لزوم مداخله روانشناختی

الهام مقسم

بسیاری از زوج‌های نابارور قبل از اینکه از نظر روحی و روانی خود را برای درمان ناباروری آماده کنند، دست به درمان و معالجه ناباروری خود می‌زنند، در حالی که قبل از آن باید برای رفع آثار روانی ناباروری از خدمات مشاوره‌ای استفاده کنند. مساله اینجاست که در جامعه ما استفاده از خدمات مشاوره روانی در هیچ زمینه‌ای از سوی افراد جدی گرفته نمی‌شود، برخی آن را مساله لوکس و غیر ضروری می‌دانند و برخی دیگر معتقدند که نه زمان ونه پول کافی برای انجام این درمان‌ها دارند، در حالی که همین افراد به محض اینکه با سردرد مختصری مواجه می‌شوند، به پزشک مراجعه می‌کنند، برای اینکه ریشه درد خود را پیدا کنند انواع و اقسام آزمایش‌ها را انجام می‌دهند، اما وقتی پای روح و روانشان به میان می‌آید هیچ توجهی به آن نمی‌کنند. در مورد ناباروری هم همین گونه است، وقتی زوجی برای فرزند آوری تلاش می‌کنند، اما موفق نمی‌شوند و در نهایت می‌فهمند که یکی از آنها یا هر دو نفر مشکلی دارند که بروز این اتفاق را برای آنها غیر ممکن و سخت کرده است، از نظر روحی و روانی نیز آسیب بسیاری می‌بینند. به همین خاطر است که «روان درمانی» را از جمله اصلی‌ترین مداخله‌ها برای درمان آثار ناباروری بر روی زوجین نابارور به شمار می‌رود. در حالت ایده آل، برای کمک به رفع آثار روانی ناباروری بر روی بیماران، باید ارایه خدمات مشاوره قبل از شروع هر گونه مداخله پزشکی آغاز شود. تعجب، شوک، انکار، خشم، ناامیدی، افسردگی، از دست دادن عزت نفس و اعتماد به نفس، سوگ و از دست دادن حس کنترل عمومی را از جمله واکنش‌های معمول زوجین نسبت به ناباروری است. به این ترتیب رابطه بین ناباروری و استرس روانی دو سویه است. از یک سو زوجین نابارور در مقایسه با زوجین سالم و عادی در معرض استرس و خطر بیشتری برای ابتلا به اختلالات روانی قرار دارند و از سوی دیگر سطوح بالای پریشانی روانی به عنوان یکی از دلایل افزایش ناباروری نشان داده شده است. از سوی دیگر متاسفانه در جامعه ما ناباروری هنوز یک تابو تلقی می‌شود، بنابراین ممکن است زوجین نابارور در معرض فشار اجتماعی قرار گیرند و از این رو اغلب احساسات، عقاید و باورهای خود را پنهان می‌کنند. بعضا ممکن است اعضای خانواده یا دوستان پس از اطلاع از مشکل این زوجین نظرات و پیشنهادات معناداری ارایه دهند که باعث ناراحتی بیشتر آنها شود. در نتیجه امکان کاهش تعاملات اجتماعی در زوجینی که مشکلات ناباروری دارند نیز  پیش بینی پذیر است. 

 در واقع «حمایت اجتماعی» یکی از اثرگذارترین مولفه‌ها در سلامت روانی و سازگاری با ناباروری در زوجین نابارور محسوب می‌شود، که به دنبال عدم حمایت اجتماعی، زوجین نابارور احساس انزوای بیشتر را تجربه خواهند کرد. همچنین علاوه بر عوارض روانشناختی ناشی از ناباروری برای زوجین نابارور، مجموعه‌ای از عوارض جانبی دیگر ناشی از هورمون‌ها و داروهای مورد استفاده برای درمان ناباروری نیز می‌تواند زندگی زوجین نابارور را تحت الشعاع قرار دهد. برخی از داروها که اغلب به دلیل بهبود تخمک گذاری و افزایش تولید اسپرم به زوجین نابارور تجویز می‌شوند، می‌توانند منجر به ایجاد اضطراب، وقفه در خواب و ... شوند.

حتی سایر داروهای ناباروری نیز ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی مانند افسردگی، شیدایی، تحریک پذیری و مشکل در تمرکز شوند. از سوی دیگر زوجینی که جهت درمان ناباروری از تخمک یا اسپرم، جنین اهدایی و یا رحم جایگزین استفاده می‌کنند، در دوران بارداری و حتی پس از به دنیا آمدن فرزندشان فشارهای هیجانی و عاطفی بیشتری را تجربه می‌کنند.

با این وجود مداخله روانشناختی در هر قسمتی از فرآیند ناباروری که انجام شود بازهم می‌تواند کمک کننده و تاثیرگذار باشد چراکه ممکن است زوجین نابارور با تمرکز بیش از حد بر نتیجه درمان، فرآیند درمان ناباروری را با اضطراب، استرس و پریشانی روانی طی کنند که در برخی موارد می‌تواند اثرات درمان پزشکی را کاهش داده و یا با مشکل مواجه کند. سازش با ناباروری، مدیریت و مواجهه درست با هیجان‌های ناشی از ناباروری یا درمان آن، شفقت به خود، استفاده از مهارت‌های بهینه در رابطه زوجین، کسب حمایت اجتماعی مناسب از جمله مواردی هستند که در مداخلات روانشناختی توسط روانشناسان متخصص در این حوزه استفاده می‌شود.