جهان، در آستانه فصل سرد

خبرهایی که در روزهای گذشته از جبهه جنگ روسیه و اوکراین منتشر شده، نشان از آن دارد که ارتش اوکراین توانسته بخش‌های کوچکی از شهرها و روستاهای تسخیر شده توسط روسیه را باز پس‌گیری کند. به این ترتیب و بر خلاف تصور ابتدایی کرملین، نه‌تنها سرنوشت جنگ در کوتاه‌مدت و با تسلیم شدن دولت کیف معلوم نشد، که احتمالا کار در جبهه جنگ برای مدت طولانی ادامه خواهد داشت. تحلیل‌ها از این می‌گویند که روسیه به تمام اهداف نظامی خود در اوکراین دست نیافته و از سوی دیگر نیز اوکراین با وجود کمک‌هایی که از کشورهای غربی و ناتو گرفته، توان به عقب راندن نیروهای روس از تمامی جبهه‌ها را نخواهد داشت. به این ترتیب با گذشت چند ماه از آغاز جنگ میان دو قدرت اقتصادی اروپا، احتمالا زمان بیشتری برای مشخص شدن سرنوشت آن و حتی آغاز مذاکرات صلح نیاز خواهد بود. هرچند تلفات انسانی و نابود شدن زیرساخت‌ها، اصلی‌ترین نتیجه تداوم جنگ خواهد بود اما اقتصاد جهانی نیز که از چند ماه قبل با تبعات جنگ روسیه و اوکراین مواجه شده، لااقل در ماه‌های آینده نیز باید با آن رو به رو شود و در این بستر نگرانی از سرنوشت بازار انرژی اصلی‌ترین دغدغه دولت‌ها به خصوص در اروپا خواهد بود. روسیه در تمام سال‌های گذشته به عنوان یکی از اصلی‌ترین تامین‌کنندگان نفت در بازار جهانی و البته فروشنده گاز به اتحادیه اروپا مطرح بوده است. قاره سبز در زمستان با توجه به امواج مختلف سرما، نیازی جدی به واردات انرژی دارد اما این موضوع در زمستان امسال تحت تاثیر جنگ قرار گرفته است. در واقع کشورهای غربی که پس از حمله به اوکراین، مسکو را تحریم اقتصادی کرده‌اند، حالا باید با تبعات آن مواجه شوند و یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها در این حوزه نحوه تامین گاز در زمستان امسال خواهد بود. جدای از آن با افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی از چند ماه، نرخ انرژی نیز در کشورهای مختلف بالا رفته و حتی به ایالات متحده امریکا نیز رسیده است.  تعدادی از کارشناسان در ایالات متحده درباره افزایش قیمت بنزین و تاثیر آن بر روی خانوارهای امریکایی نظراتی را بیان کرده‌اند. آنها می‌گویند که هر خانوار امریکایی به‌طور متوسط ۱۰۰۰ تا ۱۱۰۰ گالن بنزین در سال خریداری می‌کند. بنابراین مردم امریکا پول بیشتری برای بنزین هزینه می‌کنند و در نتیجه زمانی که قیمت‌ها بالا می‌رود، ضربه شدیدتری به آنها وارد می‌شود. مردم علاقه خاصی به خرید بنزین ندارند، آنها بنزین را به عنوان وسیله‌ای برای رسیدن به هدفشان می‌خرند. آنها معتقدند که چیزهای زیادی وجود ندارد که امریکایی‌ها بتوانند از نزدیک به عنوان نشانه‌های رفاه اقتصادی ببینند اما بنزین یکی از این نشانه‌ها است. کارشناسان می‌گویند که ما به جای تمرکز بر روی کالاهای دیگر، بیشتر بر روی بنزین و افزایش قیمت آن تمرکز می‌کنیم، چرا که افزایش قیمت بنزین بر روی سبک زندگی مردم تاثیر می‌گذارد. کارشناسان می‌گویند که قیمت‌های کنونی به صورت قابل توجهی در سال ۲۰۲۲ افزایش یافته و مردم دوباره با هواپیما مسافرت می‌کردند و به جاده‌ها می‌رفتند. صنعت بزرگی که حجم عظیمی از نفت را جذب می‌کرد به چرخه باز می‌گشت. بنابراین با افزایش قیمت نفت خام در سال ۲۰۲۲، قیمت بنزین نیز به سرعت در حال افزایش بود. علاوه بر این باید جنگ در اوکراین را هم در نظر گرفت، ولادیمیر پوتین تانک‌هایی را از مرز به اوکراین فرستاد و جهان را وارد دوره‌ای از آشفتگی ژئوپولیتیک کرد. مردم تمایل دارند مالیات کمتری بپردازند که البته از آن لذت می‌برند، اما این بدان معناست که وقتی تغییری در قیمت نفت خام رخ می‌دهد، که تا حد زیادی مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده افزایش قیمت است، مصرف‌کنندگان تغییر بیشتری نسبت به آنچه در سراسر جهان مشاهده می‌کنند، می‌بینند. هر چه مصرف‌کنندگان مدت طولانی‌تری شرایط قیمت بالای نفت را ببینند، بیشتر حاضرند که وسیله نقلیه کم‌مصرف‌تری بخرند یا خودروی برقی را جایگزین کنند. کارشناسان بر این باورند که استراتژی تبدیل وسایل نقلیه الکتریکی به یک خودروی جذاب، چیزی است که به نوعی در جهت ذهنیت امریکایی کار می‌کند. همچنین این سیاست منجر به کاهش سیاست‌های کربن‌زدایی توسط دولت‌ها و بازگشت به رویکرد اوباما - بایدن در ایالات متحده خواهد شد. هرچند که این سیاست به زمان زیادی نیاز دارد و به سادگی نمی‌تواند اتفاق بیفتد مگر آنکه دولت‌ها به سیاست سختگیرانه‌ای متوسل شوند که این در نهایت منجر به ناآرامی در کشور خواهد شد، مانند اعتراضات جلیقه زردها در فرانسه یا شورش در قزاقستان. در شرایطی قیمت بنزین در امریکا افزایش یافته که این کشور از کانون بحران انرژی در اروپا به دور است. در ماه‌های گذشته در اروپا معضل بنزین به چالشی حیاتی بدل شده و در کشورهای مختلف اختلافاتی به وجود آورده است. از ماکرون رییس‌جمهور فرانسه که چند هفته قبل از آغاز دوران سختی اقتصادی سخن گفته بود گرفته تا صدراعظم جدید آلمان که چند روز قبل به دولت آنگلا مرکل صدراعظم سابق آلمان تاخته بود و این وابستگی به انرژی را ارثیه شوم دوران حکمرانی او دانسته بود نشان می‌دهد که شرایط در اروپا چندان مساعد نیست. در انگلستان نیز شرایط بسیار دشوار است. در شرایطی که این کشور در شوک درگذشت ملکه الیزابت دوم قرار گرفته، نخست‌وزیر تازه نیز باید راهی برای کاهش فشار بحران انرژی پیدا کند. بحران انرژی در بریتانیا در صدر اولویت‌ها قرار دارد، همانطور که برای دولت‌ها در سراسر اروپا به همین صورت است؛ مخمصه بریتانیا اما وخیم‌تر از نقاط دیگر است، تا حد زیادی به این دلیل که بیش از سایر کشورها به گاز وابسته است. تورم در این کشور در حال حاضر دو رقمی است؛ برخی پیش‌بینی کرد‌ه‌اند که ممکن است در سال ۲۰۲۳ تورم این کشور از ۲۰ درصد هم فراتر برود. اندکی پیش از پیروزی خانم تراس، اتاق فکر بنیاد رزولوشن پیش‌بینی کرد که کاهش درآمد واقعی، مجموع رشد حقوق از سال ۲۰۰۳ را از بین می‌برد. آزمون فوری که خانم تراس با آن مواجه است، بحران هزینه زندگی است. واضح است که خانم تراس به سرعت از موضع مبارزات انتخاباتی خود مبنی بر مخالفت با «اعانه‌ها» کناره‌گیری کرده و مداخله‌ای بیش از ۱۰۰ میلیارد پوند (۱۱۵ میلیارد دلار) را در نظر دارد. محافظت از پرداخت‌کنندگان قبوض یکی از سخاوتمندانه‌ترین کمک‌های او در اروپا خواهد بود، یک رویکرد معکوس خیره‌کننده. این مساله که خانم تراس برای کمک به قبوض انرژی تلاش کند، منطقی است. شوک قیمت برای خانوارها و بنگاه‌ها نیاز به اقدام جسورانه دارد. اما نیاز نیست عمل‌گرایی به کنار گذاشتن بی‌پروای اصول بازار آزاد و وظایف بودجه‌ای تبدیل شود. بهتر است او به‌جای از بین بردن سیگنال‌های قیمت، به مصرف‌کنندگان تخفیف بزرگی ارایه دهد. این برنامه در ابتدا از طریق قرض گرفتن تامین مالی خواهد شد؛ دست و دلبازی که بانک انگلستان را مجبور می‌کند تا نرخ‌های بهره را حتی بیشتر افزایش دهد. تعهد صریح او به لغو قوانین باقی‌مانده از اتحادیه اروپا تا پایان سال ۲۰۲۳، سران برگزیت را راضی نگه می‌دارد، اما کمک چندانی به کسب و کارهای بریتانیایی نمی‌کند. فرصت‌هایی برای انحراف از اتحادیه اروپا در زمینه‌هایی مانند سیاست رقابت وجود دارد، اما استفاده از آنها مستلزم زمان و تلاش است، نه یک ضرب الاجل خودسرانه و آتش‌بازی. تشدید رویارویی با اروپا بر سر وضعیت ایرلند شمالی، نوعی رادیکالیسم پانتومیم طور خواهد بود. یک رادیکال واقعی به جای نمایش جسارت در خارج از کشور، شجاعت خود را با دادن مجوز به ساخت و سازها در داخل کشور نشان می‌دهد و ساخت خانه، آزمایشگاه و مزارع بادی را در مکان‌هایی که مورد نیاز است آسان‌تر می‌کند. اروپا در شرایطی برای زمستان 2022 آماده می‌شود که گزینه‌های جایگزین قدرتمندی برای تامین گاز وجود ندارد. هرچند مذاکراتی با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس انجام شده اما تا تامین زیرساخت‌ها زمانی طولانی نیاز خواهد بود. بحث درباره استفاده از ظرفیت ایران نیز فعلا راه به جایی نبرده، زیرا در کنار معضل زیرساخت‌ها، مذاکرات برجام نیز در تمام ماه‌های گذشته راه به جایی نبرده‌اند. به این ترتیب سیاست و اقتصاد جهان در پاییز و زمستان پیش‌رو دورانی خاص را تجربه خواهد کرد. از سویی جنگ روسیه و اوکراین به صلح نرسیده و از سوی دیگر، اروپا قصد عقب‌نشینی در برابر مسکو را نخواهد داشت. باید دید که آیا بحران انرژی به تغییرات سیاسی نیز منجر می‌شود یا اتحادیه اروپا در نهایت راهی برای عبور از مشکلات پیدا می‌کند.