نقض شفافیت در بنگاه‌های دولتی

نشست توسعه و اصلاح بازارسرمایه و نقش آن در تامین مالی اقتصاد ایران با ارایه محمد علی دهقان دهنوی عضو هیات‌علمی دانشگاه علامه‌طباطبایی و رییس سابق سازمان بورس و اوراق بهادار، عبده تبریزی، رضا راعی و وحید روشن قلب مدیر نظارت بر بازار اولیه سازمان بورس توسط پژوهشکده اموراقتصادی به صورت آنلاین برگزار شد. محمدعلی دهقان‌دهنوی درباره توسعه و اصلاح بازار سرمایه و نقش آن در تامین مالی اقتصاد، با بیان اینکه توسعه بازار سرمایه را باید در موضوعات کلان کشور جست‌وجو و برای آن به‌خوبی برنامه‌ریزی کنیم، گفت: پنج محور جزو مهم‌ترین محورهای بازار سرمایه در اقتصاد کشور است که به اعتقاد من باید به آنها توجه شود. اولین و مهم‌ترین کارکردی که در حوزه کلان دنبال می‌کنیم، بحث تامین‌مالی اقتصاد است. این کارشناس بازار سرمایه ادامه داد: وقتی می‌گوییم اقتصاد، بخش خصوصی، دولت، بنگاه‌ها، افراد و... باید همه جوانب تامین‌مالی را مدنظر قرار دهیم. در واقع سه کانال تامین‌مالی در بازار سرمایه وجود دارد؛ افزایش سرمایه‌ها و عرضه‌‌ اولیه سهام و اوراق بدهی است که تامین‌مالی به شکل بدهی در قالب اوراق اسلامی در آن انجام می‌شود و سوم هم تجهیز منابع در قالب صندوق‌های سرمایه‌گذاری است.»  وی در توضیح محور سوم این نکته را اضافه کرد که محور سوم به کیفیت دو محور اول نیست. در بازار سرمایه ظرفیت‌های جدیدی برای تامین‌مالی وجود دارد و می‌تواند رشد آن فراتر از رشد نقدینگی باشد. سیستم بانکی کشور به حداکثر ظرفیت خود رسیده است و حالا بازار سرمایه به عنوان یک کانال برای تامین‌مالی اقتصاد مطرح شده، کانالی که اتفاقا بکر است. رییس سابق سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره بحث سرمایه‌‌گذاری گفت: سهم سرمایه‌گذاری در تولید ناخالص داخلی از دهه ۵۰ تا ۷۰ در اکثر موارد روندی نزولی داشته است که این موضوع «برای یک اقتصاد پدیده مفیدی نیست. آمار تشکیل سرمایه ثابت از دهه ۹۰ کاملا نزولی بوده و موجودی سرمایه هم الان در حال کاهش است. این عضو هیات‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی عنوان کرد که اگر سرانه سرمایه‌گذاری در کشور کم باشد، یعنی در حال فقیر شدن هستیم و همچنین اقتصادی که مشکل کاهش سرمایه‌گذاری دارد، چنین پدیده‌‌ای می‌تواند برایش از لحاظ اقتصادی خطرناک باشد، چرا‌که انتهای این مسیر تله فقر یا دام فقر است. بازار سرمایه پاسخی به این مشکل است، جایی‌که بهترین بنگاه‌های اقتصادی، شفافیت، و تامین‌مالی وجود دارند که اینها می‌توانند کمک کنند که از این مسیر خارج شویم. دهقان دهنوی به تولید ثروت در صحبت‌‌هایش اشاره کرد و گفت که بازار سرمایه می‌تواند به تولید ثروت کمک کند و سپس به دوران بازنشستگی شهروندان پرداخت که پرتفوی دارایی‌های آنها خودش می‌تواند سرمایه‌‌ای برای دوران بازنشستگی باشد. در کشورمان به اندازه کافی سهام را به عنوان ثروتی که زایندگی دارد و برای اقتصاد مفید است و در بلندمدت حتی از املاک رشد بیشتری داشته است، به خانواده‌ها معرفی نکرده‌ایم. محمدعلی دهقان‌دهنوی در ادامه این نشست به مسیرهای توسعه بازار سرمایه اشاره کرد و آنها را در پنج محور قرار داد؛ سیاست‌گذاری اقتصادی، توسعه نهادهای مالی، بنگاهداری و حاکمیت شرکتی. سازمان تسهیلگر و پایش ۳۶۰ درجه.

    ۷۸‌ درصد مدیریت بنگاه‌های دولتی در بازار سرمایه متعلق به مجموعه چند وزارتخانه

وی در در حوزه سیاست‌گذاری اقتصادی هم به حضور دولت در بازار و سیاست‌گذاری صنعتی اشاره کرد و گفت که ۷۸‌درصد مدیریت بنگاه‌های دولتی در بازار سرمایه متعلق به مجموعه چند وزارتخانه، چند‌درصد هم برای ستاد اجرایی فرمان‌امام و باقی هم سایر سرمایه‌گذاران هستند. به اعتقاد رییس سابق سازمان بورس و اوراق بهادار اصول حاکمیت شرکتی و منافع سهامداران باید در نظر گرفته شود، به‌جای اینکه سیاست‌های وزارتخانه و دستگاه‌های دیگر مدنظر قرار بگیرد، چراکه این موضوع به بازار سرمایه آسیب می‌زند و تا آن را حل نکنیم، بازار سرمایه توسعه پیدا نمی‌کند. این استاد دانشگاه بعد از بیان این نکته به مساله دیگری پرداخت و گفت: موفقیت مدیر یک بنگاه اقتصادی را باید از منظر اقتصادی بسنجیم. یعنی این سوال را مطرح کنیم که چقدر برای سهامداران سود ایجاد کرده است؟ حضور دولت در بازار به عنوان مالک باید قطع شود یا سیستمی درست کنیم که مبتنی بر سودآوری و حداکثر‌سازی ثروت سهامدار فعالیت کند.

    بن‌‌بست قیمت‌گذاری دستوری

قیمت‌گذاری دستوری بحث دیگری بود که دهنوی در رابطه با سیاست‌گذاری صنعتی دولت مطرح کرد. به اعتقاد او باید از آن بازگشت کرد، چراکه هیچ موقع نمی‌تواند سیاست درستی باشد. رییس سابق سازمان بورس و اوراق بهادار در همین رابطه ادامه داد: قیمت‌گذاری دستوری بنیان برخی از شرکت‌ها را به زمین زده و ویران کرده و آن قدر غلط است که خود سیاست‌گذار هم می‌داند، اما در بن‌بست گیر کرده است و از آن خارج نمی‌شود. در هیچ‌جای دنیا به عنوان پدیده‌ای عاقلانه دیده نمی‌شود اما شجاعت عبور از آن در کشورمان وجود ندارد.‌باید این شجاعت مطالبه شود تا این اتفاق بیفتد، چراکه دستاوردی جز ایجاد رانت، انحراف منابع و توزیع فساد و آسیب به سرمایه‌گذاری اقتصادی ندارد.  در نهایت تعیین چشم‌انداز رفتار با بنگاه‌ها، عدم‌تجاوز به حقوق سهامدار خرد و غیردولتی و تسهیلگری به‌جای تصدیگری از دیگر مواردی بود که در بخش سیاست‌گذاری صنعتی، دهنوی در صحبت‌‌هایش به آنها اشاره کرد. قانون‌گذاری در رابطه با بازار موضوع دیگر صحبت‌‌های این عضو هیات‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی بود. تثبیت رفتارها به‌جای تثبیت قیمت‌ها، معطوف شدن به مسائل کلان بازار به جای مسائل خرد، اصلاح ساختار و ارکان مبتنی بر الگوی مناسب، ایجاد استقلال برای سازمان بورس و پرهیز از دخالت در اجرا و حفظ‌ شأن نظارتی از جمله محورهای صحبت‌‌های او بود.

   تغییر نگاه به رانت 

تغییر نگاه به دولت محور دیگر صحبت‌‌های محمدعلی دهقان ‌دهنوی بحث رانت بود. به اعتقاد او وقتی که از رانت صحبت می‌شود در ۹۹‌درصد مواقع به عنوان یک پدیده منفی در ذهن‌ها متبادر می‌شود، ولی این نگاه به رانت نگاه خیلی عمومی است در حالی که رانت اشکال مختلفی دارد. امروز دیدگاه‌های اقتصادی به این صراحت نمی‌گوید که همه شکل‌های رانت منفی هستند و بلکه اتفاقا می‌توانند مثبت هم باشند. او به حمایت از بنگاه‌ها و صنایع نوپا اشاره کرد که این حمایت می‌تواند یک رانت مثبت باشد یا به نوآوری در بازار تا زمانی که رقابت در آن نوآوری ایجاد نشده است، اشاره کرد که می‌تواند یک رانت باشد و همچنین رانتی که ناشی از منابع طبیعی است می‌تواند به رشد اقتصادی کمک کند. رانتی که ناشی از فساد، ارتشا و انحصار است به کارآیی و رشد اقتصادی آسیب می‌زند. او سپس در ادامه صحبت‌‌هایش به این موضوع پرداخت که ما در کشورمان در رابطه با رانت چه اقداماتی انجام داده‌‌ایم و به این مساله اشاره کرد که نگاه‌مان به رانت را باید تغییر بدهیم. دولت باید رابطه خودش با صنعت را روشن کند و حمایتش را با‌ثبات کند.‌ اگر هم دولت می‌خواهد حمایت‌‌ها را کاهش بدهد باید به‌صورت تدریجی و از قبل اعلام شده این کار را انجام بدهد.

    بورسی که با قیمت دلار رشد کند  مطلوب نیست

محمدعلی دهقان‌دهنوی در ادامه صحبت‌‌هایش به تورم و ارز اشاره کرد و گفت که «هیچ‌کس طالب رشد بورسی که ناشی از تورم و بالا‌رفتن قیمت ارز باشد، نیست.‌» و در رابطه با این بخش از صحبت‌‌هایش گفت: «رشدی در بازار سرمایه مطلوب است که ناشی از توسعه سرمایه‌گذاری در بنگاه‌های اقتصادی باشد.» او همچنین به سیاست‌گذاری پولی و ارزی در کشور اشاره کرد و صحبت‌هایش را در چهار محور که شامل؛ لزوم هماهنگی با راهبرد ثبات مالی، بازارگردانی اوراق دولتی در بازار سرمایه، حرکت به سمت نظام تک‌نرخی ارز و بازنگری در نحوه مواجهه با شرکت‌های تامین‌سرمایه می‌شد، مطرح کرد. عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی از این موضوع گلایه کرد که چرا سرمایه‌گذاری صندوق توسعه ملی در بازارهای خارج از کشور مجاز است، اما در بازارهای مالی خیر. به اعتقاد او سرمایه‌گذاری صندوق توسعه ملی باید به این شکل باشد که حداقل ۳۰‌درصد منابع ارزی این صندوق در بازار سرمایه باید در قالب شرکت پروژه‌ها، صندوق پروژه‌ها و شرکت‌های سهامی عام، افزایش سرمایه برای طرح‌های توسعه‌ای، صندوق‌های سرمایه‌گذاری بخشی و صندوق تثبیت و توسعه بازار انجام شود.  محمد‌علی دهقان‌دهنوی بیان کرد که برای بازار سرمایه نهادهای مالی باید نقش ایفا کنند و همچنین گفت که خدمات این نهادها و تعدادشان کم است و برای همین هم باید افزایش داشته باشند و توسعه و متنوع‌سازی خدمات مالی داشته باشند که در نهایت این نهادهای مالی توسعه یافته، بستر توسعه بازار سرمایه باشند. او در توضیح این بخش از صحبت‌‌هایش بیان کرد: باید موانع را از جلوی راه این نهادها برداشت و به آنها اجازه رشد داد. بنگاهداری و حاکمیت شرکتی بحث دیگری بود که عضو هیات‌علمی دانشگاه علامه‌طباطبایی درباره آن صحبت کرد. به اعتقاد او نیروی باکیفیت همه شرکت‌های کشور را اداره نمی‌کنند و گفت: باید شرکت‌هایی که در بازار سرمایه هستند با بالاترین استانداردهای شرکتی و حاکمیتی مدیریت شوند. او در ادامه توضیح داد: پتانسیل رشد در داخل برخی از شرکت‌های ما وجود دارد، ولی برخی از مدیران ما که پتانسیل لازم را ندارند از این پتانسیل و تحول استفاده نمی‌کنند.‌» سازمان بورس به عنوان سازمانی تسهیلگر موضوع دیگری بود که دهقان‌دهنوی در صحبت‌‌هایش به آن پرداخت و گفت: «نظارت باید زبان مشترک پیدا کند، استاندارد شود، مبتنی بر فناوری اطلاعات باشد و بازدارنده قبل از عمل باشد. نظارتی که بعد از خطا بیاید بگوید خطا کردی، به‌درد نمی‌خورد. او در آخرین محور صحبت‌هایش به این موضوع پرداخت که اتفاقاتی که در بازار سرمایه می‌افتد را باید پایش کنیم. هرچند که سازمان بورس وظیفه نظارتی و پایشگری خودش را دارد، اما این پایش باید توسط نهادهای مالی، اندیشکده‌ها و محافل علمی، سهامداران عمده و در نهایت سهامداران خرد انجام شود.