ابهام در مفهوم صادرات

عباس آرگون

یکی از اصلی‌ترین چالش‌هایی که در اقتصاد ایران و به‌طور خاص در حوزه تجارت نیاز به برطرف شدن دارد، نوع نگاه به موضوع صادرات است. یعنی اگر ما فرض کنیم که تحریم‌ها کنار رفتند و مشکلات مربوط به اف‌ای‌تی‌اف برطرف شد و امکان دسترسی ما به تمام بازارها وجود دارد، اساسا ظرفیت صادرات برای ایران تا چه میزان تقویت شده است؟ از گذشته دور تا امروز ما این طور به صادرات نگاه کرده‌ایم که کالایی را تولید می‌کنیم، به میزان نیاز در بازار داخلی عرضه می‌کنیم و اگر تولیدی مازاد بر نیاز داخلی وجود داشت آنگاه آن را صادر می‌کنیم. این در حالی است که امروز بسیاری از کشورهای صادرکننده دنیا نگاهی متفاوت به مساله دارند. در این کشورها کالایی تولید می‌شود که در بازار خارجی برای آن ظرفیت وجود دارد و از همان ابتدا تولید با هدف صادرات انجام می‌شود. برای مثال در بازار اوراسیا ما با ظرفیت بالایی برای صادرات مواجه هستیم اما اگر بنا باشد ما بر اساس همان نظر قدیمی صرفا به دنبال فروش مازاد تولید خود باشیم راه به جایی نخواهیم برد. در واقع ما باید ببینیم که کشورهای مقصد به چه کالا و محصولی نیاز دارند و بر اساس همان نسبت به تولید اقدام کنیم و کالاها را به فروش برسانیم. تا زمانی که این نگاه تغییر نکند، مشکلات به جای خود باقی خواهد ماند. چه توافق تجارت ترجیحی با پاکستان و چه تجارت آزاد با اوراسیا هر یک در سطوح مختلف می‌توانند برای ما گره‌گشا و مثبت باشند و قطعا ظرفیت خوبی در این دو طرف وجود دارد. البته این توقع که مثلا پاکستان توان پاسخ دادن به نیازهای اقتصاد ما را دارد درست نیست و باید هر کشوری را بر اساس ظرفیت‌های داخلی آن ارزیابی کرد. اوراسیا نیز از کشورهایی تشکیل شده که هم جمعیت زیادی دارند و هم بازاری خوب برای کالاهای ایرانی به شمار می‌روند اما اینکه ما چگونه از این ظرفیت استفاده کنیم تا حد زیادی به توانایی داخلی‌مان و تصمیماتی که می‌گیریم بستگی دارد. یکی از اصلی‌ترین موضوعاتی که باید به آن توجه داشته باشیم، نحوه حضور در بازارهای بین‌المللی است. هرچند ما می‌توانیم که با کشورهایی ارتباطات سیاسی قوی داریم، تجارت گسترده نیز داشته باشیم اما در واقع در تجارت محدود شدن به یک یا چند کشور یا کشورهای منطقه درست نیست، زیرا آسیب‌پذیری ما را بالا می‌برد و دستمان را از بسیاری از بازارها دور می‌کند. از این رو آنچه که بیشترین اهمیت را دارد، تغییر اساسی نگاه به صادرات است.