سرطان به جان «ایران زمین»
دکتر علی بیت‌اللهی، مدیربخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به تجربه ژاپن برای مهار فرونشست زمین، گفت: این در حالی است که همه کشور درگیر پدیده فرونشست است.
به گزارش ایسنا دکتر علی بیت‌اللهی در وبینار تخصصی فرونشست اصفهان، از پدیده فرونشست به عنوان «های ریسک»ترین مخاطره نام برد و اظهار کرد: این پدیده در کنار وجود جمعیت زیاد در شهرها و وجود بافت فرسوده موجب شده است که ما باید با رویکرد علمی در خصوص این پدیده مطالعه کنیم و نباید اجازه دهیم که رنگ و بوی سیاسی به خود بگیرد. وی اضافه کرد: از سوی دیگر فرونشست تبدیل به یک موضوع ملی شده و نباید تنها در چارچوب یک استان دیده شود.
بیت‌اللهی، فرونشست زمین را حرکت رو به پایین زمین به صورت تدریجی یا ناگهانی دانست که در گستره وسیعی بر اثر عوامل طبیعی یا غیر طبیعی رخ می‌دهد، افزود: علت اصلی بروز این پدیده افت سطح آب‌های زیر زمینی است که در سال‌های اخیر استان اصفهان با آن درگیر است.
مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، با تاکید بر اینکه هر چه ضخامت لایه خاک بیشتر باشد، فرونشست در آن منطقه بیشتر خواهد بود، اظهار کرد: شرط فرونشست زمین علاوه بر افت آب‌های زیر زمینی، ریز دانه بودن خاک است؛ به این معنا که هر چه آبخوان دارای خاک ریز دانه باشد، نشست بیشتر رخ می‌دهد. از این رو، در بررسی فرونشست زمین باید در دو پارامتر تراکم آبرفت و کنترل‌کننده نشست سطح زمین مورد توجه قرار گیرد.
وی با اشاره به فرونشست ۷۰ سانتی‌متر جاده طاهر آباد-یزدل در کاشان ادامه داد: علاوه بر آن دشت‌های اشتهارد، دشت مهیار، دشت ورامین از جمله دشت‌های بحرانی کشور از نظر فرونشست هستند.
بیت‌اللهی به بیان برخی از تجربیات کشورها برای مهار فرونشست پرداخت و گفت: نمونه آن کشور ژاپن است که در حاشیه توکیو در سال ۱۹۶۵ فرونشست ۱۲ سانتی‌متری گزارش شد که با اقدامات مهندسی اکنون نرخ فرونشست در این منطقه به صفر رسیده است.
وی با تاکید بر اینکه کل ایران درگیر پدیده فرونشست است، اظهار کرد: این پدیده از سال ۱۳۵۵ گسترش یافت و تاکنون ۱۳۵ هزار متر مکعب آب زیر زمینی از دست داده‌ایم و در خراسان رضوی، فارس و کرمان میزان برداشت از آب‌های زیر زمینی به حد بحران رسیده است.
به گفته این محقق حوزه مخاطرات زمین، تهران، اصفهان، سمنان، خوزستان، یزد، مازندران، کرمان و خراسان رضوی از جمله استان‌هایی هستند که با بیشترین میزان مخاطره فرونشست مواجهند.
توقف نفوذ فرونشست به تهران از اتوبان آزادگان
در همین حال، رضا شهبازی، مدیرکل دفتر مخاطرات، زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور فرونشست را یکی از پیامدهای عدم مدیریت منابع آب و برداشت بی‌رویه از منابع آبی دانست و گفت: اصفهان اولین شهر کشور است که فرونشست به داخل شهر راه یافت، ولی در تهران از بزرگراه آزادگان احتمال نفوذ زبانه‌های فرونشست به شهر تهران کم می‌شود که این امر به دلیل درشت دانه بودن دو سوم خاک تهران است؛ ولی از زاینده‌رود به سمت شمال، تمام شهر ریز دانه است.
شهبازی نیز در وبینار تخصصی فرونشست اصفهان، حرکت توده خاک در محور قائم به سمت پایین را فرونشست زمین دانست و افزود: سازوکاری که در رابطه با فروریزیش و فروچاله‌ها عمل می‌کند، لزوما با فرونشست یکسان نیست، ضمن آنکه ترک و شکاف‌ها در مرز کوه و دشت یا مرز دشت با پلایاها (playa) و زمین‌هایی با خاک شور و سدیمی، سازوکار خاص خود را دارند؛ از این رو هر کدام از این پدیده‌ها ساز و کار خاص خود را دارد.
شهبازی، فرونشست را یک حرکت بطئی دانست که دارای اثرات مشابه سایر مخاطرات فرسایشی مانند خشکسالی و تغییر اقلیم هستند که در گذر زمان آثار آن مشخص می‌شود.
مدیرکل دفتر مخاطرات، زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور فرونشست را یکی از پیامدهای عدم مدیریت منابع آب و برداشت بی‌رویه از منابع آبی دانست و اظهار کرد: اتفاقی که از برداشت بی‌رویه آب در زیر زمین رخ می‌دهد، سال‌ها طول می‌کشد تا در سطح زمین ظاهر شود، به دلیل شرایط موجود در استان اصفهان، مطالعات کلیه دشت‌های مهم آن از نظر پهنه‌بندی خطر فرونشست انجام شده است.
وی پدیده فرونشست را با عناوینی چون «سرطان زمین »، «زلزله خاموش» و «مرگ آبخوان»ص توصیف کرد و ادامه داد: این پدیده پی سازه‌ها را جابه‌جا می‌کند که در این شرایط مقاومت سازه را در برابر مخاطرات و رخدادهای دیگر کاهش می‌دهد و آستانه سازه را در برابر رخدادهای ضعیف تغییر داده و منجر به تخریب آن می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه همه کلان‌شهرهای کشور چون مشهد، نیشابور، تهران، مرودشت، استان فارس درگیر پدیده فرونشست هستند، اظهار کرد: از ۳ تا ۴ سال گذشته تاکنون دشت‌های میان کوهی به‌شدت درگیر این پدیده هستند، به گونه‌ای که در اسفند و فروردین سال ۹۷ که سیل لرستان را به زیر آب برد، ما بیشینه نرخ فرونشست را در این بازه زمانی در دشت‌های میان کوهی لرستان مشاهده کردیم.
مدیرکل دفتر مخاطرات، زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور انتشار دومین نقشه فرونشست زمین را مربوط به سال ۹۵ دانست و یادآور شد: این نقشه‌ها درباره نرخ فرونشست و پهنه‌ها بوده است.
وی اضافه کرد: فرونشست زمین در واقع به معنای گرفتن فضای زیر زمین در دشت‌ها است و سالی به اندازه یک سد امیرکبیر کرج فضای ذخیره آب در زیر زمین را از دست می‌دهیم.
شهبازی تاکید کرد: بیان این واقعیات نشان‌دهنده آن است که نزدیک ۴۰ سال این پدیده در کشور مورد مطالعه قرار گرفته و از ۶۰ سال قبل است که این پدیده در کشور آغاز به حرکت کرده است و ۲۰ سال است که در ادبیات اداری کشور وارد شده، ولی همچنان درک مناسبی از این موضوع در کشور وجود نداشته و ندارد و ما خیلی دیر نسبت به این پدیده واکنش نشان دادیم و به طبیعت فرصت دادیم که کار خود را انجام دهد و از سوی دیگر فرصت‌های خود را از دست می‌دهیم.
این محقق سازمان زمین‌شناسی، گفت: بر اساس آخرین یافته‌های محققان سازمان زمین‌شناسی، در مقایسه نقشه‌های سال ۹۵ نسبت به سال ۹۸ به ظاهر نرخ فرونشست در دشت‌های کشور کاهش یافته است، ولی واقعیت آن است که بسیاری از دشت‌های بزرگ کشور فرونشست‌های زیادی را تجربه کردند و به نقطه انتهایی خود رسیده‌اند یا در حال تجربه کردن هستند. این امر نشان می‌دهد که حجم زیادی از فضاهای زیر زمین را از دست داده‌ایم و فرونشست به سطح زمین مهاجرت کرده است.
