تهران، مرکز دیپلماسی منطقه
چند روز پس از سفر پر سر و صدای رییس‌جمهور امریکا به فلسطین اشغالی و عربستان سعودی، این‌بار نوبت به تهران رسیده تا میزبان روسای جمهور روسیه و ترکیه باشد، میزبانی که می‌تواند نقش کشورمان را در مناسبات منطقه‌ای، پررنگ‌تر از هر زمانی نشان دهد.
سفر پوتین به تهران، از نظر زمانی دو اهمیت ویژه خواهد داشت. جدا از آنکه این سفر بلافاصله پس از سفر بایدن به منطقه انجام شده، نامشخص بودن سرنوشت مذاکرات هسته‌ای، نیز خود عامل مهمی است که نشان می‌دهد نزدیکی ایران با روسیه به عنوان یکی از طرفین حاضر در مذاکرات تا چه میزان اهمیت خواهد داشت. هرچند در ماه‌های گذشته بارها گمانه زنی‌هایی از این مطرح شده که روس‌ها در مذاکرات احیای برجام، نقش سازنده‌ای نداشته‌اند و حتی بعضا خواسته‌های آنها باعث دشوار شدن رسیدن به نتیجه نهایی شده اما چه طرف ایرانی و چه روس این موضوع را بارها تکذیب کرده‌اند و حضور پوتین در تهران می‌تواند نگاه مشترک در این مذاکرات را تحکیم کند.
جدا از آن، از زمان آغاز جنگ روسیه و اوکراین، رییس‌جمهور روسیه سفرهای بین‌المللی چندانی نداشته و سفر به تهران می‌تواند برنامه‌ای شاخص در سفرهای پوتین باشد. روسیه از زمان حمله به اوکراین، تحت تحریم‌های شدید امریکا و اروپا قرار گرفته و همین موضوع محدودیت‌هایی را در برنامه‌های اقتصادی این کشور به وجود آورده است. هرچند ایران بارها اعلام کرده که مخالف هرگونه جنگی است و در اوکراین نیز آتش بس و تصمیم‌گیری بر اساس دیپلماسی را اولویت می‌داند اما حضور پوتین در تهران می‌تواند شرایط را برای افزایش همکاری‌های تجاری میان دو کشور نیز فراهم کند. هرچند ساختار اقتصاد روسیه و ایران به یکدیگر شبیه است و محوریت صادرات نفت و انرژی بخش مهمی از اقتصاد دو کشور را می‌سازد اما در صورت توسعه همکاری‌های مشترک در سطوح مختلف می‌توان انتظار داشت که دو طرف میزان تجارت مشترک خود را افزایش دهند. در کنار پوتین، اروغان - رییس‌جمهور ترکیه - نیز به ایران آمده تا با مقامات کشور دیدار و گفت‌وگو کند. اردوغان نیز در این سفر از لزوم همراهی دو کشور در زمینه‌های تجاری و مبارزه با تروریسم سخن گفته و از ایران به عنوان یکی از شرکای راهبردی ترکیه در منطقه یاد کرده است. اردوغان در جریان سفر خود به تهران با رهبر معظم انقلاب دیدار کرد و پس از آن در جلساتی مشترک با رییس‌جمهور، توافق‌های جدیدی را در زمین همکاری با ایران به امضا رساند. رییس‌جمهور ترکیه با یادآوری اینکه سازمان‌های تروریستی در هر کشوری موجودیت داشته باشند، باعث برهم خوردن ثبات در این کشورها می‌شوند، تاکید کرد: ما باید با همه این سازمان‌های تروریستی برخورد داشته باشیم. رجب طیب اردوغان در نشست خبری پس از امضای اسناد مشترک همکاری بین ایران و ترکیه اظهار کرد: هفتمین نشست شورای همکاری ترکیه و ایران را پیش از این نشست به پایان رساندیم و مطمئن هستم رایزنی‌های ما باعث ارتقای روابط‌مان خواهد شد. وی افزود: من چشم‌انداز آقای رییسی برای ارتقای همکاری‌های ایران با همسایگانش را بسیار مثبت ارزیابی می‌کنم. در موارد سیاسی، نظامی، اقتصادی، فرهنگی و تجاری هم وزرا و هم روسای جمهور دو کشور به رایزنی پرداختند. رییس‌جمهوری ترکیه یادآور شد: حجم ۳۰ میلیارد دلاری برای سرمایه‌گذاری دو کشور در نظر داشتیم اما به دلیل پاندمی کرونا این سطح به شکل معناداری کاهش یافت و به حجم ۷ میلیارد دلاری رسید. ولی معتقدم با حجم تلاش‌های دو طرف به ویژه در زمینه توسعه صنایع دفاعی و برداشتن گام‌هایی در زمینه نفت و گاز، می‌توانیم این مسیر را هموارتر کنیم. اردوغان اظهار کرد: من برای همبستگی‌مان در امر صنایع دفاعی خیلی اهمیت قائل هستم. همانطور که آقای رییسی گفت مبارزه ما با سازمان‌های تروریستی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ما سازمان‌های تروریستی مثل پ‌ک‌ک، ی‌پ‌گ و از این قبیل گروه‌ها را در لیست سازمان‌های تروریستی ناتو هم وارد کرده‌ایم. وی افزود: این سازمان‌ها در هر کشوری که موجودیت داشته باشند، باعث برهم خوردن ثبات در این کشورها می‌شوند و ما باید با همه این سازمان‌های تروریستی برخورد داشته باشیم. رییس‌جمهور کشورمان در نشست خبری مشترک با رجب طیب اردوغان با تاکید بر اینکه این سطح از روابط تجاری و اقتصادی بین دو کشور حتماً کافی نیست و می‌تواند به سطح بالاتری حرکت کند گفت: در این روند به سطحی تا سه برابر بالاتر از میزان فعلی توجه داریم. آیت‌الله ابراهیم رییسی در نشست خبری امضای اسناد مشترک همکاری بین ایران و ترکیه با تبریک ایام عید قربان و غدیر، اظهار کرد: بدون تردید سفر آقای اردوغان به ایران نقطه عطفی برای ارتقای سطح همکاری دو کشور خواهد بود. وی افزود: در مذاکرات، اراده جدی دو کشور برای این امر و ارتقای سطح روابط حوزه‌های مختلف از جمله سیاسی و اقتصادی و دیگر حوزه‌ها مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت. رییس‌جمهوری یادآور شد: این سطح از روابط تجاری و اقتصادی بین دو کشور حتماً کافی نیست و می‌تواند به سطح بالاتری حرکت کند و در این روند به سطحی تا سه برابر بالاتر از میزان فعلی یعنی تا سی میلیارد دلار را هدف‌گذاری کرده‌ایم که پتانسیل آن در هر دو کشور وجود دارد. رییسی ادامه داد: تاسیس شهرک‌های صنعتی بین دو کشور که به صورت مشترک دنبال می‌شود در این مذاکرات مطرح شد. همچنین تاسیس پارک‌های علم و فناوری که با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان دو کشور باشد هم مورد توجه قرار گرفت. وی با اشاره به تمدید قرارداد انتقال گاز به ترکیه اظهار کرد: این امر قبلاً هم مورد تاکید بود امروز هم بر آن تاکید مجدد شد تا انتقال گاز شکل فعال‌تری به خود بگیرد. رییس‌جمهوری همچنین تاکید کرد: توسعه سرمایه‌گذاری بین دو کشور از دیگر نکات مورد تأکید در این نشست بود. فعالیت شرکت‌هایی که در ترکیه و ایران فعال هستند و دنبال کردن فعالیت مشترک آنها در هر دو کشور می‌تواند منجر به توسعه روابط ایران و ترکیه شود.
رییسی همکاری دو کشور در مسائل امنیتی را بسیار مهم دانست و گفت: دستگاه‌های امنیتی و اطلاعاتی دو کشور می‌توانند در جهت امنیت دو کشور فعالیت کنند. همچنین مبارزه با تروریسم، مواد مخدر، جرایم سازمان‌یافته هم از نکات مورد تأکید هر دو کشور در این نشست بود. وی تصریح کرد: تروریسم ممکن است اسامی مختلفی داشته باشد، اما تروریسم از سوی هر کسی که امنیت منطقه را به خطر می‌اندازد باید مورد توجه باشد. به ویژه که ما به برخورد با تروریسم تحت هر عنوانی تاکید داریم و در این زمینه دیدگاه غربی‌ها که تناقض آمیز است را رد می‌کنیم. رییس‌جمهوری ادامه داد: همکاری دو کشور در مسائل منطقه‌ای از مواردی بود که مورد تأکید قرار گرفت و هر دو کشور بر حفظ تمامیت ارضی کشور سوریه تاکید دارند. روابط خوب دو کشور می‌تواند منتهی به روابط منطقه‌ای و بین‌المللی بهتر شود که این دو کشور هم در امنیت منطقه و هم امنیت بین‌المللی می‌توانند نقش داشته باشند و معتقدم مذاکرات انجام شده امروز به این مهم و اهداف در جهت آن، کمک می‌کند. وی در پایان اظهار کرد: امیدواریم سند راهبردی امروز، منتهی به روابط گسترده بین دو کشور شود و چشم‌انداز روشن و آینده درخشان در روابط میان دو کشور را به همراه داشته باشد. با نهایی شدن مذاکرات با پوتین، احتمالا ایران و روسیه نیز در جریان این سفر قراردادهای تازه‌ای را به امضا خواهند رساند و این موضوع می‌تواند نشان دهد، که ایران در مقابل تحرکات اخیر برخی کشورهای عربی همسایه، ساکت نخواهد نشست. البته این در حالی است که در روزهای گذشته، برخی مقامات عربی از آمادگی برای افزایش همکاری‌ها با ایران خبر داده‌اند و در مقابل وزیر خارجه کشورمان نیز از این موضوع استقبال کرده است.
وزیر امور خارجه کشورمان تاکید کرد: ایران دست‌های گشوده شده به سوی خود را می‌فشارد و در اولویت بخشی به همسایگان در سیاست خارجی خود، به سوی تحکیم روابط با همسایگان به پیش می‌رود. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در توییتی در خصوص تحکیم روابط با همسایگان نوشت: «ایران دست‌های گشوده شده به سوی خود را می‌فشارد و در اولویت بخشی به همسایگان در سیاست خارجی خود، به سوی تحکیم روابط با همسایگان به پیش می‌رود. ایران بر مسوولیت کشورهای منطقه در برقراری امنیت و ثبات و همکاری سازنده و ثمربخش در جهت شکوفایی و توسعه اقتصادی فراگیر منطقه تاکید می‌کند. »اخیرا مقامات برخی کشورهای عربی به برقراری و گسترش روابط حسنه با ایران ابراز امیدواری کرده‌اند. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان در نشست اخیر جده که با حضور رهبران امریکا و کشورهای عرب منطقه برگزار شد، گفت که ایران را به همکاری با کشورهای منطقه دعوت می‌کنیم. فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان نیز در اظهاراتی در حاشیه نشست جده تاکید کرد: مذاکرات با ایران مثبت بوده است، ولی هنوز به هدف خود نرسیده است. ما تمایل به برقراری روابط عادی با ایران داریم و دست عربستان همچنان به سمت ایران دراز است. چیزی به نام ناتوی عربی در این نشست مطرح نشد و من نمی‌دانم این اسم را از کجا آورده‌اند. وی تاکید کرد: راه‌حل‌های دیپلماتیک تنها راه‌حل تعامل با ایران است، ما به‌شدت به اقدامات چند جانبه باور داریم و از حل و فصل اختلافات از طریق سازمان‌های بین‌المللی حمایت می‌کنیم. همچنین انور قرقاش، مشاور رییس دولت امارات در امور دیپلماتیک اخیرا در گفت‌وگو با رویترز تاکید کرد که ابوظبی به دنبال ایجاد هیچ محوری علیه هیچ یک از کشورهای منطقه به ویژه ایران نیست. وی با تاکید بر اینکه کشورش خواهان تقابل با ایران نیست خاطرنشان کرد: ابوظبی به دنبال فرستادن سفیر به تهران و از سرگیری روابط با ایران است. این مقام اماراتی گفت: از هر طرحی که بدون هدف قرار دادن کشور ثالث از ما محافظت کند، استقبال می‌کنیم. وزیر خارجه اردن نیز اخیرا بر لزوم برقراری یک روابط خوب و بر اساس حسن همجواری میان کشورهای عربی و ایران تاکید کرده بود. باید دید با نهایی شدن این مذاکرات، آیا در روزهای آینده گشایش‌های دیپلماتیک جدیدی چه در برجام و چه در سایر حوزه‌ها رخ خواهد داد یا فعلا دولت رییسی تلاش می‌کند پیش از برطرف کردن اختلافات با دشمنان، نزدیکی با دوستان را در چارچوب کار قرار دهد.
