موشکافی قراردادهای آتی نفتی
علی نقوی، مدیرعامل بورس انرژی در گفت‌وگو با دنیای اقتصاد گفت: تاکنون برای عرضه در بازار مشتقه چند کالا به عنوان دارایی پایه برگزیده شده‌اند و فرآیند پذیرش آنها طی شده است. بنزین، نفتا، متانول و میعانات گازی کالاهایی هستند که فرآیند پذیرش آنها به پایان رسیده است. مشخصات عرضه‌ها نیز به‌گونه‌ای تعریف شده تا امکان حضور سرمایه‌گذاران و خریداران خرد در بازار مشتقه فراهم باشد. اندازه قراردادها برای معامله در بازار مشتقه را نیز مطابق استانداردهای جهانی برگزیده‌ایم. به موازات اینکه در سازمان بورس بحث دستورالعمل و ویژگی‌های فنی آن مطرح بود، در بورس‌انرژی مطالعات موردنیاز برای تعریف مشخصات قراردادها در حال انجام بود که این مطلب مکمل مهمی برای حمایت از تصویب و ابلاغ این دستورالعمل شد؛ آن هم در شرایطی که پس از نهایی شدن دستورالعمل (قبل از ابلاغ رسمی) هیات پذیرش بورس‌انرژی اقدام به پذیرش دارایی پایه این قرارداد مشتقه کرد. در همین زمان، در سه‌دوره متفاوت کارگزاران برای آماده‌سازی ملزومات آغاز این معاملات آموزش دیدند و نمایندگان کارگزاری‌ها با این شیوه معاملات آشنایی کافی پیدا کردند و هم‌اکنون مرحله چهارم آن در حال اجراست. در کنار آن با حمایت بورس‌انرژی دو دوره آموزشی در زمینه قراردادهای آتی حامل‌های انرژی در مرکز مالی ایران برای فعالان حقیقی برگزار شد. نقوی در خصوص سایر زیرساخت‌ها با محوریت ویژگی‌های فنی قراردادهای آتی بیان کرد: با توجه به همکاری با شرکت مدیریت فناوری، نرم‌افزار معاملاتی طبق دستورالعمل آماده شده؛ اگرچه یک سامانه جانبی هم موردنیاز بود که تهیه شده و تست نهایی آن نیز صورت گرفته است. همچنین با شرکت سپرده‌گذاری مرکزی جلسات متعددی برگزار و نکات اصلی در میان گذاشته شده است. به عنوان نمونه، نکات اصلی در این حوزه مدل‌های مختلف تسویه وجوه، تضامین لازم در زمان تحویل و وجه تضمین برای حضور در معاملات بود. تجربه سایر بازارها و همچنین تجربه موجود در معاملات فرآورده‌ها در بورس‌انرژی نشان داده است که این ابزارها باید به‌آهستگی و به‌تدریج تعریف شوند؛ آن‌هم در شرایطی که تحقیقات صورت‌گرفته نشان داده است در اکثر بازارهای مشتقه، توسعه و عمق‌بخشی به بازار قراردادهای آتی چند سال به طول انجامیده و به‌طور دقیق چهار تا پنج‌سال زمان برده است. با توجه به تمامی این موارد برای راه‌اندازی آتی نفت‌خام یا فرآورده‌ها به این تعاملات نیاز داشتیم و پس از آن با هماهنگی سازمان آغاز به کار معاملات را اعلام خواهیم کرد.
فرآورده‌های صادراتی در بازار آتی
در ادامه این گفت‌وگو، مدیرعامل بورس‌انرژی به ویژگی این قراردادها اشاره کرد که آن هم معاملات آتی در رینگ صادراتی بود. وی گفت: همه قراردادهای آتی به‌صورت برنامه‌ریزی‌شده در رینگ صادراتی خواهند بود. در ابتدا قیمت‌گذاری و پرداحت وجه تضمین به صورت ریالی صورت می‌گیرد؛ ولی مابقی وجه یعنی تسویه وجوه در زمان تحویل فیزیکی در سررسید به صورت ارزی خواهد بود؛ یعنی ارزش هر قرارداد اگرچه ریالی است؛ ولی این امکان وجود دارد که به صورت ارزی هم نمایش داده شود. این مطلب را می‌توان اینگونه نیز توضیح داد که بر مبنای مکانیزم‌های بورس‌انرژی و نرخ‌گذاری بر مبنای نرخ سنا، قیمت اعلامی مورد معامله ارزی باشد. مثلا قیمت‌ها با دلار اعلام شود؛ اگرچه وجه تضمین پرداختی ریالی است. در صورت برداشته شدن این گام، اتفاق بسیار بزرگی در حوزه نرخ‌گذاری در منطقه غرب آسیا برای فرآورده‌های نفتی، پتروشیمی یا میعانات رخ خواهد داد. در فازهای بعدی می‌توان از معامله و تسویه بر مبنای چند ارز مختلف نیز بهره برد. وی در ادامه این گفت‌وگو به سایر ویژگی‌های معاملاتی در بورس‌انرژی اشاره کرد و افزود: اندازه هر قرارداد برای متانول و نفتا یک‌تن و سقف ممکن برای اخذ موقعیت‌های تعهدی هر فرد (حقیقی یا حقوقی) ۱۰۰هزار قرارداد است. معاملات کاملا برخط (آنلاین) هستند و با توجه به مطالعات صورت‌گرفته در خصوص تغییر نرخ ارز و نوسان قیمت‌ها در بازارهای جهانی، وجه تضمین اولیه۲۰درصد از ارزش قراردادها را تشکیل می‌دهد؛ اگرچه کارگزار می‌تواند از سمت خود وجه تضمین بالاتری طلب کند. در این قراردادها سررسید سه‌ماهه بوده و دوماه زمان معاملات و یک‌ماه زمان برای تحویل و تسویه در نظر گرفته شده است.زمان معاملات شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۱۱صبح تا ۱۶عصر در نظر گرفته شده و در صورت نیاز به گسترش زمان معاملات یا ایجاد بازار جبرانی، چنین امکانی وجود دارد.
تحریم‌شکنی بورس‌انرژی در آینه ارقام
در ادامه این گفت‌وگو نقوی به عرضه‌های فعلی در بازار فیزیکی بورس‌انرژی اشاره و اظهار کرد: هر چه می‌گذرد جایگاه بورس‌انرژی در معاملات فرآورده‌های نفتی و گازی تقویت می‌شود. به عنوان مثال، تنها در تاریخ ۲۹ دی‌ماه در ۳۰هزار تن معامله گازمایع پارس‌جنوبی (عرضه شرکت ملی گاز ایران) رقم رقابت برای خرید ۶۵۲هزار دلار بود که نشان می‌دهد عرضه در بورس‌انرژی در بازاریابی بین‌المللی همچون کم‌اثرشدن تحریم‌های واقعی حتی قابل محاسبه است. البته استمرار عرضه‌ها می‌تواند توانمندی این بازار را بیش از پیش تقویت کند؛ اگرچه شاهد هستیم که در عرضه میعانات گازی این استمرار عرضه وجود ندارد و به گفته مدیران وزارت نفت در راستای ایفای تعهدات شرکت‌های تابعه وزارت نفت خارج از بورس، متاسفانه افزایش عرضه میعانات گازی در رینگ داخلی هم‌اکنون وجود ندارد.
مراحل نهایی گواهی صرفه‌جویی برق
در پایان این گفت‌وگو مدیرعامل بورس‌انرژی به اوراق گواهی صرفه‌جویی اشاره کرد و گفت: صدور گواهی در دو حوزه گاز (و در آینده برای فرآورده‌های نفتی) و برق در حال پیگیری است و به اجرایی شدن بسیار نزدیک شده است و امکان معاملات آن بزودی فراهم خواهد شد. همچنین سه‌طرح صرفه‌جویی حوزه برق در کمیسیون صرفه‌جویی در حال نهایی شدن است و بعد از ابلاغ نظر سازمان برنامه و بودجه، بورس‌انرژی تمام‌قد مقدمات راه‌اندازی آن را پیگیری می‌کند.
