تقابل قیمت گاز و بورس

با شروع جنگ اوکراین و روسیه شاهد افزایش قیمت گاز جهانی بودیم، این افزایش قیمت گاز می‌تواند به صنایع پتروشیمی در ایران آسیب بزند. در اصل افزایش قیمت گاز جهانی در بلندمدت می‌تواند باعث تعطیلی کارخانه‌های پتروشیمی شود و از سویی به گفته انجمن کارفرمایی پتروشیمی ۲.۶ میلیارد دلار از ارز صادرات سالانه پتروشیمی ایران در خطر جدی از‌دست‌رفتن است. اما در مقابل برای نرخ خوراک پتروشیمی‌ها به صنایع تخفیف زیادی داده شده است که می‌تواند تا حدود زیادی این موضوع را جبران و اجازه تعطیلی یا زیان شرکت‌ها را ندهد.

هشدار جدی تعطیلی متانول‌سازان به دولت بر اثر افزایش قیمت خوراک و یوتیلیتی تقریبا از ابتدای تابستان داده شد. اما با این وجود در میانه‌های تابستان خبر تعطیلی سه واحد بزرگ متانولی کاوه، کیمیای پارس و سبلان رسید. پس از تعطیلی فرساشیمی و توقف متانول‌سازها، نگرانی از توقف فن‌آوران، زاگرس و خارک هم افزایش یافت و هم‌زمان انجمن صنفی کارفرمایی ایران با نامه‌ای به رییس‌جمهور، با یادآورشدن توقف تولید سه مجتمع بزرگ پتروشیمی تولید متانول، نسبت به احتمال تعطیلی قریب‌الوقوع پنج مجتمع دیگر هشدار دادند.

براساس متن این نامه، روزانه حدود 70 میلیون متر‌مکعب گاز طبیعی (هشت درصد کل تولید کشور) در صنایع پتروشیمی مصرف می‌شود که فقط 32 میلیون‌ مترمکعب به عنوان خوراک در واحدهای اوره و متانول مصرف شده و 38 میلیون مترمکعب نیز به عنوان سوخت همه مجتمع‌های پتروشیمی مصرف می‌شود. همچنین هشت واحد بزرگ تولیدکننده متانول با ظرفیت اسمی سالانه 14 میلیون تن به بهره‌برداری رسیده و شش طرح بزرگ دیگر نیز قرار است با ظرفیت سالانه 9 میلیون تن در دو، سه سال آینده به بهره‌برداری برسد. با‌این‌حال با افزایش قیمت خوراک گاز طبیعی، عملیات شرکت‌ها زیان‌ده شده است.

خوراک گاز فقط برای تولید سه محصول متانول، اوره و آمونیاک استفاده می‌شود، ضمن اینکه این سه محصول سهم زیادی در بازار داخلی ندارند و عمده تولید این سه محصول صنعت پتروشیمی، صادر می‌شود.

ایران به لحاظ منابع هیدروکربنی به خصوص گاز متان، واحدهای زیادی در زمینه اوره، آمونیاک و متانول دارد. متانول یکی از انواع این کالاها است که می‌تواند به زنجیره ارزش افزوده تبدیل شود. این در حالی است که در گذشته به کاربردش التفاتی نشد و به واحدهای زیادی بدون تخصص در این زمینه مجوز احداث دادند. سهامداران این پتروشیمی‌ها شرکت‌های خصوصی و خصولتی هستند که متعلق به بازنشستگان نیروهای مسلح، فرهنگی و کشوری است.

استراتژی به کار گرفته شده در زمینه صدور مجوزهای پتروشیمی متانول‌ساز مناسب نبود. در حال حاضر ظرفیت تولیدی کشور در این زمینه سالانه حدود ۱۴ میلیون تن است اما عملا ۹ میلیون تن از این ظرفیت تولید داریم. همچنین از میزان ذکر شده ۵ درصد در داخل کشور و باقی مانده صرف صادرات می‌شد. حال با توجه به وضعیت تحریم‌ها، نبود بازار صادراتی متنوع و مضاف برآن جنگ اوکراین، همگی بستری نامناسب را برای این صنعت رقم زد. تا جایی که نرخ خوراک افزایش پیدا کرد و قیمت تمام شده پتروشیمی‌ها از قیمت فروش آن بیشتر شد.

در نهایت همه پتروشمی‌ها زیان‌‌ده شدند و به تعطیلی واحدهای کیمیای خاورمیانه، فناوران و کاوه ختم شد. این هشدار برای پتروشیمی‌های متانول‌ ساز دیگر نیز وجود دارد. قانوگذار با توجه به ظرفیت قانونی خوراک در بند ۴، بحث رقابت‌پذیری محصول را مطرح می‌کند. عمل به این قانون در حالی امکان‌پذیر است که چنین شکافی میان قیمت‌ قیمت تمام شده و فروش نباشد. متانول‌ سازها یکی از صنایع مهم ارزآور در ایران هستند که در حال حاضر با استهلاک فراوان دست و پنجه نرم می‌کنند. ایران در سال ۱۴۰۰ حدود هشت میلیون تن از این محصول را صادر کرد. ارز حاصل از صادرات متانول حدود ۱۵ میلیارد دلار اعلام شد. نباید با ذکر عواملی همچون مصرف زیاد گاز از طرفیت‌های فراوان تولید این محصول که بیش از ۱۰ درصد بازار جهان را به دست آورده چشم‌پوشی کرد.

    تخفیف دولت برای خوراک پتروشیمی‌ها

 ‌شرکت ملی صنایع پتروشیمی در پاسخ به شرق درباره افزایش قیمت جهانی گاز و تعطیلی بسیاری از کارخانه‌های پتروشیمی ایران، توضیحاتی ارایه داده است که مشروح آن در ادامه می‌آید.

1- فرمول قیمت گاز مصوبه هیات وزیران بوده و از سال 1394 تاکنون اجرا شده و تا قبل از جنگ روسیه و اوکراین مشکل یا نارضایتی در این خصوص وجود نداشته است؛ به‌گونه‌ای که طی سال‌های اخیر شرکت‌های مصرف‌کننده گاز از‌ جمله واحدهای تولیدکننده متانول از سودهای عملیاتی چشمگیری برخوردار شده‌اند و داده‌های موجود در بورس خود بیانگر این مدعاست.

حال به دلیل جنگ مذکور قیمت گاز در منطقه اروپا به‌شدت بالا رفته و قیمت گاز تحویلی به پتروشیمی‌ها به عنوان خوراک را که مطابق همان فرمول متأثر از قیمت گاز در اروپا و امریکاست، بالا برده است؛ اما دولت نیز در این خصوص به‌‌گونه‌ای عمل کرده که تا حد امکان مانع زیان شرکت‌های مصرف‌کننده گاز شود. در این خصوص در قانون بودجه سال جاری سقف قیمت گاز به عنوان خوراک واحدهای پتروشیمی 5000 تومان لحاظ شده است که با لحاظ‌نمودن نرخ ارز دولتی، نرخ مذکور به‌مراتب پایین‌تر از قیمت‌های گاز طبیعی در مناطق اروپا و امریکا است.

2- همچنین با نگاهی به تجارت جهانی در اقصی نقاط دنیا متوجه خواهیم شد که تولیدکنندگان همواره نبض بازار را در دست داشته و با اندک تغییراتی در عرضه و تقاضا، قیمت مواد اولیه، نرخ انرژی و...، میزان تولید خود را تنظیم می‌نمایند و در بسیاری از موارد بالاخص بحران‌های خاص جهانی، بسیاری از تولیدکنندگان تصمیم به توقف تولید در مقطع خاصی از زمان نموده و همواره اقتصاد تولید خود را کنترل می‌نمایند و در هیچ‌کجای دنیا دولت مربوطه بابت زیان‌ده‌شدن شرکت‌های تولیدی بخش خصوصی دست به تغییر قوانین یا پرداخت از محل بودجه دولتی نمی‌زند.

3- در‌خصوص زنجیره ارزش متانول، سال‌هاست که بحث تبدیل متانول به پروپیلن مطرح بوده و در حال حاضر نیز دانش فنی آن توسط شرکت پژوهش و فناوری تهیه و موجود است، اما به دلیل اقتصاد ضعیف آن و همچنین کمبود پروپیلن در کشور، وزارت نفت از طریق آیین‌نامه تخفیف پلکانی شرایطی را فراهم نموده که امکان سرمایه‌گذاری در این خصوص با صرفه اقتصادی مناسب جهت سرمایه‌گذاران بخش خصوصی فراهم شود. سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای احداث واحدهای MTO/MTP کمتر از 500 میلیون دلار است و پس از تولید پروپیلن، ادامه زنجیره از اقتصاد مناسبی برخوردار بوده و نیازی به اعمال تخفیف توسط دولت نیست.

بنابراین واحدهای متانولی که تاکنون از سوددهی بسیار مناسبی برخوردار بوده‌اند بهتر است کمی دقیق‌تر و آینده‌نگر‌تر به فردای نه چندان دور بیندیشند.

امروز مشکل جنگ روسیه و اوکراین موجب افزایش قیمت گاز و کاهش سودآوری شده است‌. فردای نه چندان دور، عرضه بیشتر از تقاضای متانول خود موجب کاهش قیمت متانول و به دنبال آن کاهش سودآوری واحدهای فوق خواهد شد. لذا توجه به توسعه زنجیره ارزش توسط واحدهای متانول یکی از الزامات بقا در آینده است.

4- شایان ذکر است مفهوم قابلیت رقابت‌پذیری بدین معناست که در تمامی عرصه‌ها شرایطی را فراهم نماییم که بتوانیم با رقبای خود رقابت کنیم نه بدین معنا که منابع ملی را به ناچیزترین قیمت برداشت نموده تا بتوانیم با رقبایی که منابع خود را با قیمت جهانی برداشت می‌کنند از سود مناسبی برخوردار شویم. بنابراین بایستی به افزایش بهره‌وری سایر عوامل تولید نیز به‌طور جد پرداخته شود.

5- علی‌رغم تمام توضیحات فوق، شرکت ملی صنایع پتروشیمی با همفکری تولیدکنندگان و وزارت نفت در حال بازنگری فرمول قیمت خوراک گاز طبیعی می‌باشد به‌گونه‌ای که پایداری تولید را حفظ نماید.

    صنایع بورسی زیان می‌کنند؟

با تعطیلی صنایع متانول و پتروشیمی بورس نیز می‌توانند در زیان بیشتر فرو رود. این دو صنعت در بورس عرضه و معامله می‌شوند تا کاهش تولید متانول یا توقف آن قیمتش در بازار آزاد و بورس افزایش می‌یابد و به نوعی نایاب می‌شود. ازطرفی کمبود تولید باعث زیان می‌شود که این زیان موقت نیست بلکه در میان مدت و بلندمدت می‌تواند کلیت بورس را تحت تاثیر قرار داده و منفی کند. از سوی دیگر پتروشیمی‌ها یکی از مهم‌ترین صنایع بورسی هستند زیان‌آوری این شرکتها باعث زیان آنها در بورس می‌شود. هر چه زیان بورسی شرکتها بیشتر باشد اعتماد و خروج نقدینگی از این بازار نیز افزایش یابد و نتیجه خروج نقینگی و نبود اعتماد را طی دو سال اخیر در بورس دیده‌ایم و همین موضوع نگرانی را بیش از پیش می‌کند. برخی از کارشناسان و فعالان بازار سرمایه می‌گویند که با کاهش اعتماد و نقدینگی به واسطه کاهش تولید یا تعطیلی پتروشیمی‌ها و متانولی‌ها ممکن است شاخص به یک کانال پایین وارد شود و به نوعی سقوط به کانال پایین‌تر داشته باشد.