سرایت فرونشست بیابان‌های مرکزی به «شمال»
گروه راه و شهرسازی|
در حالی که نتایج بررسی‌های مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی حاکی از این است که زمین لغزش جاده چالوس، یک پدیده موضعی با ابعاد نه چندان بزرگ است و اثر دو سد سیاه بیشه و سد تلمبه مخزنی آن روی این رخداد منتفی است، برخی از کارشناسان بر این باورند که همه اتفاقاتی که در جاده چالوس به عنوان رانش زمین رخ می‌دهد، به احداث سد سیاه‌بیشه بر می‌گردد. در کنار رودخانه چالوس، این سد احداث شده است و متاسفانه بر اساس اطلاعات دریافتی، احداث این سد منجر به تقلیل آب‌های زیر زمینی در منطقه شده و ساختار ژئوتکنیک و زمین‌شناسی منطقه را دگرگون کرده است. همچنین این رانش در امتداد فرونشستی است که در مناطق بیابانی رخ می‌دهد و اکنون بازخوردهای آن در مناطق شمالی در حال احساس شدن است.به گزارش «تعادل»، علی بیت‌اللهی عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی پس از بازدید از محدوده زمین لغزش جاده چالوس در کانال تلگرامی خود نوشت: «با توجه به بروز گسیختگی پنجاه متری در سطح آسفالت محور چالوس بازدید از محدوده به عمل آمد. ساختگاه مسیر برگشت به سمت تهران بعد از پل زنگوله به طول پنجاه متر به دلیل بارندگی‌های اخیر دچار لغزش شده و پهنای این قطعه کوتاه را کمتر کرده است. فاصله محل رخداد زمین لغزش با دو سد سیاه بیشه و به خصوص سد تلمبه مخزنی آن زیاد و اثر سد بر ناپایداری دامنه منتفی است. براساس بازدیدهای به عمل آمده ابعاد توده و ضخامت آن کم است. شیب لایه‌بندی سازندهای سنگی به سمت قعر دره نبوده و ابعاد توده لغزشی نمی‌تواند وسیع باشد.»
انسداد جاده چالوس
بیت‌اللهی همچنین در گفت‌وگو با پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی با اشاره به اینکه این حادثه روز گذشته در نزدیکی پل زنگوله از سمت تهران رخ داد و عملا سبب غیرقابل استفاده شدن یک سمت از جاده شد، گفت: به دلیل خطراتی که احتمال لغزش‌های احتمالی داشت این محور توسط سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای مسدود شد. همچنین با درخواست سازمان راهداری و به دلیل اهمیت موضوع و تعطیلات نوروز ۱۴۰۱ در این مسیر، با هماهنگی مسوولان راهداری بازدید میدانی از منطقه زمین لغزش انجام شد. بیت‌اللهی ادامه داد: بازدیدهای میدانی حاکی است که این زمین لغزش یک پدیده موضعی با ابعاد نه چندان بزرگ است. منطقه موردنظر نرسیده به سیاه‌بیشه شیب تندی دارد و با توجه به اینکه از دهه ۷۰ تاکنون سه زمین لغزش در آن حوالی رخ داده ضرورت دارد تا راهکارهایی در اسرع وقت، عملیاتی و اجرایی بشود تا از گسترش توده لغزشی به سمت دامنه کوه جلوگیری به‌عمل آید و یک سمت کوه قابلیت استفاده پیدا کند.وی توضیح داد: عملیات اجرایی برای کاهش مخاطرات این زمین‌لغزش آغاز شده و از آنجاییکه عملیات اجرایی کار زمانبری است این کار فردا نیز ادامه خواهد یافت. همچنین با توجه به اینکه ورود ماشین آلات سنگین در منطقه ایجاد اشکال می‌کند عملیات اجرایی ترمیم جاده باید با دقت و به آرامی ادامه یابد.بیت‌اللهی اظهار امیدواری کرد که اینکار قبل از شروع تعطیلات به اتمام برسد تا ایمنی تردد‌کنندگان به خطر نیفتد.عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، پیشنهادات ارایه شده از سوی مرکز تحقیقات را عمدتا مبنی بر زهکشی و خروج آب و جلوگیری از ماندآبی برشمرد و تاکید کرد: اگر اینکار انجام شود حرکت دامنه متوقف خواهد شد. در واقع تعبیه زهکش‌ها و طراحی آنها عمده‌ترین کار موثر است. همچنین اقدامات زیربنایی‌تر نیز شامل شمع کوبی و سایر موارد نیز پیشنهاد شده که نیازمند مطالعات زمانی بیشتری است.
از دست رفتن آستانه تحمل زمین
در این حال، محمدرضا محبوب‌فر، عضو انجمن آمایش سرزمینی و عضو انجمن مخاطرات محیطی و توسعه پایدار ایران در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه پوسته زمین از لایه‌های رسوبی متراکم و حتی غیر متراکم تشکیل می‌شود، گفت: زیر این لایه‌ها از نظر تکتونیکی سطوح شیب‌داری وجود دارد و اگر این سطوح شیب‌دار به هر دلیلی ناپایدار شوند، لایه‌های رسوبی زیر سطوح شیب‌دار به حرکت درمی‌آیند و به این پدیده رانش زمین گفته می‌شود.وی علل رخداد رانش زمین را منشأ طبیعی و انسانی دانست و اظهار کرد: عوامل دخیل در این رخداد شامل باران‌های سیل آسا و زلزله است، ولی دخالت‌های انسانی باعث رانش می‌شود که حتی موجب تغییر زمین شناختی منطقه و باعث ایجاد زمین لغزش خواهد شد.محبوب‌فر با اشاره به رخدادهای اینچنینی در کشور همانند رانش زمین در جاده چالوس، یادآور شد: دخالت‌های انسانی پر رنگ‌تر از عوامل طبیعی است و در حال حاضر ۳ استان «گیلان»، «مازندران » و «گلستان» رتبه اول کشور در رانش زمین هستند و بعد از این استان‌ها، استان «لرستان» و «خوزستان » قرار دارند که بیشتر از سایر استان‌های کشور در معرض رانش زمین قرار دارند.وی علت رانش زمین در کشور را دخالت‌های بیش از حد انسانی در مناطق کوهپایه‌ای، جلگه‌ای و آبرفتی و هر منطقه شیب‌داری دانست که جنس خاک دامنه‌های آن از نظر زمین‌شناسی مستعد رانش و لغزش زمین هستند و ادامه داد: دخالت انسانی بیشتر در زمینه‌های تغییر کاربری اراضی، تخریب جنگل‌ها، ساخت و ساز غیر اصولی، احداث سدها در نقاط مختلف این سه استان و همچنین اقدامات افراطی راه‌سازی و جاده‌سازی است.عضو انجمن مخاطرات محیطی و توسعه پایدار ایران، با بیان اینکه بی‌توجهی به طبیعت و رهاسازی آن و فعالیت‌های بی‌حد و حصر انسانی منجر شده که استان مازندران در تهدید مخاطره رانش زمین قرار گیرد و خاطرنشان کرد: رانش زمین که هم‌اکنون آن را مشاهده می‌کنیم، رخدادی است که از سال ۱۳۹۶ نسبت به وقوع آن در شمال کشور هشدارهایی داده شد و حتی در سال ۱۳۹۸ اعلام شده بود که بیشتر از ۴۰۰ نقطه از استان مازندران دچار پدیده رانش هستند و رتبه این رانش از خفیف تا شدید برآورد شد، ولی متاسفانه به این هشدارها توجه نشد.
مسبب اتفاقات جاده چالوس؟
محبوب‌فر یادآور شد: همه اتفاقاتی که در جاده چالوس به عنوان رانش زمین رخ می‌دهد، به احداث سد سیاه‌بیشه بر می‌گردد. در کنار رودخانه چالوس، این سد احداث شده است و متاسفانه بر اساس اطلاعاتی که ما دریافت کردیم، احداث این سد منجر به تقلیل آب‌های زیر زمینی در منطقه شده و ساختار ژئوتکنیک و زمین‌شناسی منطقه را دگرگون کرده است.این محقق حوزه بحران‌ها و مخاطرات محیطی با بیان اینکه سد سیاه‌بیشه در واقع دو سد است، اظهار کرد: زمانی که جاده چالوس از یک طرف در مجاورت این دو سد قرار گرفته و نیروگاه‌های متعدد برقابی در کنار این دو سد ساخته می‌شود و از طرف دیگر در طول روز نزدیک به حدود ۴۰ هزار خودرو از این جاده عبور می‌کنند، باید حق بدهیم که این جاده آستانه حد تحمل زمین‌شناسی خود را از دست داده است و دچار رانش بی‌سابقه‌ای شود، به‌طوری که مجبور به مسدود کردن آن شوند.
بی‌مهری ما با طبیعت و ادامه قهر زمین
عضو انجمن آمایش سرزمینی، رانش زمین در استان‌های شمالی به ویژه در استان مازندران را در امتداد فرونشست زمین در نقاط بیابانی می‌داند و در این باره توضیح داد: اگر در بخش‌های بیابانی و کم آب و کم بارش ایران، فرونشست داشته باشیم، در بخش‌های شمالی کشور با پدیده رانش زمین روبرو خواهیم شد که ابتدای این مسیر فعالیت‌های انسانی این پدیده را تشدید کرده و زمانی که همراه با عوامل طبیعی می‌شود، مانند تغییر اقلیم و باران‌های سیل آسا، این مشکلات به وجود می‌آید.وی اضافه کرد: بر این اساس معتقد هستم که مشکلی که در شمال کشور ایجاد شده است، یک شبه پدید نیامده است و از سال ۹۶ کشور درگیر این پدیده است و بارها هشدار نسبت به ایجاد رانش زمین در ۴۰۰ نقطه در استان مازندران داده شد، ولی به جای اینکه طبیعت منطقه احیا شود، نسبت به طبیعت آن دست‌درازی صورت گرفت و به این شرایط برداشت‌های بی‌رویه آب، سدسازی‌ها و حجم ترافیک سنگینی که بر روی جاده چالوس بارگذاری می‌شود، اضافه شده است.به گفته وی، سد سیاه بیشه در زمین‌های سست بنا شده و ساختار زمین‌شناسی این منطقه را متحول کرده و این در حالی است که قبل از احداث این سد، چاره‌اندیشی نشد.محبوب‌فر خاطرنشان کرد: ما تعطیلات نوروزی را در پیش داریم، قطعا می‌تواند برای کشور مشکل ساز شود و لازم است این جاده بسته باشد یا از جاده‌های جایگزین استفاده شود؛ چرا که امکان ایجاد فروچاله‌ها و گسترده شدن ترک‌ها در جاده وجود دارد و ممکن است به تلفات انسانی بینجامد.
فرونشست در استان‌های شمالی
عضو انجمن مخاطرات محیطی و توسعه پایدار ایران، عمده مخاطرات در شمال کشور را مربوط به دخالت‌های بی‌حد انسان دانست و گفت: وزارت نیرو، وزارت راه و شهرسازی در کنار این مخاطرات در حالی قرار دارند که اقتصاد مناطق شمالی روی مسائل صنعتی تعریف می‌شود، ولی توجهی به زیر ساخت‌ها و مجوزهای زیرساختی نمی‌شود.وی با بیان اینکه بر اساس شنیده‌ها، احداث سد سیاه بیشه فاقد مجوز زیست محیطی بوده است، خاطرنشان کرد: در بره‌های از زمان سازمان محیط زیست با ایجاد این سد مخالفت کرد، ولی وزارت نیرو و وزارت راه بی‌توجه به این پدیده‌ها هستند و این پدیده‌ها نیز همچنان در این استان‌ها تداوم دارد، ضمن آنکه تشدید هم خواهد شد.این محقق حوزه مخاطرات با بیان اینکه درباره اراضی نیز تغییر کاربری به سمت فعالیت‌های آب‌بر انجام شده است، اظهار کرد: در این صورت نیاز به برداشت آب و سد‌سازی ایجاد می‌شود و طبیعی است که اینچنین پدیده‌هایی رخ دهد و در آینده نیز تشدید شود.
امتداد فرونشست بیابان‌ها به شمال کشور
وی اضافه کرد: من معتقدم کلیه شهرهای ۳ استان شمالی متاثر از این رانش زمین هستند و این رانش در امتداد فرونشستی است که در مناطق بیابانی رخ می‌دهد و اکنون بازخوردهای آن در مناطق شمالی در حال احساس شدن است.محبوب‌فر، تاکید کرد: در این بین وضعیت تهران از نظر فرونشست زمین به مراتب بدتر است، هم‌اکنون نیز حجم مخازن سدهای تهران نسبت به سال‌های گذشته کمتر شده و با وجود بارندگی‌هایی که رخ داده از یک طرف بارندگی‌های سیل آسا را شاهدیم و از سوی دیگر با بحران‌های بی‌آبی و کم آبی مواجه هستیم که این امر نشان می‌دهد که فعالیت‌های انسانی از حد و مرز خارج شده و طبیعت را دچار مشکلات اساسی کرده است، به‌طوری که هر چقدر شاهد بارندگی‌ها و سیلاب‌های بیشتری باشیم، مشکل کم آبی و بی‌آبی مرتفع نمی‌شود و تشدید نیز می‌شود.وی با بیان اینکه بررسی‌ها نشان می‌دهد که وضعیت استان‌های تهران، اصفهان و خوزستان در تابستان و پاییز سال ۱۴۰۱، بحرانی‌تر از تابستان سال ۱۴۰۰ خواهد بود، تاکید کرد: وضعیت ما به گونه‌ای است که ما از ورشکستگی آبی به نابودی سکونتگاه‌ها و اکوسیستم رسیده‌ایم و اینکه در این سال‌ها بر طبل توسعه کوبیده شد، شرایط پیش آمده در واقع یک توسعه خیالی و معکوس بوده است؛ چون توسعه یعنی محیط زیست سالم، یعنی رفاهی، یعنی نبود آلودگی‌های زیست محیطی و ترافیک.
