی، در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به بیانات رهبری مبنی‌بر قرارگیری در بین ۱۰ کشور اول جهان، اظهار کرد: درباره این موضوع سه واکنش ازسوی فعالان حوزه هوش مصنوعی اعم از دانشگاه و صنعت دیده شد. گروهی معتقد بودند که ساختارهای کشور اجازه چنین پیشرفتی را نمی‌دهد. گروه دوم که دلسوز هم هستند، معتقد بودند تا زمانی که حاکمیت وارد این عرصه نشود، این هدف، محقق نخواهد شد. وی ادامه داد: هر چقدر هم که بخش خصوصی تلاش کند باز هم دولت و حاکمیت است که وظیفه اصلی را بر عهده دارد و این گروه در میدان هستند اما معتقدند تلاش‌های‌شان راهگشا نیست و کار اصلی بر عهده حاکمیت است. گروه سوم معتقد بودند که می‌توان به این هدف نائل آمد حتی اگر حکومت به خوبی به وظایف خود عمل نکند. یعنی بخش خصوصی آنقدر توانمند است که می‌تواند این مسیر را با کمک حداقلی دولت پیش ببرد. مدیرعامل یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه پردازش متن در پاسخ به اینکه اثرگذاران اصلی هوش مصنوعی در کشور که ماموریت دارند تا ایران را جزو ۱۰ کشور برتر هوش مصنوعی قرار دهند، چه کسانی هستند، گفت: هوش مصنوعی همانند خیلی از حوزه‌های دیگر فناوری دارای سه ضلع است، حاکمیت، دانشگاه و بخش خصوصی. این سه ضلع با کمک هم قطعا می‌توانند به اهداف بزرگی برسند. با توجه به اینکه هوش مصنوعی یک فناوری علمی نوظهور است، نقش دانشگاه بسیار پررنگ است. در برخی از فناوری‌ها، افرادی را می‌بینیم که تحصیلات دانشگاهی هم ندارند اما در آن حوزه متخصص هستند. مثلاً برنامه‌نویسان متخصص زیادی هستند که اصلا دانشگاه نرفته‌اند. اما در هوش مصنوعی اینگونه نیست. تقریبا کسی را ندیدم که خبره هوش مصنوعی باشد اما دانشگاه نرفته باشد آن هم تا مقطع ارشد. 

    دانشگاه‌ها در حوزه هوش مصنوعی  نقش پررنگی دارند

سجادی ادامه داد: وقتی شرکت‌های هوش مصنوعی را بررسی می‌کنید متوجه می‌شوید که متخصصین آنها در مقطع ارشد یا دکتری تحصیل می‌کنند. این نشان می‌دهد که نقش دانشگاه بسیار پررنگ است به‌طوری‌که پایه هوش مصنوعی کشور را دانشگاه بنا می‌کند. بخش خصوصی که اکثر آنها شرکت‌های دانش‌بنیان هستند نیز معمولا از دانشگاه‌ها آمده‌اند و در تلاش هستند که محصولات دانشگاهی را تجاری‌سازی کنند یا اینکه مطابق نیاز صنعت محصولاتی را سفارشی کنند. می‌توان گفت این بخش خصوصی است که پیشرفت هوش مصنوعی را به منصه ظهور می‌رساند. دانشگاه لجستیک است و بخش خصوصی در خط مقدم. اما در حال حاضر این بخش دارای مشکلات زیادی است و با چالش‌های زیادی دست و پنجه نرم می‌کند. وی خاطرنشان کرد: ضلع حاکمیت به عنوان بخشی که باید زیرساخت‌ها را به لحاظ نرم‌افزاری و سخت‌افزاری مهیا کند، نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای دارد، به‌طوری‌که برخی از صاحب‌نظران، عدم پیشرفت مورد انتظار در سال‌های اخیر را متوجه این بخش می‌دانند. اما کمیسیون هوش مصنوعی و علم داده جایگاه خود را به عنوان موتور محرک، تنظیم‌کننده، هماهنگ‌کننده و تسهیل‌کننده روابط هر سه ضلع حاکمیت، دانشگاه و صنعت در اکوسیستم هوش مصنوعی، می‌داند. رییس کارگروه تعامل‌پذیری کمیسیون هوش مصنوعی و علم داده سازمان نظام صنفی با اشاره به وضعیت شرکت‌های هوش مصنوعی، اظهار کرد: به خاطر نوظهور بودن هوش مصنوعی، شرکت‌های هوش مصنوعی نیز معمولاً نوپا و کوچک هستند. در حال حاضر شرکت‌های بزرگ مخابراتی، بانکی و ... واحدهای هوش مصنوعی و علم داده در ساختار خودشان ایجاد کرده‌اند. اما تعداد شرکت‌هایی که اساس آن هوش مصنوعی باشد اندک است. متاسفانه هم‌اکنون، درآمد این حوزه در کشور ما کم است، لذا شرکت‌هایی که فقط کار هوش مصنوعی انجام می‌دهند با مشکلات مالی مواجه هستند. به همین خاطر برخی از شرکت‌ها درآمد خودشان را از طرق دیگر تامین می‌کنند و در کنار آن، کسب و کار هوش مصنوعی را پیش می‌برند. سجادی ادامه داد: پروژه‌های هوش مصنوعی عمدتاً از سمت حاکمیت تعریف می‌شود و کسب و کارهای تجاری-تجاری (B2B) کمتر به چشم می‌خورد و شاید بتوان گفت کسب و کار تجاری-مشتری (B2C) در حوزه هوش مصنوعی اصلاً وجود ندارد. البته این موضوع دارای دلایلی است که فقط به یکی اشاره می‌کنم. صنعت هوش مصنوعی کشور، بیشتر از سمت افراد فنی و فارغ‌التحصیلان دانشگاه جلو برده می‌شود. افرادی که بینش تجاری و بازاری خوبی ندارند و همین امر موجب شده که نتوان محصولات کاربردی و تجاری خوبی در این زمینه توسعه داد. 

   اقدامات لازم برای پیشرفت قابل توجه در هوش مصنوعی

وی در پاسخ به اینکه چه اقداماتی باید انجام گیرد تا پیشرفت قابل توجهی در هوش مصنوعی شکل گیرد؟ گفت: اولین و مهم‌ترین مساله تدوین یک سند چشم‌انداز و نقشه راه است. تا زمانی که این نقشه وجود نداشته باشد نمی‌توان پیشرفت را سنجید و ارزیابی کرد. اصلا نمی‌دانیم می‌خواهیم به کجا برویم و مهم‌تر از همه اینکه نمی‌توان هم‌افزایی میان بازیگران این حوزه ایجاد کرد. الان نقش دانشگاه به درستی ترسیم نشده است. صنعت نمی‌داند دقیقا به چه سمتی می‌خواهد برود؛ هر سمتی که جذابیت مالی آن احساس می‌شود به آن سمت می‌رود. حاکمیت هم به فراخور، گاهی اوقات پروژه‌هایی را تعریف یا زیرساخت‌هایی را ایجاد می‌کند. هیچ یک از اینها در یک برنامه مشخص و هماهنگ حرکت نمی‌کنند. بنابراین ضرورت دارد که ابتدا این نقشه تدوین شود. رییس کارگروه تعامل‌پذیری کمیسیون هوش مصنوعی و علم داده سازمان نصر با اشاره به نقش حاکمیت در این پیشرفت، بیان کرد: حاکمیت نقش ویژه‌ای دارد. در بیانیه کمیسیون نظام صنفی به نقش‌های حاکمیت به صورت مفصل پرداخته شده است، البته به‌صورت کلی مطرح شده و نیاز دارد جزییات آن تدقیق شود. اما موضوع مهم این است که نباید انتظار عجیب و غریب از حاکمیت داشت. مثلاً ما نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم حاکمیت به تنهایی سند چشم‌انداز را تدوین کند. می‌توانیم انتظار داشته باشیم که برای این موضوع بودجه تصویب کند اما تحقق این موضوع کار دولت نیست. سجادی افزود: دو ضلع دانشگاه و صنعت باید وظایف حاکمیت را تعریف کنند. در زمینه هوش مصنوعی نمی‌توان انتظار زیادی از حاکمیت داشت. دیگر بازیگران می‌بایست خطوط کلی پیشرفت را مشخص و کلیات وظایف حاکمیت در این زمینه را هم تعیین کنند. آن وقت حاکمیت باید وظیفه خود را به‌درستی انجام دهد. گاهی اوقات مطالبه ما از دولت‌ها و حاکمیت شفاف نیست و آنها نمی‌دانند دقیقا باید چه کار کنند. همین الان اگر من را بگذارند مسوول پیشرفت هوش مصنوعی کشور با امکانات و اختیارات تام، واقعا نمی‌دانم باید از کجا و چگونه شروع کنم. بنابراین ابتدا باید برای حاکمیت تعیین وظیفه کرد. وی در پاسخ به اینکه بار اصلی حرکت هوش مصنوعی به دوش چه کسانی است، گفت: سوال پر مخاطره‌ای است. جای شانه خالی کردن را برای هر کسی باز می‌گذارد. به نظر من همه فعالین این حوزه مسوول هستند. نمی‌توان گروهی را موثرتر و مهم‌تر جلوه داد. اگر هر یک از اضلاع سه‌گانه را پررنگ‌تر کنیم، دو ضلع دیگر مسوولیت خود را گردن او می‌اندازند و او را مقصر جلوه می‌دهند. بنابراین همه به یک اندازه مسوول هستند و باید تلاش کنند که این هدف محقق شود. کمیسیون هوش مصنوعی و علم داده نیز به همان اندازه مسوول است و باید تلاش کند تا میان اضلاع، هماهنگی کامل ایجاد نموده و خلأها را پر کند.