رویدادهای خارجی سکوی مهاجرت نخبگان

نسیم توکل

چندی پیش به عنوان یکی از ۲۰ استارت‌آپ ایرانی در نمایشگاه فناوری دوبی (جیتکس ۲۰۲۰) حضور یافتیم. در آن زمان فضای توییتر فارسی پر از ارایه دیدگاه‌ها نسبت به عقب بودن استارت‌آپ‌های ایرانی نسبت به دیگر شرکت‌کنندگان بود و اینکه تا چه اندازه می‌توانستیم در زمینه‌های مختلف پیشرفت کنیم. همچنین سطحی از فناوری که استارت‌آپ‌های بین‌المللی قابلیت دسترسی و به دست آوردن آن را پیدا کرده‌اند، موضوع چالشی دیگری در میان بحث‌های کاربران بود. با این همه، برخلاف فضای قالب موجود در میان فعالان حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران که بیشتر به دنبال ایجاد بسترهای چندوجهی عمدتا با هدف فروش و ارتقای درآمد سازمان و تسهیل تبادل کالا و پول میان تولیدکننده، سیستم توزیع و مصرف‌کننده هستند، نمایشگاه فناوری دوبی بیشتر فضایی برای دستیابی به فناوری‌های لبه تیغ آینده و جست‌وجوی راهکاری برای آسان‌تر کردن زندگی بود. بسیاری از استارت‌آپ‌های ایرانی پذیرفته شده هم با چنین دیدگاهی به این نمایشگاه آمده بودند. نکته مهم دیگری که وجود داشت در آن زمان مخاطبان زیست بوم فناوری ایران بر این باور بودند که بسیاری از استارت‌آپ‌های ایرانی به‌واسطه وجود تحریم‌های اقتصادی و بسته بودن فضای تبادل و تعامل با جهان، نبود سرمایه‌گذار به‌واسطه نبود تقاضا برای فناوری‌های آینده در بازار ایران و هدررفت دانش و زمان صرفا به نمایشگاه جیتکس و دیگر رویدادهای بین‌المللی به چشم زمینه‌ای برای ارایه محصول خود به جهان و سکویی برای مهاجرت می‌نگرند. برای درک بهتر فضای موجود بد نیست با دید تحقیق بررسی کنیم که در سال‌های اخیر چند شرکت و فرد حقیقی با ویزاهای استارت‌آپی یا صاحب کسب‌وکار به کشورهای منطقه اسکاندیناوی، کانادا و استرالیا مهاجرت کرده‌اند. در واقع، یکی از سریع‌ترین و مطمئن‌ترین راه‌های مهاجرت از ایران ویزاهای استارت‌آپی است. این ویزاها به همان میزان فرآیند کاری سختی دارند و یکی از نیازمندی‌های اساسی آن وجود یک کسب‌وکار فعال و داشتن سطحی از فناوری در محصول یا ایده کار است. بنابراین هر ایرانی با دریافت این ویزا و مهاجرت یک تجارت واقعی، محصول و فناوری آینده‌دار را با خود خواهد برد. بسیاری از استارت‌آپ‌های لبه تیغ ایران که هر هفته در جایی ارایه دارند و چندان توجهی هم به آنان صورت نمی‌گیرد، آینده کسب‌وکار خود را در این مملکت در خطر می‌بینند و اجرای آن را فاقد کارکرد می‌دانند. بیشتر به این بابت که ایران امروز برنامه و قصدی برای داشتن محصول فناوری بالا (های‌تک) ندارد و  بازاری برای آن در داخل موجود نیست. بسیاری از محصولات با فناوری روز دنیا که در دوران امروزی با سر و صدای فراوان تولید و عرضه می‌شوند، به عنوان فناوری آینده مطرح هستند اما متاسفانه در ایران برنامه، هدف و چشم‌اندازی برای آن وجود ندارد. ما در نمایشگاه فناوری داخلی یا دورهمی‌های استارت‌آپی می‌بینیم که عرصه برای دانشجویان مستعد و نخبه کشور به منظور ارایه محصول فناورانه بسیار باز است و ایده‌های ناب و بسیار نوآورانه هم وجود دارد که به شکل فزاینده و بسیار نگران‌کننده‌ای سر از اروپا و ایالات متحده در می‌آورد. این افسوس بزرگ را هم باید در کنار لیست بلند بالای دیگر تاسف‌ها قرار بدهیم. مهاجرت نخبگان صرفا به کوچ یک فرد و ترک جغرافیای خود مربوط نیست بلکه دانش، محصول، بهره‌وری و اراده هم از ایران سفر می‌کند و جای خود را به روابط ناسالم و رانت می‌دهد.