پول خُرد با صفرهایی کمرنگ
نیاز اقتصاد به اسکناس درشت و عدم صرفه اقتصادی چاپ اسکناس‌های کم ارزش
محسن شمشیری| دیروز تصاویری از اسکناس‌های جدید هزار تومانی و دو هزار تومانی، که به تازگی در بازار عرضه شده‌اند، منتشر شد. اما در دل همین عکس‌ها، نکات مهمی پنهان شده است.این اسکناس‌های جدید با امضای عبدالناصر همتی، منتشر شده‌اند. در واقع، به نظر می‌رسد که این اسکناس‌ها در دولت پیشین چاپ شده و الان وارد بازار شده‌اند.
از طرف دیگر، در قسمت بالای این اسکناس‌ها، صفرهای کمرنگ شده و در پایین آنها، اعداد بدون صفر نمایش داده شده‌اند. به نظر می‌رسد که این اقدام، در جهت آمادگی اذهان عمومی برای حذف چهار صفر از پول ملی بوده است. موضوعی که سال‌هاست توسط دولت‌ها مطرح می‌شود. براین اساس با هدف حذف چهار صفر هزینه‌ای روی دست بانک مرکزی گذاشته تا چهار صفر حذف شود و اسکناس 1 و 2 تومانی را منتشر کنند و انتظار می‌رود که بانک مرکزی، در پی انتشار اسکناس‌های جدید، هزینه‌های امحای اسکناس‌های هزار تومانی و دو هزار تومانی قدیمی را اعلام کند. اما در عین حال این پرسش مطرح است که در حال حاضر این نوع اسکناس فقط برای معرفی تومان کار برد دارد و برای معاملات قابل استفاده نیست زیرا ارزش معاملاتی ندارد و در حال حاضر حتی نان نیز به قیمت 4 تومان فروش می‌رود و لذا کسی تمایل به معامله و نگهداری اسکناس 1 و 2 تومانی ندارد.
اگرچه با رشد فناوری‌ها و بانکداری دیجیتال و الکترونیک، سهم اسکناس به کل نقدینگی و پول در گردش به کمتر از 2 درصد رسیده و از نقدینگی 5 هزار همتی در گردش اقتصاد، تنها 643 همت را اسکناس و مسکوک تشکیل می‌دهد.
از میزان سکه‌های رایج نیز به دلیل ارزش بالاتر نیکل و کروم به کار رفته در سکه‌ها، عملا مردم سکه‌ای را مشاهده نمی‌کنند چون به محض ضرب سکه‌ها و ورود آن به بازار، چند وقت بعد جمع آوری شده و تبدیل به آلیاژ مورد نیاز صنایع می‌شود. در حال حاضر، نقدینگی عمدتا تبدیل به سپرده‌های کوتاه مدت و بلند مدت و سپرده دیداری شده و شبه پول سهم بسیار بیشتری از پول کشور دارد. معاملات نقد نیز عمدتا از طریق چک انجام می‌شود. بقیه پرداخت‌ها نیز در سیستم پرداخت بانکی و فروشگاهی و عابر بانکها از طریق کارت خوان‌ها، کارت‌های بانکی، حساب‌های الکترونیک، پرداخت با موبایل و انتقال پول از طریق اینترنت انجام می‌شود که بیش از ۹۸ درصد در گردش مالی و انتقال پول و نقدینگی سهم دارند. هر ماه به میزان دو هزار همت گردش مالی در سیستم پرداخت الکترونیک و حدود 800 همت از طریق چک مبادله پول انجام می‌شود و سهم پول نقد و اسکناس بسیار اندک است و سکه نیز عملا از جریان اقتصاد خارج شده و بلافاصله ذوب می‌شود و تبدیل به آلیاژ کروم و نیکل می‌شود.
اما مردم انتظار دارند که پول ملی از طریق اسکناس و به شکل کاغذ و ظاهری خودنمایی کند و البته با تعداد صفرهای کمتر نشانه حاکمیت ملی در اقتصاد باشد و حداقل در مقایسه با پول‌های معتبر جهان مانند دلار، یورو، یوان، ین و روبل و روپیه، اسکناس تومان یا رالد ایران نیز خودنمایی کند.
براین اساس، صرفه اقتصادی در آن است که هر چند سال یکبار اسکناس‌های با ارزش بالاتر از 10، 20، 50 و 100 هزار تومان منتشر شود که نماد پول ارزش کشور باشد. حتی بچه‌های کوچک، نوجوانان و به خصوص کسانی که در خارج کشور زندگی می‌کنند علاقه دارند که اسکناس ایرانی را از مادر بزرگ و پدر بزرگ خود عیدی بگیرند و با آن خرید کنند.
علاوه بر این نوستالژی و نیاز روحی و روانی به پول نقد و اسکناس، نیاز به اسکناس همواره در زندگی ما احساس می‌شود و در صورت قطع اینترنت یا کارت خوان یا دردسترس نبودن آنتن ابزارهای الکترونیک و سفر به نقاط دور افتاده، انتظار داریم که اسکناس با ارزش داشته باشیم.
اما متاسفانه با وجود تورم‌های بالا، 2 هزار برابر شدن قیمت‌ها در سال 1401 نسبت به سال 1357، همچنان 1000 تومانی یا 10 هزار ریالی چاپ می‌شود و خبر از انتشار اسکناس 1000 تومانی داده‌اند. در حالیکه هیچ کس حاضر نیست برای برداشتن یک 1000 تومانی از روی زمین اقدام کند و کمر خم کند تا پول را بردارد. کارشناسان معتقدند که نقدینگی اسمی کشور در سال 1400 نسبت به سال ۱۳۵۷ حدود ۱۳۶۰۰ برابر و تولید ناخالص داخلی حقیقی حدود دو برابر شده و بنابراین پتانسیل تورمی نقدینگی۶۸۰۰ برابر بوده است در حالی که قیمت کالاها و خدمات یا شاخص قیمت مصرف کننده ۲۰۰۰ برابر شده است. از سوی دیگر، یک دلار آمریکا در بازار جهانی معادل ۲۵ سنت ۱۳۵۷ قدرت خرید و ارزش دارد. همچنین ارزش اسمی رال در برابر دلار نسبت به 1357 حدود ۴۵۰۰ برابر کاهش ارزش داشته که با توجه به کاهش ارزش دلار جهانی به یک چهارم سال 57 ارزش حقیقی رال7 ۱۸۰۰۰ برابر کاهش ارزش داشته است. اما این 18000 برابر کاهش ارزش رال با ۶۸۰۰ برابر شدن نقدینگی سازگار نیست. یعنی ارزش رالت در برابر دلار سال 57 کاهش ارزش بسیار بیشتری نسبت به 6800 برابر شدن نقدینگی و2 هزار برابر شدن سطح قیمت‌ها در این 43 سال داشته است.
در چنین شرایطی که در سال‌های اخیر تورم 50 درصدی داشته ایم و اسکناس 1000 تومانی اصلا توجیه اقتصادی ندارد. سوال این است که با چه توجیه و هزینه‌ای بانک مرکزی اسکناس کم ارزش چاپ می‌کند. در حال حاضر پرینت یا کپی یک صفحه معمول شناسنامه بین 2 تا 4 هزار تومان هزینه دارد اما مشخص نیست که هزینه کاغذ و رنگ و ایمنی اسکناس چقدر است و چرا باید پول خرج اسکناسی کنیم که اصلا ارزش معامله ندارد و مردم در معاملات از آن استفاده نمی‌کنند؟
