روند تولید در سه بخش

تعادل  |

یک گزارش پژوهشی نشان می‌دهد در فصل تابستان سال جاری، صنعت رونق ملایمی داشته است. این درحالی است که دو بخش کشاورزی و معدن با رکود همراه بوده‌اند. جزییات این گزارش و بررسی روند فصلی تغییرات شاخص مقدار تولید در سه بخش صنعت ساخت، معدن و کشاورزی از تابستان 1398 تا تابستان 1400 نشان می‌دهد که رشد نقطه به نقطه مقدار تولید بخش صنعت ساخت از تابستان سال 1399 به بعد همواره مثبت بوده؛ اگرچه در تابستان 1400 از سرعت رشد آن کاسته شده است. در مقابل، دو بخش معدن و کشاورزی دچار رکود و افت تولیدات هستند. به‌استثنای بخش کشاورزی، سطح تولیدات در دو بخش صنعت ساخت و معدن در تابستان 1400 در مقایسه با ارقام سال پایه یعنی 100 =1390 همچنان کمتر بوده که به معنی عدم تحول معنادار در ارتقای سطح تولیدات طی دهه اخیراست. از سوی دیگر، روند تغییرات شاخص بهای تولیدکننده برای هر سه بخش طی بازه زمانی مورد بررسی، افزایشی بوده که بخشی از آن را می‌توان به افزایش سطح قیمت‌های مربوط به هزینه نهاده‌های تولید در سطح جهانی و داخلی و بخشی هم به کاهش عرضه به دلیل قطعی برق در برخی صنایع و افت موجودی مواد اولیه، نسبت داد. 

    صنعت ساخت

براساس گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران، روند شاخص تعدیل شده فصلی مقدار تولید در بخش صنعت ساخت طی فصول تابستان 1398 تا تابستان 1400 نشان می‌دهد، این شاخص پس از تجربه رشد منفی در بهار 1399 و سپس رشد مثبت طی سه فصل متوالی، در زمستان 1399 به بالاترین حد خود رسید. از فصل بهار 1400 روند نزولی این شاخص آغاز و تا تابستان ادامه یافت. رقم تعدیل شده فصلی شاخص مقدار تولید بخش صنعت ساخت در تابستان 1400 حدود 91.7 بوده که اگرچه در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، حدود 2 درصد رشد داشته، اما از سرعت رشد آن در مقایسه با فصول اخیر، کاسته شده که قطعی برق در برخی صنایع یکی از عوامل کاهش نرخ رشد در این فصل است.

با وجود رشد شاخص در فصل تابستان در مقایسه با فصل مشابه سال قبل، همچنان سطح شاخص پایین‌تر از سطح آن در سال پایه یعنی 1390 است که این موضوع برای کلیه فصول از ابتدای سال 1398 تا تابستان 1400 هم صادق است. 

ارزیابی‌ها نشان می‌دهد، شاخص بهای تولیدکننده بخش صنعت ساخت طی بازه مورد بررسی، طی تابستان 1398 تا تابستان 1400 همواره روند صعودی داشته، با این تفاوت که سرعت رشد آن از تابستان 1399 در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است. رقم شاخص مزبور در تابستان 1400 به 577 رسیده که نسبت به تابستان 1399 حدود 80 درصد رشد کرده و علت اصلی آن افزایش هزینه تامین نهاده‌های تولید (داخلی و وارداتی) بوده است.

با توجه به پیشنگر بودن شاخص بهای تولیدکننده، بخشی از افزایش شاخص بهای مصرف‌کننده در اقلام صنعتی در هر فصل به افزایش شاخص بهای تولیدکننده در تولیدات متناظر در فصل قبلی نسبت داده می‌شود، لذا انتظار می‌رود شاخص بهای مصرف‌کننده در فصل پاییز برای اقلام صنعتی موجود در سبد کالای خانوار، به تناسب افزایش یابد.

    معدن 

این گزارش در ادامه سطح شاخص مقدار تولید تعدیل شده فصلی بخش معدن طی دو سال منتهی به تابستان 1400 را بررسی کرده که نتایج آن نشان می‌دهد، همواره پایین‌تر از رقم آن در سال 1390 بوده که به معنی عدم تحول معنادار در این بخش در رابطه با افزایش سطح تولیدات طی ده سال اخیر است.

 این شاخص پس از آنکه در تابستان 1399 به بالاترین میزان خود از ابتدای سال 1398 رسید (97.8)، شروع به افت کرد و طی 4 فصل متوالی کاهش، در تابستان 1400 به.94.1 رسید. رشد این شاخص در تابستان 1400 در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، حدود منفی 4 درصد بوده که بیشترین نرخ کاهش در مقایسه با دو فصل گذشته را داراست.

حال با توجه به نرخ رشد منفی مقدار تولید بخش معدن برای سه فصل متوالی و تشدید آن در فصل تابستان، نتیجه‌گیری می‌شود که این بخش از فصل تابستان سال 1400 وارد رکود شده است. در تابستان 1400 شاخص بهای تولیدکننده بخش معدن به حدود 1018 رسید. این شاخص از ابتدای سال 1398 همواره روند صعودی داشته و رقم آن در تابستان 1400 در مقایسه با تابستان 1399 بیش از دو برابر رشد کرده است. 

عوامل گوناگونی در افزایش بهای تولیدکننده در بخش معدن اثرگذار هستند که کاهش توام عرضه و افزایش هزینه‌های تولید از مهم‌ترین آنها بوده و با توجه به پیوند پیشینی این بخش با سایر بخش‌ها و تامین نیاز کالاهای واسطه‌ای آنها، افزایش بهای تولیدکننده در بخش معدن تاثیر قابل توجهی بر افزایش بهای تولیدکننده در سایر زنجیره‌های مرتبط در صنعت ساخت نیز خواهد گذاشت.

   کشاورزی

به دلیل ماهیت فعالیت بخش کشاورزی، معمولا روند فصلی تولیدات محصولات این بخش که بیشتر مبتنی بر تولیدات زراعی و باغی است، در فصول نیمه نخست سال از افزایش نسبی برخوردار است. با توجه به نوسانات فصلی تولیدات بخش کشاورزی، برای تحلیل روند شاخص تولید این بخش، روند تعدیل فصلی شده اطلاعات دقیق‌تری را در اختیار قرار می‌دهد. 

 براساس آنچه روند تعدیل فصلی شده شاخص مقدار تولید بخش کشاورزی نشان می‌دهد، طی دو سال منتهی به تابستان 1400شاخص مقدار تولید بخش کشاورزی (تعدیل شده فصلی) علیرغم اینکه در بهار و تابستان 1400 کاهش یافته، برخلاف روند حاکم بر دو بخش صنعت ساخت و معدن، همواره از مقدار آن در سال 1390 بالاتر بوده است. 

 رقم شاخص مزبور در فصل تابستان 1400 برابر با 104.9 بوده که در مقایسه با تابستان سال قبل، حدود 6 درصد کاهش یافته ضمن اینکه افت تولید در مقایسه با فصل قبل، بیشتر نیز شده است. طی دو فصل بهار و تابستان 1400 رشد شاخص مقدار تولید بخش کشاورزی منفی بوده که به معنی بروز رکود در این بخش است. یکی از مشکلات مرتبط با افت تولید بخش کشاورزی، کاهش میزان دسترسی به نهاده‌های تولید به ویژه آب به علت بروز خشکسالی و تغییرات اقلیمی در برخی از نقاط کشور است.

شاخص قیمت تولیدکننده این بخش نیز که همواره روند صعودی را طی دو سال منتهی به تابستان 1400 طی کرده در تابستان 1400 به 528 رسیده که نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود 70 درصد افزایش یافته است. بنابر این گزارش و باتوجه به ضریب اهمیت بالای کالاهای خوراکی و آشامیدنی در سبد هزینه خانوار، افزایش بهای تولیدکننده این بخش آثار مستقیمی بر افزایش قیمت مصرف‌کننده دارد که کاهش عرضه و افزایش تقاضا بر افزایش مزبور تاثیر خواهد گذاشت.