اقتصاد ایران و پول نفت

مرتضی دلخوش

وقتی از دشواری‌های موجود در اقتصاد ایران صحبت می‌کنیم باید به این موضوع توجه کنیم که بسیاری از مسائل دیگر با یک برنامه اجرایی کوتاه‌مدت و جزیی حل نخواهند شد و در واقع تا زمانی که برخی اصلاحات ساختاری در دستور کار قرار نگیرد و برخی رویه‌های کلان در اقتصاد ایران اصلاح نشود، نمی‌توان انتظار داشت که شرایط در نهایت تغییر کند. 

ما در طول تمام سال‌های گذشته و در دولت‌های مختلف شاهد آن بوده‌ایم که با اتکا به پول نفت، دولت بخش زیادی از منابع درآمدی مورد نیاز خود را به دست آورده و برخلاف توصیه کارشناسان این پول را وارد بودجه جاری کرده و همین موضوع اصلاحات ساختاری را با تاخیر مواجه کرده است.در دوره‌های مختلف، با استفاده از منابع نفتی، بانک‌ها به عنوان محور اصلی اقتصاد ایران کار خود را پیگیری کرده‌اند و عملا دیگر ظرفیت‌های اقتصادی مانند بازار سرمایه نادیده گرفته شده‌اند.در سال‌های اخیر با توجه به تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های بانکی، دولت مجبور شده برای گذران امور جاری از دیگر منابع استفاده کند و به این ترتیب میزان اتکا به درآمدهای نفتی پایین‌تر آمده است. موضوعی که البته در صورتی که با اصلاحات ساختاری همراه نشود، در بلندمدت کارایی نخواهد داشت و بار دیگر در صورت دسترسی به منابع نفتی، شرایط به حالت قبل بازمی‌گردد.

توجه بیش از حد به پول نفت، موجب شده اقتصاد ایران از دیگر ظرفیت‌های کلان موجود برای خود کمتر بهره بگیرد. به عنوان مثال موضوعاتی مانند درآمدهای مالیاتی یا در ایران اساسا محل بحث نبوده یا به شکلی محدود پیگیری شده است، این در حالی است که امروز بسیاری از کشورهای توسعه یافته، بخش مهمی از توجه خود را به این حوزه معطوف کرده‌اند. استفاده از ظرفیت بازار سرمایه برای تامین مالی شرکت‌ها نیز موضوع دیگری است که در اقتصاد ایران به آن کمتر توجه شده است. با در کنار هم قرار دادن این موضوعات می‌توانیم ببینیم که ما در حوزه سیاست‌گذاری‌های کلان با چه مشکلاتی مواجه بوده‌ایم و اگر این رویه‌ها اصلاح نشود، کار دشوار خواهد شد.