مشتریان گازی که از دست می‌روند!
حمیدرضا صالحی
قرارداد سه جانبه سوآپ گازی که بین ترکمنستان، ایران و آذربایجان به تازگی منعقد شده را بدون شک می‌توان یک اقدام رو به جلو قلمداد کرد. چرا که هر حرکتی در حوزه انرژی در منطقه که ایران در آن نقش داشته باشد، می‌تواند نقطه شروع خوبی باشد. اما با توجه به جایگاهی که برای خودمان متصور هستیم، از جمله بحث ذخایر انرژی که رتبه دوم دنیا را داریم و موقعیت جغرافیایی که بین شرق و غرب و شمال و جنوب داریم انتظار می‌رود که نقش ما در چهار راه انرژی به عنوان یک کنترل کننده و مدیریت هاب انرژی مطرح شود. بنابراین باید از چنین فرصتی استفاده کنیم. لذا سیاست ما بهتر است این باشد که هر کشوری که گاز یا برقی در منطقه دارد و ارزان‌تر است را بخریم و به هر کس که از ما گاز یا برق می‌خواهد با قیمت بیشتر بفروشیم و هم درآمد بیشتر نصیب‌مان شود و هم هاب منطقه بشویم درست مثل اینکه بخواهیم گاز ترکمنستان را خریداری کنیم و به عراق و آذزبایجان و ترکیه یا اروپا بفروشیم. اما حال اگر تحرک لازم را نداشته باشیم و نقش‌آفرین نباشیم یا اصلا ایجاد هاب منطقه در اولویت ما نباشد، لذا آن وقت نمی‌توان دستاورد زیادی داشت. بر همین اساس درآمد اندکی از سوآپ و ترانزیت برای ما به دست می‌آید. چون خریدار و فروشنده گاز کشورهای دیگری هستند و ما به سمتی می‌رویم که صرفا نقش ترانزیتی داشته باشیم؛ درست مثل این قرارداد سوآپ که آذربایجان از ترکمنستان گاز می‌خرد و صرفا یک درصد کمی حدود ٥ درصد به ما می‌رسد. البته در صورتی که این گاز را بتوانیم در فصل زمستان نگه داریم و مصرف کنیم، بعد آن را به دیگر کشور خریدار در فصل دیگر صادر کنیم، می‌تواند به نفع ما باشد، ولی در این قرارداد سه جانبه چنین امتیازی ظاهرا دیده نشده است.
ذکر این نکته نیز ضروری است که ترکیه سال‌هاست به دنبال گاز ترکمنستان است و از طرفی هم اطلاع داریم که ترکیه خط لوله انتقال گاز خود را از داخل کشورش به نخجوان چند ماه پیش به طول 80 کیلومتر متصل کرد و الان خط لوله‌اش به نخجوان وصل است و به نظر می‌رسد این پروژه سوآپ گاز به نفع ترکیه است چون به گاز ارزان ترکمنستان دسترسی پیدا می‌کند و لذا ترکیه من‌بعد گاز گران ایران را نمی‌خرد و گاز ارزان ترکمنستان را که سال‌ها به دنبالش بود می‌خرد.
از آنجا که در این قرارداد اخیر سوآپ ما صرفا گازی را منتقل می‌کنیم و درصدی را می‌گیریم. اگر 5 درصد هم سهم‌مان از این قرارداد باشد، یعنی از ٢ میلیارد متر مکعب در سال در حدود 100 میلیون متر مکعب در سال خواهد بود این در حالی است که 5 استان شمال شرقی ما روزانه بیش از 100 میلیون متر مکعب مصرف گاز دارند. خوب است بدانیم مصرف کشور روزی 700 میلیون مترمکعب است و به عبارتی دیگر، نزدیک ٢٦٠ میلیارد مترمکعب در سال. بنابراین 0/1 میلیارد مترمکعب گازی که از این محل سوآپ اخیر به ایران خواهد رسید، کفاف نیاز‌های استان‌های شمالی کشور را نیز نخواهد داد. در نتیجه ما باید تلاش کنیم که از دیگر ظرفیت‌های خود در این عرصه نهایت استفاده را ببریم.
در چنین راهبردی ما نه تنها نباید اجازه بدهیم که مشتریان گاز ایران از دست بروند که حتی با افزایش ظرفیت کاری کنیم که منابع گاز کشورهای منطقه به ایران وارد شوند و سپس متقاضیان از ما فقط گاز بخرند که متاسفانه در سال‌های گذشته کمتر به این مسائل توجه شده است.
ما در گذشته به کشور‌هایی مانند ارمنستان نیز صادرات گاز داشتیم و به جای آن برق دریافت می‌کردیم، اما متاسفانه به این مدل از قراردادها نیز چندان توجه نشده است.
حال اگر می‌خواهیم هاب انرژی منطقه بشویم باید ببینیم چه چیزی به منافع ما کمک می‌کند. بر همین اساس، برای بهره‌مندی بیشتر از قراردادهای گازی در منطقه شایسته است زیرساخت‌های لازم را برای تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه فراهم کنیم و در خرید انرژی ارزان و فروش آن با قیمت بالاتر برای متقاضیان نقش بالاتری برای خود در نظر بگیریم؛ در غیر این صورت با سوآپ ضمن اینکه سود چندانی از این دست قراردادها نخواهیم برد و موقعیت استراتژیک هاب انرژی منطقه را نیز از دست خواهیم داد.
