عدم امکان رشد اقتصادی بدون توسعه پایدار و توجه به محیط زیست
حسین سلطانی گردفرامرزی
در حال حاضر، دلسوزان استان یزد و محیط زیست این استان و کشور نگران این موضوع هستند که علیرغم مطالعات و تحقیقات کارشناسان محیط‌زیست و همچنین مخالفت صریح ارگان‌های مربوطه، اخیرا کسانی که به هر نحو و به هرقیمت قصد بهرهبرداری از معدن دره زرشک را دارند، کوشیده‌اند با انحراف اصل موضوع و ارایه توجیهاتی چون عدم کفایت مطالعات کارشناسی، از این معدن به نفع خود و به ضرر و زیان مردم استان یزد بهرهبرداری کنند.مطلوب است روسیاهی عاملان فاجعه متروپل درس عبرتی باشد برای مسوولانی که گمان می‌کنند مردم هنگام وقوع فاجعه قدرت تشخیص باعث و بانی و چرایی آن را ندارند.
خشک شدن منابع آبی استان یزد و خسارت و آواری که در پی این رخداد روی سر مردم نجیب و مومن دارالعباده فرو خواهد ریخت، رخدادی است که در صورت وقوع بازمانده‌ای برای گریستن و انتظار کشیدن و دعا کردن هم حتی باقی نخواهد گذاشت و چه بهتر که سوداگران و منفعت‌طلبان همین امروز هشدارهای دلسوزان را جدی گرفته و باور کنند برج و بارویی که با زیر پا گذاشتن حقوق ملتی مظلوم برای خود دست و پا می‌کنند، قبل از افتتاح و بهرهبرداری فروخواهد ریخت و آوارش جان عده‌ای بی‌گناه را خواهد گرفت و ملتی را داغدار خواهد کرد.
اکتشاف اولیه معادن مس علیآباد و دره زرشک اواخر دهه 40 انجام شد و در سال 1382 فرماندار وقت شهرستان تفت تقاضایی به وزارت صنایع و معادن ارسال کرد و خواستار انتقال معادن دره زرشک و علیآباد به شرکت ملی صنایع مس ایران شد. اما این دو معدن تا آن تاریخ فعال نشده بودند و تا پیش از سال 85 شرکت مس هم خصوصی شد. فعالیت‌های اکتشافی معادن مس تفت از خردادماه 1388 وارد مرحله جدیدی شد و تلاش برای راضی کردن مخالفان هم بیشتر شد. آذر سال 90، محمدجواد حبیبیان، مدیر پروژه معادن مس تفت گفت: «از آنجایی که معدن دره زرشک علاوه بر سولفور ذخیره اکسید هم دارد، لذا امکان تولید سالانه 100هزار تن کنستانتره با عیار 26درصد و حدود 3هزار تن کاتد مس وجود دارد. حجم باطله‌برداری در معدن دره زرشک بسیار پایین است و صرفه اقتصادی آن بسیار بالا.» یک‌سال بعد از این تاریخ شرکت خصوصی فعال در بخش معادن مس با عنوان ملی، سعی داشت مجوز بهرهبرداری از آن را بگیرد اما با مخالفت مردم، کارشناسان و نهادها موفق به این کار نشد. بار دیگر در سال 96 تلاش برای فعالیت معدن دره زرشک از سر گرفته شد و این‌بار جمعی از تشکل‌های محیط زیستی استان در نامه‌ای به معاون اول رییس‌جمهوری، او را در جریان آثار مخرب این معدن بر محیط زیست استان قرار دادند و از او خواستند پرونده معدن مس دره‌زرشک را برای همیشه بایگانی کند.
سال 97 زمانی که شایعاتی درباره تلاش یک شرکت خصوصی از طریق شرکت ایمیدرو (سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران) برای شروع مجدد بهرهبرداری از معدن مس دره زرشک یزد شنیده شد.
آن زمان گروهی از تشکل‌های محیط زیستی استان یزد در نامه‌ای خطاب به معاون اول رییس‌جمهوری از او خواستند با توجه به آسیب‌های بسیار جدی و مخرب بهرهبرداری از معدن مس دره زرشک یزد همانند آلوده کردن منابع آبی استان و منطقه شیرکوه، دستور دهد برای همیشه موضوع بهرهبرداری از این معدن که هر چند وقت یک‌بار مطرح می‌شود، بایگانی شود.
علیرغم آنچه که در مقدمه گفته شده اما چیزی که در عمل با آن مواجه هستیم این است که نه تنها شرکت مس به مطالعات و بررسی‌ها و میزان خسارت‌های وارده به مردم استان یزد بر اثر بهرهبرداری از معادن مس توجهی نداشته، بلکه هر چند وقت یک‌بار، موضوع استخراج از این معدن و خشکاندن ریشه آب‌های زیرزمینی استان یزد را در دستور کار قرار می‌دهد. موضوعی که اخیرا نیز با تغییر صورت مساله به شکلی دیگر عنوان شده است؛ این‌بار شرکت مس با شکستن نتیجه تحقیقات دوم مطالعات کارشناسی مدعی شده، برداشت از معدن مس دره زرشک با توجه به پیشرفت‌های تکنولوژی به گونه‌ای که هیچ آسیب و صدمه‌ای به محیط زیست و منابع آبی استان یزد وارد نشود، ممکن است! که البته این ادعا نیز به مانند سایر ادعاهای قبلی این شرکت در سالیان متمادی گذشته یک ادعای واهی و بی‌اساس است و به گفته کارشناسان در اصل مساله هیچ گونه تغییری به وجود نیامده و شرکت مس هیچ گونه مستندی در خصوص چگونگی برداشت از این معدن بدون آسیب زدن به محیط زیست استان یزد ارایه نداده است.
سال‌هاست که اعتراضات اهالی استان یزد و کارشناسان محیط زیست این استان در برابر معدنکاوی ادامه دارد.
در مورد وضعیت معدن دره زرشک هم روستاییان معترضند و هم کارشناسان و نهادهای مختلف. آنها سال‌هاست که می‌گویند معدن مس چه در دره زرشک باشد، چه کمی آن طرف‌تر در علیآباد تفت، نباید به بهرهبرداری برسد. با وجود باران مناسب در شهرستان تفت در برخی سال‌ها، اما قنات دایمی داموک خشکیده است. اهالی می‌گویند معدن چنین کرده و نگران 300چشمه و قنات دیگر پایین دست هستند. فعالیت این معدن بیش از 20 سال ادامه دارد و پر از چالش بوده و مخالفت‌ها نگذاشته هیچ‌وقت کارش به مرحله استخراج برسد.
عملیات اکتشافی بدون مجوز سازمان محیط‌زیست از سر گرفته شد و با اعتراض روستانشینان، شورای روستا و شهر، اداره محیط‌زیست شهر تفت و استان یزد، کارشناسان و دست آخر سازمان حفاظت محیط‌زیست متوقف شد.
فعالان محیط‌زیست مخالف این طرح هستند و اهالی منطقه می‌گویند دومعدن مس دره زرشک و علیآباد در آبخوان اصلی تامین‌کننده آب مورد نیاز دشت یزد- اردکان قرار گرفته است و به همین دلیل باید روبروی این طرح ایستاد. موافقان اما معتقدند بهرهبرداری از این دو مقرون به صرفه است و برای کاهش صدمات محیط‌زیستی، طراحی و جانمایی صحیح کارخانه فرآوری، انتخاب روش مناسب کانه آرایی، ساخت و جانمایی صحیح سد و دپوهای باطله، طراحی صحیح الگوی آتش باری و ... می‌تواند راهگشا باشد. کارشناسان مختلف در سال‌های گذشته بارها درباره اثرات سوء فعالیت این معدن گفته‌اند: «آلودگی آب‌های منطقه، ریزش قنات‌ها، نزدیکی معدن به گسل دهشیر و افزایش خطر زلزله با انفجارهای معدنی، افزایش زمین لغزش در گردنه علیآباد، نابودی مراتع، تخریب روستاهای پایین دست و از بین رفتن کشاورزی و باغداری در منطقه و....» عباس‌هاشمی، مدیر جمعیت واقفین سبز و دبیر شبکه زیست محیطی استان یزد می‌گوید: سه مرتبه به سازمان بازرسی کل کشور، وزارت نیرو و معاونت تحقیقات استراتژیک ریاست‌جمهوری رفتیم و با حضور مسوولان استانی و ملی با قاطعیت، مخالفت‌های کارشناسی را ارایه کردیم و دلایل کارشناسی مورد تأیید قرار گرفت. مطالعه ارزیابی که صاحبان معدن مس انجام داده بودند، رد شده بود، اما حالا به هر طریقی دنبال این هستند که مطالعات جدیدی انجام دهند و جواب دیگری بگیرند.
چند‌سال پیش بعد از مخالفت‌های بسیار با «طرح ارزیابی معدن مس علیآباد»، شرکت مس با تغییر نام پروژه به «طرح ارزیابی معدن مس دره زرشک»، طرحش را دوباره به جریان انداخت، اما باز هم به در بسته خورد. علیآباد یک طرف کوه است و دره زرشک آن طرف. وقتی آنها نتوانستند برای علیآباد مجوز بگیرند، پیگیر مجوز برای دره زرشک شدند.
هر طور که باشد این معدن مجوز محیط‌زیست ندارد. اکتشاف آن از سوی شرکت خصوصی مس بود و بعد از مخالفت‌ها دادستان یزد این‌طور دستور داد که دست نگه دارند و برای هر عملیات دیگری مجوز بگیرند. «مسی‌ها» دنبال این هستند که به هر طریق مجوز بگیرند. قبلا به اسم علیآباد دنبال مجوز بودند و طرح مطالعه‌شان رد شد. وقتی نتوانستند مجوز علیآباد را بگیرند، رفتند آن طرف کوه که یک معدن دیگر است؛ دره زرشک. از هر طرف به معدن می‌رسد. آنها فقط نامش را عوض کردند. به گفته این فعال محیط‌زیست، قرار شده آخرین طرح مطالعات ارزیابی با نظارت وزارت نیرو و هزینه شرکت مس انجام شود.
