کارنامه ضعیف صادرات به روسیه

تعادل |

ارزیابی آمارها نشان می‌دهد، میزان صادرات ایران به روسیه تا پایان آذرماه فقط 400 میلیون دلار بوده است؛ یعنی سهم بسیار ناچیز از کیک 540 میلیارد دلاری روسیه با جهان. روسیه معتقد است؛ اگر می‌خواهد اقتصاد قوی داشته باشد باید با کشورهای همسایه خود استراتژی تقویت کننده را دنبال کند. اما استراتژی تجاری ما در برابر همسایگان و تزارها چه بوده؛ کارنامه ضعیف با ارقام بسیار پایین صادراتی. برخی صادرکنندگان با تایید ضعف در تجارت با روسیه از تغییر رویکردها و سیاست‌های تجاری می‌گویند. موانعی که باید رفع شود و اقداماتی که باید انجام شود، مثل برقراری مبادلات بانکی و ایجاد کریدور سبز. حال متولی سازمان توسعه تجارت  پیش بینی کرده که صادرات میلیون دلاری ایران به روسیه را طی چند سال به 8 میلیارد دلار می‌رساند. رقمی که به گفته برخی از فعالان اقتصادی شدنی است، اما به شرط اینکه ظرفیت‌ها شناسایی شود و گیر وبندهای تجاری از میان برداشته شود. البته باید دید که آیا دولت روسیه هم برای واردات از ایران پس از سفر رییس دولت سیزدهم به این کشور، تحرکات تجاری انجام خواهد داد یا خیر. 

    صادرات به روسیه فقط 400 میلیون دلار! 

بررسی آخرین وضعیت تجارت ایران و روسیه نشان می‌دهد که در ۹ ماه نخست امسال ۸۲۸ هزار و ۶۰۲ تن کالا به ارزش ۴۳۲ میلیون و ۸۸۷ و ۳۹۲ دلار صادرات داشته‌ایم و در مقابل ۲ میلیون و ۷۲۹ هزار و ۸۸۹ تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۲۲۴ میلیون و ۱۱۹ هزار و ۹۳۰ دلار واردات انجام شده است. همچنین در ۹ ماهه سال گذشته، ۵۴۸ هزار و ۵۷۷ تن کالا به ارزش ۲۷۵ میلیون و ۲۹۳ هزار و ۲۸۱ دلار صادرات به روسیه داشتیم و در مقابل ۲ میلیون و ۴۶۸ هزار و ۱۵۰ تن کالا به ارزش ۸۰۱ میلیون و ۹۷۰ هزار و ۳۲۷ دلار واردات انجام شده بود. بنابر آمارها، واردات از روسیه رشد ۱۱ درصدی در وزن و ۵۳ درصدی در ارزش داشته است. هرچند میزان صادرات به این کشور در ۹ ماه سال جاری در قیاس با مدت مشابه پارسال، رشد ۵۸ درصدی در ارزش و رشد ۵۱ درصدی در وزن را نشان می‌دهد، اما این رقم صادراتی با توجه به روابط محکم سیاسی دو کشور بسیار پایین است. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که در  ۹ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۰، در مجموع ۶۲ درصد کالاهای صادراتی به روسیه را محصولات کشاورزی و مواد غذایی شامل شیلات و لبنیات تشکیل داده است.

    صادرات 8 میلیاردی در راه است؟!

حال با توجه به سفر اخیر رییس دولت سیزدهم به روسیه، برخی پیش بینی کردند، که این امکان وجود دارد که صادرات ایران به روسیه افزایش یابد. به‌طوری که رییس سازمان توسعه تجارت در یک برنامه تلویزیونی گفته است که صادرات به روسیه ۱۵ برابر افزایش می‌یابد. او گفته که برنامه حداقلی را تعریف کرده ایم که بر اساس آن تا ۴ سال آینده صادرات ما به روسیه به ۷.۵ میلیارد دلار برسد یعنی ۱۵ برابر افزایش پیدا کند. البته جدا از اینکه آمارها بر کاهش روابط تجاری بین ایران و روسیه مهر تایید می‌زند، علیرضا پیمان‌پاک هم با این گزاره که مراودات تجاری روسیه با دنیا حدود ۶۰۰ میلیارد دلار است، می‌گوید که سهم ایران از واردات ۳۰۰ میلیارد دلاری روسیه، از حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلیون دلار بیشتر نیست. یعنی سهم بسیار ناچیز از کیک تجارت یک کشور بزرگ که از قضا دوست وهم پیمان سیاسی ماست. 

پیمان پاک با بیان اینکه اقتصاد روسیه و ایران می‌تواند مکمل هم باشد، افزوده: ایران ظرفیت خوبی در بخش‌های مختلف از جمله کشاورزی برای صادرات و تأمین کالاها و محصولات مورد نیاز روسیه دارد و می‌تواند بخش عمده‌ای از واردات ۸ میلیارد دلاری روسیه در بخش کشاورزی را تأمین کند. رییس سازمان توسعه تجارت همچنین با اشاره به لزوم فراهم شدن و توسعه زیرساخت‌های لازم برای صادرات بیان کرده که برنامه ما افزایش دو برابری صادرات غیر نفتی کشور و رساندن آن به عدد ۷۰ میلیارد دلار است و ظرفیت‌های خوبی برای رسیدن به این هدف داریم. او ضمن مهم شمردن طرح کریدور شمال - جنوب در توسعه روابط اقتصادی ایران و روسیه گفته است: ما در حوزه‌های صنعت و کشاورزی و نفت و پتروشیمی و گردشگری ظرفیت‌های خوبی برای توسعه روابط و تقویت همکاری‌ها داریم. 

    وقتی روسیه همسایگانش را به ما  ترجیح می‌دهد! 

در همین حال، عضو اتاق مشترک ایران و روسیه، در اظهاراتی گفته است که روسیه به‌طور میانگین سالانه ۵۳۰ تا ۵۴۰ میلیارد دلار با کشورهای جهان مبادله تجاری دارد که ۴۵ درصد از این مبادلات با کشورهای همسایه خودش است. در واقع روسیه هم اعتقاد دارد که اگر می‌خواهد اقتصاد قوی داشته باشد باید با کشورهای همسایه خود استراتژی تقویت کننده را دنبال کند. از طرف دیگر روسیه برای ایران مهم است زیرا ما هم موقعیت ژئوپلیتیک ویژه‌ای داریم و هم با توجه به عناصر جغرافیایی و قدرت ملی، اجتماعی و فنی که داریم می‌توانیم به قطب منطقه تبدیل شویم. جلالی فر عنوان کرده: روسیه با شناختی که از موقعیت و ظرفیت‌های ایران دارد استراتژی‌اش این است که از قلمروی ایران یعنی همان کریدور شمال-جنوب ایران، مبادلات کالایی خود را به کشورهای آفریقای شرقی، هندوستان، کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، پاکستان و برخی از کشورهای آسیای جنوب شرقی انجام دهد. به گفته او، نقش دو کشور ایران و روسیه در فعال سازی این کریدور بسیار مهم است بنابراین برای راه‌اندازی کریدور شمال به جنوب و زیرساخت‌های مورد نیاز، لازم است که روسای جمهور دو کشور بحث‌های کلان را داشته باشند.

این فعال اقتصادی همچنین گفته است که روسیه می‌خواهد توسعه اقتصادی با ایران را به گونه‌ای افزایش دهد که به بازارهای دیگر هم دست یابد، برای این مهم نیز حاضر است حتی نسبت به برقراری تجارت آزاد اقدام کند. به گفته او، هم اکنون بسیاری از شرکت‌های روسی آماده سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد ایران همچون منطقه آزاد انزلی و چابهار هستند. از سویی دیگر نیز یکی از شرکای اصلی این مسیر کشور هند است که حدود ۱۲ میلیارد دلار با روسیه مبادلات تجاری دارد. اگر ایران بتواند با روسیه پیوندهای اقتصادی را توسعه دهد، با استفاده از موقعیت ژئوپلیتیک این کشور می‌تواند علاوه بر روسیه به بازارهای کشورهای آسیای مرکزی نیز دسترسی پیدا کند. البته او با بیان اینکه کل مبادلات تجاری ایران و روسیه ۲.۷ میلیارد دلار است، پیش بینی کرده که شاید امسال به ۳ میلیارد دلار برسد. از سویی دیگر بررسی‌ها نشان می‌دهد که کل واردات سالانه روسیه میانگین ۲۴۰ میلیارد دلار است که طی ۹ ماه ۲۰۲۱ از این میزان ۷۸ میلیارد دلار مختص ۱۰ گروه کالایی همچون پوشاک چرم، مواد غذایی و محصولات کشاورزی، مواد معدنی، محصولات آبزی، محصولات دارویی و تجهیزات پزشکی و … است که ما ظرفیت‌های خوبی در این حوزه‌ها داریم.

بنابر آمارهای اعلامی، به عنوان مثال روسیه ۸.۷ میلیارد دلار واردات محصولات کشاورزی داشته، که اگر ایران ۱۰ درصد این رقم را به خود اختصاص دهد ۸۷۰ میلیون دلار می‌شود. در بخش محصولات چرم روسیه ۱۳ میلیارد دلار واردات داشته که اگر یک درصد این بازار را بگیریم ۱۳۵ میلیون دلار می‌شود. در محصولات شوینده ۲.۶ میلیارد دلار واردات داشته که می‌توانیم تأمین کننده مواد اولیه این محصول و البته محصول نهایی برای روسیه باشیم که اگر یک درصد بازار این کالا را در روسیه بگیریم ۲۶ میلیون دلار می‌شود. سال ۲۰۱۸ ما در این بخش کلاً ۲۶ هزار دلار صادرات به روسیه داشتیم. همچنین روسیه در بخش تجهیزات دارویی ۱۵ میلیارد دلار واردات داشته که اگر دو درصد بگیریم ۳۱۰ میلیون دلار می‌شود در حالی که می‌توان در روسیه کارخانه دارو و تجهیزات دارویی تأسیس کرد زیرا شرایط پاس کردن استانداردها سخت است.

    چند نکته در تجارت با روسیه

از آن سو، رییس کنفدراسیون صادرات می‌گوید: برای افزایش صادرات به روسیه باید نکاتی از جمله احیای کریدور سبز، رونق حمل و نقل، رفع مشکلات نقل و انتقال پول و ایجاد بانک مشترک مورد توجه قرار گیرد. محمد لاهوتی در گفت‌وگو با «خبرگزاری مهر» در مورد وضعیت تجارت ایران و روسیه، اظهار کرده که کشور روسیه هم با ما همسایه است، هم با ما رابطه سیاسی خوبی دارد و هم بازار بزرگی در کنار ماست که در پیمان شانگهای می‌توانیم از ظرفیت‌های روسیه استفاده کنیم. لذا گسترش ارتباط اقتصادی ما، می‌تواند شرایط اقتصادی ما با این کشور را تغییر دهد

بنابر آمار اعلامی او، در حال حاضر مجموع صادرات و واردات ما با روسیه ۱.۶ میلیارد دلار است که از این میزان ۱.۲ میلیارد دلار مربوط به واردات ایران از روسیه است که حجم زیادی از آن به غلات اختصاص دارد و حدود ۴۳۰ میلیون دلار هم صادرات ایران به روسیه است که اغلب محصولات سبد صادراتی ایران به روسیه را محصولات کشاورزی و مواد غذایی تشکیل می‌دهد. لاهوتی معتقد است که با توجه به این تراز منفی تجاری که بین دو کشور حاکم است، برای افزایش صادرات به روسیه باید چند نکته مرتفع شود. نکته نخست این است که کشور روسیه برای واردات کالا استانداردهای خاص خود را دارد و کالاها چه از نظر بسته بندی و چه از نظر کیفیت باید استانداردها را رعایت تا به بازار روسیه ورود پیدا کنند. لذا آگاهی صادرکنندگان ما باید افزایش یابد و حمایت دولت در بخش‌هایی که نیاز به حمایت دارد نیز اتفاق بیفتد تا صادرات افزایش یابد. همچنین به گفته او، روسیه بازار بزرگی است و تقاضای زیادی هم دارد؛ در حال حاضر حجم تجارت ترکیه با روسیه نسبت به ما غیر قابل تصور است، به نوعی که می‌توان گفت ترکیه بازار روسیه را از ما گرفته است. از سویی دیگر نیز رونق حمل و نقل و افزایش و ایجاد زیرساخت‌های لازم در حمل و نقل دریایی، زمینی و ریلی بین ایران و روسیه باید مورد توجه قرار گیرد تا چنانچه صادرات افزایش یابد این بخش بتواند خدمات مورد نیاز را ارایه دهد. البته در حال حاضر اتفاقات خوبی در خطوط کشتیرانی توسط سازمان توسعه تجارت رخ داده که امیدوارم این دست اتفاقات تداوم و توسعه یابد.

نکته بعدی که به گفته لاهوتی، موضوع نقل و انتقال پول است که با مشکل مواجه است و تنها از طریق «میر بیز ینس بانک» منابع مالی تجارت جابه‌جا می‌شود؛ در حالی که کانال‌های مالی بین دو کشور می‌تواند گسترده و امکان مبادلات بیشتر هم فراهم شود و از این طریق مشکلات مربوط به نقل و انتقال پول کاهش یابد.

بنابه اظهارات او، موضوع صرافی‌ها، هم تهاتر و هم ایجاد بانک مشترک و تجارت با پول ملی دو کشور می‌تواند کمک کننده باشد. نکته بعدی از نگاه لاهوتی، ایجاد کریدور سبز است که در سال‌های گذشته روس‌ها پیشنهاد دادند و ایجاد هم کردند تا کالاهای ایرانی توسط شرکت‌هایی که از سوی گمرک معرفی می‌شوند بدون تشریفات گمرکی و ارایه اسناد ترخیص شوند و فرآیند تجارت تسهیل شود اما گمرک و صادرکنندگان نتوانستند این کار را کنند. بنابراین احیای این کریدور سبز می‌تواند فرآیند صادرات به ویژه کالاهای فسادپذیر را تسهیل کند.