اقتصاد و جام جهانی فوتبال

امیررضا واعظ آشتیانی

با بازی قطر و اکوادور رسما جام جهانی 2022 برای جهانیان آغاز شد. با آغاز این رویداد، رسانه‌های مختلف تلاش می‌کنند ابعاد گوناگون این رخداد را بررسی کنند. حضور در جام جهانی برای کشورها هم یک افتخار جهانی تلقی می‌شود و هم به لحاظ عرق ملی موضوع مهمی است. اما باید بدانیم فضای جام جهانی امروز با دهه‌های قبل تفاوت دارد. از اولین دوره در 1930 در اروگوئه تا امروز در 2022 قطر، دوران پرفراز و نشیبی در جام‌های جهانی شکل گرفته است. از ابتدای دهه 80 به بعد موضوعات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در جام جهانی ابعاد و زوایای وسیع‌تری پیدا کرد. دنیا به این نتیجه رسید که از جام جهانی می‌تواند در حکم وسیله‌ای برای چانه‌زنی‌های سیاسی، رویکردهای اقتصادی، ایجاد فضای خاص اجتماعی و نهایتا تبلیغ رویکردهای فرهنگی استفاده کند. رویکردهای اقتصادی در میان این رویکردها برجستگی فراوانی پیدا کرد؛ تبلیغات هنگفت فیفا و فدراسیون‌ها، تبلیغ شرکت‌ها، نقل و انتقالات بازیکنان در جام جهانی در عرصه فوتبال، بخشی از اثراتی است که جام جهانی از آن بهره می‌برد. منش، رفتار و کردار بازیکنان انتقال‌دهنده فرهنگ جوامع است و از سوی دیگر به لحاظ اجتماعی برای کشور مورد نظر اثرات خوبی را به جا می‌گذارد. به همین منظور مسابقات جهانی از 4 منظر سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی اثرگذار است. جام جهانی تنها حوزه جهانی است که مخاطبان فراوانی را به خود اختصاص می‌دهد. به عنوان نمونه در بازی افتتاحیه قطر با اکوادور اعلام شد که 3 میلیارد نفر بازی را تماشا کرده‌اند. رسانه‌های جهانی نیز گزارش‌های خود را معطوف به جام جهانی می‌کنند و چشم جهانیان خیره به این رخداد است. بسیار اتفاق افتاده که این مخاطب گسترده باعث شده کشورهای قدرتمند از این فضا استفاده کنند برای استفاده‌های سیاسی و بین‌المللی خود. جنگ‌های بسیاری در ایام جام جهانی یا المپیک‌ها رخ داده است. مانند رفتاری که در برمه با مسلمانان در زمان المپیک انجام شد. در واقع بسیاری از  کشورها در زمان جام جهانی، رفتارهای منافی حقوق بشر انجام می‌دهند و از این فضا سوءاستفاده می‌کنند. به دلیل پوشش خبری ضعیف و توجه به مسابقات المپیک یا جام جهانی این اخبار منعکس نمی‌شود. یا در المپیک 2012 در لندن علائمی از سیل انگلیس در ورزشگاه‌ها نصب شد که معانی خاصی داشت و با انتقادات فراوانی روبه‌رو شد. در واقع ورزش و فوتبال در بسیاری از حوزه‌ها به یک ابزار سیاسی بدل شده است. از سوی دیگر بسیار اتفاق افتاده کشورهایی که از منظر سیاسی با هم مشکلات فراوانی دارند در ایام مسابقات جام جهانی در برابر هم قرار می‌گیرند و خصومت‌ها را برای 90 دقیقه فراموش می‌کنند. نمونه بارز این مسابقات در جام جهانی 98 میان ایران و امریکا یا در جام جهانی 86 در بازی انگلیس و آرژانتین قابل ردیابی است. در این دوره، هم بازی‌های ایران با امریکا و انگلیس از این دست رقابت‌ها محسوب می‌شوند. در کل معتقدم مسائلی چون جام جهانی از جنبه‌های مختلف از جمله اقتصاد، سیاست، فرهنگ و جامعه حایز اهمیت است. از منظر اقتصادی، ورزش یک اقتصاد مقتدر و کم آسیب دارد. قریب به 800 میلیارد یورو گردش مالی در کل ورزش جهان وجود دارد. برخی کشورها 3 تا 4 درصد تولید ناخالص خود را به ورزش اختصاص می‌دهند. در کنار این موضوع صنعت ورزش هم رشد زیادی کرده است. کمپانی‌های متعددی در حوزه لوازم و علوم ورزشی ایجاد شده است. همه اینها می‌گوید که ورزش یک حوزه اقتصادی مهم است که سرمایه‌گذاری کردن در آن می‌تواند سود کلانی برای کشورها به همراه داشته باشد. در سال‌های 2014 تا 2016 که اروپا هم بحران مالی داشت، تنها حوزه‌‌ای که با خسارت اقتصادی مواجه نشد، ورزش بود. مردم در سراسر جهان از بازی‌های جام جهانی و المپیک استقبال کردند و فراموش کردند در جهان اقتصادی چه می‌گذرد. لازم است، این مسائل در عرصه مدیریتی کشورمان نیز مورد توجه قرار بگیرد تا ایران از این دستاوردهای اقتصادی در حوزه ورزش بهره جوید.