خوره مداخله قیمتی در جان راه‌آهن

وزارت راه و شهرسازی هم تفکیک می‌شود؟

استیضاح رستم قاسمی کلید خورد

مجید اعزازی | دومینوی «مخرب» مداخلات قیمتی دولت اگر چه دیرگاهی است که به ایستگاه راه‌آهن رسیده است، اما طی هفته‌های اخیر و در پی خروج قطار مشهد- یزد از ریل، صدای شکستن زیرساخت‌های راه‌آهن را با صدایی بلندتر به گوش مردم و مسوولان رسانده است. مداخلات قیمتی دولت‌ها در بازارهای مختلف از جمله بازار انرژی (برق، گاز و بنزین) منجر به بی‌میلی سرمایه‌گذاران در زیرساخت‌های چنین صنایعی شده است. دقیقا همین مساله یعنی مداخله دولت‌ها در تعیین نرخ سفرهای ریلی نیز بی‌میلی شرکت‌های ریلی برای سرمایه‌گذاری در نوسازی و تعمیر ناوگان راه‌آهن را به همراه داشته است. مساله‌ای که هفته گذشته منجر به از رده خارج کردن واگن‌های 48 ساله و بیشتر و در پی آن پیام توییتری تند رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی به میعاد صالحی، معاون وزیر و مدیرعامل راه‌آهن شد. مساله عدم سرمایه‌گذاری و تخریب زیرساخت‌های ریلی در گزارش دیروز مدیرعامل راه‌آهن به مجلس و همچنین گزارش کمیسیون عمران مجلس از حادثه خروج از ریل قطار مشهد- یزد نیز منعکس شد. فراتر از این مساله بنیادین که کل اقتصاد ایران را در بر گرفته است – بر اساس آمارهای رسمی، روند تشکیل سرمایه در دهه 1390 نزولی شده است، به‌طوری‌‌که رشد متوسط سالانه سرمایه‌‌گذاری در سال‌های این دهه به منفی 6.8 درصد می‌‌رسد- نمایندگان مجلس به مسائل دیگری همچون عدم تخصص مدیریت عالی راه‌آهن نیز دقت نظر داشتند، به گونه‌ای که در حین قرائت و بررسی دو گزارش یادشده از حادثه ریلی طبس، بارها از صالحی و حتی رستم قاسمی خواسته شد تا از سمت خود استعفا کنند. در نهایت نیز گروهی از نمایندگان مجلس طرح استیضاح وزیر راه را تهیه کرده و به هیات رییسه مجلس تقدیم کردند. با توجه به گستردگی کار وزارت راه و شهرسازی و همچنین ماموریت بسیار سنگین ساخت یک میلیون آپارتمان در سال، به نظر می‌رسد، استیضاح وزیر راه نیز در مسیری همچون مسیر استیضاح وزیر «صمت» قرار گیرد، به گونه‌ای که نمایندگان تا ارایه لایحه تفکیک وزارت مسکن از وزارت راه از سوی دولت، به دولت فرصت دهند تا رستم قاسمی به کار خود ادامه دهد. همان‌گونه به دولت فرصت دادند تا زمان ارایه لایحه تفکیک وزارت بازرگانی از وزارت صنعت و معدن در دو ماه آینده، فاطمی امین بر مسند خود باقی بماند. 

دیروز اما پس از ارایه گزارش میعاد صالحی مدیرعامل شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران گروهی از نمایندگان درخواست استیضاح رستم قاسمی وزیر راه و شهرسازی را با 20 امضا در سامانه نمایندگان بارگذاری کردند. گفته می‌شود، این استیضاح در واکنش به گزارش سید میعاد صالحی در مورد حادثه قطار تبریز مشهد مطرح می‌شود و نمایندگان خواستار برکناری صالحی هستند.

    عقب‌ماندگی انباشته 

سید میعاد صالحی در جلسه علنی سه‌شنبه ۷ تیرماه مجلس و در جریان بررسی گزارش کمیسیون عمران در خصوص سانحه ریلی قطار مسافری مشهد-یزد اظهار کرد: علاوه بر خطای انسانی، عوامل دیگری مانند عقب ماندگی انباشته شده در حوزه راه‌آهن و عدم هوشمند‌سازی حمل و نقل ریلی هم به چشم می‌خورد که اصلاح اساسنامه توسعه راه‌آهن و ارتقای سطح آموزش نیروی انسانی و به روز رسانی مقررات عمومی سیر و حرکت ضرورت دارد. وی با بیان اینکه ما به دنبال تأمین منابع برای تکمیل مسیرهای شبکه ریلی هستیم، گفت: حتماً بازسازی و بهسازی خطوط ریلی هم به صورت جدی پیگیری خواهد شد. برای تحقق این مسائل لازم است بودجه راه‌آهن تقویت شود. ما امکان ویژه‌ای برای توسعه ترانزیتی داریم و در تلاش هستیم با انعقاد یک سری تفاهم نامه از این ظرفیت نهایت استفاده را ببریم. 

    نقص سیستمی و عدم تخصص مدیرعامل

در جلسه علنی سه‌شنبه مجلس، بررسی گزارش کمیسیون عمران در خصوص سانحه ریلی قطار مسافری مشهد - یزد نیز در دستور کار قرار گرفت.کمیسیون عمران مجلس نقص سیستمی در مجموعه پیچیده شرکت راه‌آهن را از دلایل حادثه ریلی مشهد - یزد برشمرده و اعلام کرد: این مجموعه نیازمند اعمال مدیریت منضبط و تخصصی، بازتعریف قوانین، گسترش نظم کنترلی، آموزش و فرهنگ‌سازی گسترده داخلی است. علی آذری عضو کمیسیون عمران مجلس گزارش این کمیسیون را درباره حادثه ریلی قطار مسافری مشهد - یزد قرائت کرد. درجمع‌بندی پیشنهادها و راهکارهای این حادثه آمده است: شرایط ایجاد شده در این حادثه نشان‌دهنده یک نقص جدی سیستمی در مجموعه پیچیده و پرمخاطره شرکت راه‌آهن است. این مجموعه نیازمند اعمال مدیریت منضبط و تخصصی، بازتعریف قوانین، گسترش نظم دقیق و کنترلی جدی و آموزش و فرهنگ‌سازی گسترده داخلی برای حصول مجدد نظام مورد نیاز است. در این امر رویکردهای خاص و تجارب ویژه مدیریتی برای جلوگیری از وقوع حادثه‌ در آینده ضروری است. از این رو مدیریت مجموعه‌هایی مانند شرکت راه‌آهن، علاوه بر توانایی‌های مدیریتی، نیازمند اشراف ویژه تخصصی و تجارب موثر در این حوزه می‌باشد که در شرایط فعلی شرکت راه‌آهن نقض گردیده است.

    میعاد صالحی استعفا کند

اردشیرمطهری نماینده مردم گرمسار نیز پس از قرائت گزارش کمیسیون عمران گفت: به نظرم آقای میعاد صالحی شما باید بروی استعفا بدهید. چرا که این جایگاه نیاز به تخصص دارد. امروز در ساختار راه‌آهن کشور این شرایط مورد سوال است.  او با بیان اینکه راه‌آهن مجموعه بهره‌برداری گسترده با نیازهای تخصصی و به هنگام است، عنوان کرد: انتصاب مدیران متخصص و هماهنگی آنها با سازمان‌های مرتبط برای راه‌آهن بسیار ضروری است که متأسفانه در ماه‌های اخیر خدشه‌دار شده است. عضو مجمع نمایندگان استان سمنان اظهار کرد: زیرمجموعه راه‌آهن از مدیریت صالحی راضی نیستند و ایشان بدهکار این مسوولیت و مأموریت است. حتی ما امکان یک تماس با وی را نداریم لذا نمایندگان نباید مماشات کنند و باید بدانیم که تبعات نارضایتی زیرمجموعه، برای مردم کف جامعه خواهد بود.

    مقصران به اشد مجازات محکوم شوند

حبیب‌الله دهمرده نیز در رابطه با گزارش کمیسیون عمران از سانحه ریلی مسافربری مشهد- یزد، گفت: چنین شیوه‌های مدیریتی برای نظام جمهوری اسلامی ایران وهن ایجاد می‌کند و قابل قبول نیست؛ متاسفانه در بررسی این حادثه شاهد بی‌نظمی‌های بسیاری در حوزه مدیریتی هستیم و کسی هم پاسخگو نیست، چرا یک بیل مکانیکی در مسیر رها شده است. مسوولان باید پاسخ دهند آیا جان آدم‌ها بی‌ارزش است؟ اگر جای وزیر راه بودم ابتدا خودم استعفا می‌دادم یا مسوولان مربوطه را برکنار می‌کردم؛ باید خون بها مشخص شود زیرا افراد مسوول در این حوزه مجرم هستند. وی ادامه داد: متاسفانه مشاهده می‌شود مسوولیت مهم حوزه ریلی به عنصری با نام صالحی سپرده شده که تجربه‌ای ندارد لذا باعث بروز چنین حوادثی می‌شود و مشاهده می‌شود که خانواده‌ها داغدار شده، وهن برای نظام رخ داده و دنیا شیوه مدیریتی مان را به تمسخر گرفته است. این نماینده مردم در مجلس یازدهم خاطرنشان کرد: باید برای مسوولان این حادثه اشد مجازات پیش بینی شود زیرا چنین اقدامی نوعی پیشگیری به شمار می‌رود.

ضربه مداخلات دولتی به اقتصاد راه‌آهن

آن‌گونه که محسن پورسیدآقایی، مدیرعامل اسبق شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران گفته، اقتصاد راه‌آهن در بخش مسافری ناقص و اقتصاد مشکل‌داری است و عملا قیمت بلیت قطارهای مسافری جوابگوی هزینه‌های سرمایه‌گذاری در این بخش نیست. او در گفت‌وگو با ایلنا اظهار کرد: در سال‌های اواسط دهه 80 که در شرکت رجا مشغول به کار بودم، دولت یارانه‌ای را به بخش مسافری پرداخت می‌کرد اما در حال حاضر هم هزینه‌های شرکت‌های مسافری به‌شدت افزایش یافته و هم اینکه دولت یارانه‌ای به شرکت‌های مسافری پرداخت نمی‌کند. پورسیدآقایی با بیان اینکه اقتصاد بخش مسافری جوابگوی هزینه‌ها نیست، گفت: در این شرایط شرکت‌های مسافری قادر به سرمایه‌گذاری در بخش بازسازی واگن‌ها نیستند. با این وجود، اگر واگن‌هایی را که عمر بالای 40 سال دارند به کنار بگذاریم، روشن است که منجربه تعطیلی بخش‌های مسافری خواهد شد. شرکت‌های مسافری بدون حمایت دولت نمی‌توانند نسبت به بازسازی واگن‌های مسافری اقدام کنند و اساسا این اقدامات برای شرکت‌ها به‌صرفه نیست. مدیرعامل اسبق شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران با اشاره به هزینه‌های بازسازی واگن‌های مسافری اظهار کرد: شرکت‌ها باید میلیاردها تومان خرج کنند تا یک واگن مسافری بازسازی شود و با نرخ‌های امروز این رقم چیزی حدود 8 میلیارد تومان است. خرید واگن نو 25 میلیارد تومان هزینه می‌خواهد. مشخص است که شرکت‌های مسافری در این شرایط اقتصادی، از پس این ارقام بر نمی‌آیند. وی افزود: درست است که دولت در راستای حفظ رفاه مردم اجازه افزایش قیمت بلیت را نمی‌دهد اما باید در مقابل آن زیان شرکت‌ها را جبران کند نه اینکه از جیب شرکت‌های مسافربری قیمت‌ها را کنترل کند. در حالی که تورم بیش از 50 درصد خواهد بود، قیمت بلیت تا پایان سال 25 درصد افزایش یافته بنابراین مابه التفاوت آن را دولت باید پرداخت کند. پورسیدآقایی با تاکید بر اینکه تمام شرکت‌های مسافری زیان‌ده هستند و قابلیت بازسازی یا خرید واگن‌های جدید را ندارند، گفت: راه‌حل نوسازی و بازسازی واگن‌ها، زمینگیر کردن و خواباندن آنها نیست و به‌طور قطع در این شرایط بخش مسافری تعطیل می‌شود. راهکار این است که منابع کافی در اختیار شرکت‌های مسافری قرار بگیرد و دولت کمک کند تا شرکت‌ها به تسهیلات با سود پایین دسترسی پیدا کنند و اگر می‌خواهد قیمت بلیت را کنترل شده پایین نگه دارد، باید با پرداخت یارانه این کار انجام شود. مدیرعامل اسبق شرکت راه‌آهن ادامه داد: در دوره مدیریتم مکاتباتی شد که برای قطارهای حومه‌ای یارانه‌ای به شرکت‌ها پرداخت شود اما دولت همواره با کمبود منابع مواجه است از این رو راهکارهای دیگری برای کاهش هزینه‌ شرکت‌ها در نظر گرفتیم، راهکار ما این بود که هزینه خط را از شرکت‌ها دریافت نکنیم و قیمت لوکوموتیو را در حداقل نگه داریم که این دو راهکار ما هنوز و در دولت سیزدهم در حال اجرا است. وی افزود: اما در آن دوره شرکت‌های 5 ستاره مشمول قیمت‌های مصوب نبودند و قیمت برای قطارهای ۵ ستاره براساس تقاضا و عرضه تعیین می‌شد اما در این دولت آنها را هم مشمول قیمت‌گذاری مصوب کرده‌اند. پورسیدآقایی گفت: برای حمایت از شرکت‌های مسافری و ارتقای کیفیت آنها باید قیمت‌ها واقعی شوند و دولت با بخش خصوصی قرارداد ببندند که با یارانه‌های حمایتی قیمت بلیت را کنترل کند وگرنه این اقدامات و حذف یک‌باره واگن‌های مسافری منجر به تعطیلی می‌شود. مدیرعامل اسبق راه‌آهن تاکید کرد: در دولت گذشته تعدیل نیرویی بابت بازسازی واگن‌ها پیش نیامد چراکه اساسا نحوه بازسازی به این شکل نبود و به شرکت‌ها فرصت و منابع می‌دادیم تا بتوانند با برنامه‌ریزی نسبت به بازسازی اقدام کنند و هرگز در یک موج و به یک‌باره و با زمین‌گیر کردن واگن‌ها بازسازی انجام نشد چراکه روشن بود این اقدام منجر به تعطیلی و تعدیل نیرو می‌شود.